ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΟ ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α΄ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α΄. Πρότασις καὶ εἴδη αὐτῆς.

§1. Πρὸς σχηματισμὸν λόγου αἱ λέξεις συντάσσονται ἤτοι τάσσονται ἡ μία πλησίον τῆς ἄλλης, κατὰ ὡρισμένους κανόνας.

Τὸ βιβλίον, τὸ ὁποῖον πραγματεύεται περὶ τῆς συντάξως, ἢ περὶ τῶν συντακτικῶν κανόνων μιᾶς γλώσσης, λέγεται Συντακτικὸν αὐτῆς.

§2. Λόγος συντομώτατος, (προφορικὸς ἢ γραπτὸς), μὲ ἐντελῶς ἁπλοῦν περιεχόμενον καλεῖται (ἁπλῆ) πρότασις.

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

§3. Κατὰ τὸ ἰδιαίτερον περιεχόμενόν της μία πρότασις εἶναι:

α) ἀποφαντικὴ ἢ κρίσεως : Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

β) ἐπιθυμίας : Κύριε, ἐλέησον.

γ) ἐρωτηματική : Κύριε, τί ἐπληθύνθησαν οἱ θλίβοντές με;

δ) ἐπιφωνηματική : Ὡς ὡραῖοι οἱ πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων εἰρήνην!

§4. Ὅταν μία πρότασις ἐκφέρεται μετ’ ἀρνήσεως (οὐ ἢ μή), λέγεται ἀποφατικὴ ἢ ἀρνητική:

Μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,

Οὐ φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ὁ Ἰούδας.

Ἄλλως λέγεται καταφατική :

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων.

§5. ῾Ως πρὸς τὴν σχέσιν, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται μία πρότασις πρὸς ἄλλην ἢ ἄλλας προτάσεις, λέγεται

α) κυρία ἢ ἀνεξάρτητος, ὅταν ἐκφέρεται μόνη καθ’ ἑαυτὴν ἤ συνδέεται μὲν μὲ ἄλλην ἤ μὲ ἄλλας προτάσεις, ἀλλὰ κατὰ παράταξιν, (ἤτοι διὰ συνδέσμου συμπλεκτικοῦ ἢ διαζευκτικοῦ ἢ ἀντιθετικοῦ):

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Τὸν Σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν δοξάζομεν.

Οὐδεὶς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς προσέρχεσθαι ἢ προσεγγίζειν ἢ λειτουργεῖν σοι, Βασιλεῦ τῆς δόξης.

Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν.

β) δευτερεύουσα ἢ ἐξηρτημένη, ὅταν δὲν δύναται νὰ σταθῆ εἰς τὸν λόγον μόνη καθ’ ἑαυτήν, χρησιμεύει δέ, ἵνα προσδιορίσῃ ἄλλην πρότασιν καὶ τρόπον τινὰ ἐξαρτᾶται ἐξ αὐτῆς:

Πιστεύω, Κύριε, καὶ ὁμολογῶ ὅτι σὺ εἶ ἀληθῶς ὁ Χριστός.

Τῆς φωνῆς σου ἤκουσα περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ καὶ ἐφοβήθην, ὅτι γυμνός εἰμι.

Οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτοῦ, οὐ δὲ μὴ ἅψησθε αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποθάνητε.

Σημείωσις. Λόγος τις κατὰ τὸ μᾶλλον ἤ ἧττον μακρός, ὅταν εἶναι γραπτός, διαιρεῖται κανονικῶς εἱς περιόδους καὶ κῶλα περιόδων.

Περίοδος καλεῖται λόγος πλήρης, ἀποτελούμενος συνήθως ἐκ πλειοτέρων τῆς μιᾶς προτάσεων καὶ καταλήγων, ὅταν εἶναι γραπτός, εἰς τελείαν στιγμὴν ἤ κατακλειόμενος μεταξὺ δύο τελείων στιγμῶν.

Κῶλον (ἡμιπερίοδος) δὲ περιόδου καλεῖται μέρος περιόδου μὲ ὁπωσδήποτε αὐτοτελὲς νόημα ἀποτελούμενον ἐκ μιᾶς ἢ πλειόνων προτάσεων καὶ κατακλειόμενον μεταξὺ τελείας καὶ ἄνω στιγμῆς ἢ μεταξὺ δύο ἄνω στιγμῶν.

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν· ἡ δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος, καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀβύσσου, καὶ πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος· καὶ εἶπεν ὁ Θεός: «γενηθήτω φῶς», καὶ ἐγένετο φῶς· καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ φωτὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σκότους· καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτα· καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μία.

Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου· τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας σου φύλαξον· ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου· σὺ αὐτοὺς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει καὶ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ σέ.

Β΄. Συστατικὰ μέρη τῆς προτάσεως.

α) Ἁπλῆ πρότασις.

§6. Πᾶσα πρότασις κανονικῶς σύγκειται ἀπὸ δύο κύρια μέρη, ἤτοι ἀπὸ ὑποκείμενον καὶ ἀπὸ κατηγόρημα.

1) ῾Υποκείμενον μιᾶς προτάσεως λέγεται ἐκεῖνο, περὶ τοῦ ὁποίου γίνεται λόγος εἰς αὐτήν:

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ἀνέστη Χριστός.

2) Κατηγόρημα τῆς προτάσεως λέγεται ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἀποδίδεται εἰς τὸ ὑποκείμενον αὐτῆς:

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ἀνέστη Χριστός.

῾Υποκείμενον καὶ κατηγόρημα ὁμοῦ λέγονται κύριοι ὅροι τῆς προτάσεως.

§7. Τὸ κατηγόρημα μιᾶς προτάσεως δύναται νὰ εἶναι

1) μονολεκτικόν, ἤτοι νὰ ἀποτελῆται ἀπὸ ἕνα μόνον ῥηματικὸν τύπον:

Ἀνέστη Χριστός.

2) περιφραστικόν, ἤτοι νὰ ἀποτελῆται ἀπὸ ἕνα τύπον τοῦ ῥήματος εἰμὶ καὶ ἓν ὄνομα ἐπίθετον ἢ οὐσιαστικόν:

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Τοῦ περιφραστικοῦ κατηγορήματος τὸ μὲν ὄνομα (ἐπίθετον ἢ οὐσιαστικόν), τὸ ὁποῖον φανερώνει τί ἀποδίδεται εἰς τὸ ὑποκείμενον τῆς προτάσεως, λέγεται κατηγορούμενον (ἀγάπη), ὁ δὲ μεσολαβῶν τύπος τοῦ ῥήματος εἰμὶ λέγεται ῥῆμα συνδετικόν, διότι τρόπον τινὰ συνδέει τὸ κατηγορούμενον μὲ τὸ ὑποκείμενον:

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Σημείωσις. Τὸ ῥῆμα εἰμὶ δὲν εἶναι πάντοτε συνδετικόν. Πολλάκις χρησιμοποιεῖται καὶ μὲ τὴν ἔννοιαν τοῦ ὑπάρχειν (ὑπαρκτικὸν εἰμί):

Ἔστι Θεὸς ( = ὑπάρχει Θεός).

§8. Τὸ ὑποκείμενον. ῾Υποκείμενον μιᾶς προτάσεως κανονικῶς εἶναι ὄνομα οὐσιαστικὸν ἢ ἀντωνυμία (συνήθως προσωπικὴ ἢ δεικτική):

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ὁ ἱερεὺς ἀναγινώσκει.

Ἐγώ πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν.

Ἐκεῖνός με ἀπέστειλεν.

Δύναται ὅμως τὸ ὑποκείμενον μιᾶς προτάσεως νὰ εἶναι καὶ πᾶν ἄλλο μέρος τοῦ λόγου καὶ πρότασις ὁλόκληρος καὶ οἱαδήποτε λέξις ἢ φράσις μὲ τὸ ἄρθρον τὸ πρὸ αὐτῆς, ὅταν ταῦτα λαμβάνωνται ὡς οὐσιαστικά:

Τὸ γὰρ διακονεῖν Σοι μέγα καὶ φοβερὸν (ἐστι).

Τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ πνεύματός ἐστιν ἁγίου.

Οἱ μισοῦντες Σιών αἰσχύνθητε ἀπὸ τοῦ Κυρίου.

Πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσουσιν τῆς φωνῆς αὐτοῦ.

Τὸ ὑποκείμενον κανονικῶς ἐκφέρεται κατὰ πτῶσιν ὀνομαστικήν.

§9. Τὸ κατηγορούμενον. Τὸ κατηγορούμενον κανονικῶς εἶναι ὄνομα (ἐπίθετον ἢ οὐσιαστικόν):

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων.

Ἀλλὰ καὶ πᾶν ἄλλο μέρος, τοῦ λόγου καὶ πρότασις ὁλόκληρος, ὅταν ἐπέχη θέσιν ἐπιθέτου ἢ οὐσιαστικοῦ, δύναται νὰ λαμβάνεται ὡς κατηγορούμενον:

Τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ;

Οὗτοί εἰσιν οἱ ἀποδιορίζοντες, ψυχικοί.

Οὐχὶ δώδεκά εἰσιν ὧραι τῆς ἡμέρας;

Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν.

Σεισμὸς ἐγένετο μέγας, οἷος οὐκ ἐγένετο ἀφ' οὗ ἄνθρωπος ἐγένετο ἐπὶ τῆς γῆς.

Ὃν ἂν φιλήσω, αὐτός ἐστι.

Σημείωσις. Τὸ ὑποκείμενον καθὼς καὶ τὸ κατηγορούμεον, ὅταν δι’ αὐτῶν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ποσόν τι κατὰ προσέγγισιν, ἐκφέρονται διά τινος τῶν προθέσεων εἰς, ἀμφί, περί, κατά, ὑπὲρ μετὰ αἰτιατικῆς:

Ἐσμὲν περὶ τοὺς πεντακοσίους.

§10. Τὸ συνδετικόν. Συνδετικὸν ῥῆμα κυρίως εἶναι τὸ ῥῆμα εἰμὶ (§7). Ἀλλ’ ἐκτὸς τούτου καὶ ἄλλα ῥήματα ἔχοντα συγγενῆ πρὸς αὐτὸ σημασίαν λαμβάνονται ὡς συνδετικά, ὡς

1) Τὰ ῥήματα ὑπάρχω, τυγχάνω, διατελῶ, (ὁ ἀόριστος καὶ ὁ παρακείμενος τοῦ ῥ. φύομαι, ἤτοι τὸ ἔφυν (= ὑπῆρξα ἐκ φύσεως), πέφυκα (εἶμαι ἐκ φύσεως) κ. ἄ.:

Ἐὰν δὲ ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ … μὴ δῶτε δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος;

Ἀπῆλθον ἀφέντες ἡμιθανῆ τυγχάνοντα.

Τεσσαρεσκαιδεκάτην σήμερον ἡμέραν προσδοκῶντες ἄσιτοι διατελεῖτε.

2) Τὰ ῥήματα γίγνομαι, καθίσταμαι, ἀποβαίνω, ἐκβαίνω καὶ ὅσα ἔχουν τὴν ἔννοιαν τοῦ ἐκλέγεσθαι ἢ διορίζεσθαι, ὡς αἱροῦμαι, χειροτονοῦμαι, λαγχάνω (= ἐκλέγομαι διὰ κλήρου), ἀποδείκνυμαι (= διορίζομαι) κ. ἄ.:

Γίνεσθε οὖν φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί.

Ὅς ἂν οὖν βουληθῇ φίλος εἶναι τοῦ κόσμου, ἐχθρὸς τοῦ Θεοῦ καθίσταται.

Κατὰ τὸ ἔθος τῆς ἱερατείας ἔλαχε τοῦ θυμιᾶσαι εἰσελθὼν εἰς τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου.

Θεόδωρος ἐχειροτονήθη Πατριάρχης.

Χειροτονήσαντες δὲ αὐτοῖς κατ' ἐκκλησίαν πρεσβυτέρους, προσευξάμενοι μετὰ νηστειῶν παρέθεντο αὐτοὺς τῷ Κυρίῳ.

Ὁ ἀντικείμενος καὶ ὑπεραιρόμενος ἐπὶ πάντα λεγόμενον θεὸν ἢ σέβασμα, ὥστε αὐτὸν εἰς τὸν ναὸν τοῦ θεοῦ καθίσαι ἀποδεικνύντα ἑαυτὸν ὅτι ἔστιν θεός.

3) Τὰ ῥήματα λέγομαι, νομίζομαι καὶ τὰ συνώνυμα αὐτῶν, ὡς ἀκούω, καλοῦμαι, ὀνομάζομαι κλπ.

Οὐχ ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριὰμ;

Ναζωραῖος κληθήσεται.

Προσεφώνησε τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, καὶ ἐκλεξάμενος ἀπ' αὐτῶν δώδεκα, οὓς καὶ ἀποστόλους ὠνόμασε.

§10α. Ἐπιρρηματικὸν κατηγορούμενον. Μὲ πᾶν σχεδὸν ῥῆμα, ἰδίᾳ δὲ μὲ ῥήματα κινήσεως σημαντικά, δύναται νὰ συνδέεται μετὰ τοῦ ὑποκειμένου κατηγορούμενον, τὸ ὁποῖον εἶναι συνήθως ἐπίθετον, σημαῖνον τόπον, χρόνον, τρόπον, τάξιν κ.τ.τ.

Ὁ ἄλλος μαθητὴς προέδραμεν τάχιον τοῦ Πέτρου καὶ ἦλθεν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον.

Σημείωσις. Μὲ μερικὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐξέλιξιν τοῦ ὑποκειμένου πρὸς ἕν ἀποτέλεσμα (ὡς αὐξάνομαι, αἴρομαι, τρέφομαι κ.τ.τ.), ἀποδίδεται εἰς τὸ ὑποκείμενον προληπτικῶς ὡς κατηγορούμενον κάτι τι, τὸ ὁποῖον ἀνήκει εἰς τὸ ὑποκείμενον κυρίως, ὅταν συντελεσθῆ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον σημαίνει τὸ ῥῆμα. (Προληπτικὸν κατηγορούμενον ἢ κατηγορούμενον τοῦ ἀποτελέσματος):

Ὁ Εὐροκλείδων ἔκπνει μέγας.

β) Σύνθετος πρότασις

§11. Μία πρότασις εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχῃ περισσότερα τοῦ ἑνὸς ὑποκείμενα ἢ κατηγορούμενα. Ἡ τοιαύτη πρότασις καλεῖται σύνθετος:

Καὶ προσπορεύονται αὐτῷ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης.

Ἅγιος εἶ καὶ πανάγιος.

Γ΄. Συμφωνία τῶν ὅρων τῆς προτάσεως.

α) Τοῦ ῥήματος πρὸς τὸ ὑποκείμενον.

§12. Τὸ ῥῆμα μιᾶς ἁπλῆς προτάσεως μὲ τὸ ὑποκείμενον αὐτῆς γενικῶς συμφωνεῖ κατὰ πρόσωπον καὶ ἀριθμόν:

Ἐγὼ εἰμὶ ὁ Ὤν.

Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός.

Αὐτὸς ποιμανεῖ αὐτοὺς ἐν ῥάβδῳ σιδηρᾷ.

Ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν.

Ὑμεῖς μὴ ζητεῖτε τί φάγητε.

Αὐτοὶ ἀπολοῦνται.

Ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ γ΄ προσώπου, ὅταν τὸ ὑποκείμενον εἶναι ὄνομα οὐδετέρου γένους πληθυντικοῦ ἀριθμοῦ, τὸ ῥῆμα κανονικῶς τίθεται εἰς ἑνικὸν ἀριθμόν:

Τὰ ἐμὰ σά ἐστιν.

Χαῖρε͵ ὅτι τὰ οὐράνια συναγάλλεται τῇ γῇ· χαῖρε͵ ὅτι τὰ ἐπίγεια συγχορεύει οὐρανοῖς.

Πάντα ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα, ὅσα οὐχ ὑπάρχει μετὰ θάνατον.

Σημείωσις. ῾Η τοιαύτη σύνταξις καλεῖται Ἀττική, ἐξηγεῖται δὲ αὕτη ἐκ τούτου, ὅτι ἀρχῆθεν ἡ κατάληξις α τῶν δευτεροκλίτων οὐδετέρων ἦτο ἑνικοῦ ἀριθμοῦ, θηλυκοῦ γένους, μὲ περιληπτικὴν σημασίαν, ἤτοι ἀρχῆθεν π.χ. ξύλα - ξυλεία.

§13. ῞Οταν τὰ ὑποκείμενα μιᾶς συνθέτου προτάσεως εἶναι δύο ἢ περισσότερα, τότε

1) ὅσον μὲν ἀφορᾷ εἰς τὸν ἀριθμόν , τὸ ῥῆμα κανονικῶς τίθεται εἰς πληθυντικὸν ἀριθμόν:

Καὶ προσπορεύονται αὐτῷ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης.

2) ὅσον δὲ ἀφορᾷ εἰς τὸ πρόσωπον, τὸ ῥῆμα τίθεται κατὰ τὸ ἐπικρατέστερον πρόσωπον. Εἶναι δὲ ἐπικρατέστερον τὸ πρῶτον πρόσωπον τοῦ β΄ καὶ τοῦ γ΄, τὸ δὲ δεύτερον τοῦ γ΄:

Ἡμεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι νηστεύομεν.

Σημείωσις. Πολλάκις τὸ ῥῆμα συνθέτου προτάσεως, ἡ ὁποία ἔχει δύο ἢ περισσότερα ὑποκείμενα, συμφωνεῖ εἴτε κατὰ τὸν ἀριθμὸν εἴτε κατὰ τὸ πρόσωπον πρὸς ἕν μόνον ἐκ τῶν ὑποκειμένων τούτων, τὸ πλησιέστερον ἢ σπουδαιότερον διὰ τὸν λέγοντα:

Ἐξῆλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὰς κώμας.

Ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἑστήκασιν ἔξω.

Ἐβαπτίσθη αὐτὸς καὶ οἱ αὐτοῦ ἅπαντες.

β) Τοῦ κατηγορουμένου πρὸς τὸ ὑποκείμενον.

§14. Τὸ κατηγορούμενον μιᾶς ἁπλῆς προτάσεως ἐὰν μὲν εἶναι ἐπίθετον, συμφωνεῖ πρὸς τὸ ὑποκείμενον αὐτῆς κατὰ γένος, ἀριθμὸν καὶ πτῶσιν· ἐὰν δὲ εἶναι οὐσιαστικόν, συμφωνεῖ πρὸς αὐτὸ ἀναγκαίως μόνον κατὰ πτῶσιν, τυχαίως δὲ καὶ κατὰ γένος καὶ ἀριθμόν:

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων.

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ἡ ἁμαρτία ἐστὶν ἀνομία.

Ἀλλὰ

α) πολλάκις ὑποκείμενον ἀρσενικοῦ ἢ θηλυκοῦ γένους, μάλιστα δὲ καὶ πληθυντικοῦ ἀριθμοῦ, ὄταν μὲ αὐτὸ δηλοῦται οὐχὶ ἓν ὡρισμένον ὂν ἢ ὡρισμένα τινὰ ὄντα ἐκ πολλῶν ὁμοειδῶν, ἀλλὰ ὅλον τὸ εἶδος τῶν ὁμοειδῶν, δέχεται κατηγορούμενον ἐπίθετον γένους οὐδετέρου καὶ ἀριθμοῦ ἑνικοῦ:

Ὡς χαρίεν ἔστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ᾖ (= ὁ ἄνθρωπος ἐν γένει).

Ἀκατάσχετον κακόν ἡ γλῶσσα ἐστί.

β) πολλάκις τὸ οὐσιαστικὸν κατηγορούμενον ἐκφέρεται κατὰ πτῶσιν γενικήν, ἡ ὁποία καλεῖται γενικὴ κατηγορηματικὴ καὶ δηλοῖ συνήθως:

1) κτῆσιν : Σοῦ ἐστὶν ἡ βασιλεία.

2) ἓν διῃρημένον ὅλον, τοῦ ὁποίου μέρος εἶναι τὸ ὑποκείμενον:

Ἡ Γαλιλαία ἐστὶ τῆς Παλαιστίνης.

3) ὕλην: Ἡ πλατεῖα τῆς πόλεως ἐστὶ χρυσοῦ.

4 ) ἰδιότητα : Ἦν ὁ Ἰησοῦς ἐτῶν τριάκοντα.

5) ἀξίαν : Ὁ φόρος ἦν ἑξακοσίων ἑξήκοντα καὶ ἓξ ταλάντων.

§15. Μιᾶς συνθέτου προτάσεως, ἡ ὁποία ἔχει δύο ἢ περισσότερα ὑποκείμενα, τὸ ἐπιθετικὸν κατηγορούμενον κανονικῶς τίθεται εἰς πληθυντικὸν ἀριθμόν, καὶ

1) ἐὰν μὲν τὰ ὑποκείμενα δηλοῦν ἔμψυχα ὄντα τοῦ αὐτοῦ γένους, τότε τὸ κατηγορούμενον ἐκφέρεται κατὰ τὸ κοινὸν γένος αὐτῶν:

Ἠλίας καὶ Ἰωάννης πρόδρομοι εἰσί.

Παῦλος καὶ Ἀγάθων ἀγράμματοί εἰσιν καὶ ἰδιῶται.

2) ἐὰν δὲ τὰ ὑποκείμενα δηλοῦν ἔμψυχα ὄντα διαφόρου γένους, τότε τὸ κατηγορούμενον ἐκφέρεται κατὰ τὸ ἐπικρατέστερον γένος τῶν ὑποκειμένων. Εἶναι δὲ τὸ μὲν ἀρσενικὸν γένος ἐπικρατέστερον τοῦ θηλυκοῦ καὶ τοῦ οὐδετέρου, τὸ δὲ θηλυκὸν ἐπικρατέστερον τοῦ οὐδετέρου:

Ἀκύλας καὶ Πρίσκιλλα εἰσὶν Ἅγιοι.

Ὁ Ἀντίχριστος καὶ τὸ Θηρίον εἰσὶ βλάσφημοι.

3) ἐὰν δὲ τὰ ὑποκείμενα δηλοῦν πάντα ἄψυχα ὄντα, τότε τὸ κατηγορούμενον ἐκφέρεται κατ’ οὐδέτερον γένος, οἱουδήποτε γένους καὶ ἂν εἶναι τὰ ὑποκείμενα ταῦτα:

Ἡ Σελήνη καὶ ὁ Ἥλιος εἰσὶ καλά.

4) ἐὰν δὲ τὰ ὑποκείμενα δηλοῦν ἄλλα μὲν ἔμψυχα, ἄλλα δὲ ἄψυχα ὄντα, τότε τὸ κατηγορούμενον κανονικῶς ἐκφέρεται κατὰ τὸ γένος τῶν ἐμψύχων ὑποκειμένων:

Πᾶς ἵππος Φαραὼ καὶ τὰ ἅρματα καὶ οἱ ἀναβᾶται ὑποβρύχιοι ἐγένοντο.

Δ΄. ᾽Ελλιπὴς πρότασις.

§16. Εἷς ἢ καὶ πλειότεροι ὅροι τῆς προτάσεως δύνανται νὰ ἐλλείπουν ὡς εὐκόλως ἐννοούμενοι εἴτε ἐκ τῆς ἀμέσου ἀντιλήψεως καὶ τῆς κοινῆς τῶν διαλεγομένων πείρας εἴτε ἐκ τῶν συμφραζομένων.

§17. ῎Ελλειψις τοῦ ὑποκειμένου. 1) Ἐπὶ τοῦ α΄ ἢ τοῦ β΄ προσώπου τὸ ὑποκείμενον (ἐγώ, σύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς), ἐπειδὴ σαφῶς δηλοῦται διὰ τῆς καταλήξως τοῦ ῥήματος, κανονικῶς, δὲν τἰθεται˙ τίθεται δὲ μόνον, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ἔμφασις ἢ νὰ γίνῃ ἀντιδιαστολή:

Πρόσχωμεν (ἡμεῖς)!

Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς.

Ὑμεῖς προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἴδατε· ἡμεῖς προσκυνοῦμεν ὃ οἴδαμεν.

2) ᾽Επὶ τοῦ γ΄ προσώπου τὸ ὑποκείμενο, ἐπειδὴ οὐδὀλως δηλοῦται διὰ τῆς καταλήξεως, κανονικῶς τίθεται.

Παραλείπεται δὲ ἐπὶ τοῦ γ΄ προσώπου τὸ ὑποκείμενον

α) ὅταν ἡ ἔννοια τοῦ ῥήματος εἶναι τοιαύτη, ὥστε ἕν μόνον ὡρισμένον ὑποκείμενον νὰ δύναται κανονικῶς ν’ ἀποδοθῇ εἰς αὐτό, ὡς

ἐσάλπιγξε (ἐνν. ὁ σαλπιγκτής),

ἐκήρυξε (ἐνν. ὁ κῆρυξ) κ.τ.τ.

Οὕτως ἄνευ ὑποκειμένου ἐκφέρονται κανονικῶς εἰς τὸ γ΄ ἑνικὸν πρόσωπον τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα δηλοῦν φυσικόν φαινόμενον, ὡς βροντᾷ, ἀστράπτει, ὕει, ἔσεισε κ.τ.τ., διὰ τῶν ὁποίων ἀρκεῖται ὁ λέγων νὰ ἐκφράζη τὸ φυσικὸν φαινόμενον, χωρὶς νὰ αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκην νὰ ἀναζητῇ νὰ δηλώσῃ τίς ὁ τούτου αἴτιος. Ἀλλὰ καὶ εἰς ταῦτα ἐνίοτε τίθεται ὡς ὑποκείμενον τὸ ὄνομα ὁ Θεὸς.

Ἔσεισεν ὁ Θεὸς.

Βρέχει (ὁ Θεὸς) ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους.

β ) ὅταν εἶναι ὅλως γενικὸν καὶ ἀόριστον, ὅπως ἐπὶ τῶν ῥημάτων λέγουσι, φασὶ καὶ ἄλλων, εἰς τὰ ὁποῖα ὡς ὑποκείμενον δύναται νὰ νοῆται ἡ λέξις οἱ ἄνθρωποι:

Ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης μήτε ἐσθίων μήτε πίνων, καὶ λέγουσιν (οἱ ἄνθρωποι) · δαιμόνιον ἔχει. -Ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων καὶ λέγουσιν (οἱ ἄνθρωποι) ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης.

γ) ὄταν δύναται εὐκόλως νὰ νοῆται ἐκ τῶν συμφραζομένων:

Καὶ ἐκάλεσε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδὰμ καὶ εἶπεν (ὁ Θεὸς) αὐτῷ· ᾿Αδάμ, ποῦ εἶ;

Ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης μήτε ἐσθίων μήτε πίνων, καὶ λέγουσιν· δαιμόνιον ἔχει (ὁ Ἰωάννης).

§18 ῎Ελλειψις του ῥήματος. Οἱονδήποτε ρῆμα δύναται νὰ ἐλλείπῃ ἐκ μιᾶς προτάσεως, ὅταν τοῦτο εὐκόλως νοῆται εἴτε ἐκ τῆς σειρᾶς τοῦ λόγου εἴτε ἐκ τῆς ἀμέσου ἀντιλήψεως τῶν διαλεγομένων ἢ ἐκ τῆς συνήθους χρήσεως, ὅπως συμβαίνει ἰδίᾳ εἰς τὰ γνωμικά, τὰς παροιμίας καὶ τὰς ἐπιφωνηματικὰς προτάσεις:

Ἅγιος (εἶ) ὁ Θεός, ἅγιος Ἰσχυρός, ἅγιος Ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς. (Ἅγιος εἶσαι ὁ Θεός, ἅγιος καὶ ἰσχυρός, ἅγιος καὶ ἀθάνατος· ἐλέησέ μας).

Ἑβραῖοί εἰσιν; κἀγώ (εἰμί). Ἰσραηλῖταί εἰσιν; κἀγώ· σπέρμα Ἀβραάμ εἰσιν; κἀγώ.

Ἀρχὴ σοφίας φόβος Κυρίου (Ἀρχὴ καὶ θεμέλιον πάσης σοφίας εἶναι ὁ σεβασμὸς καὶ ὁ φόβος πρὸς τὸν Θεόν).

Σοφία! Ὀρθοί!

Σημείωσις. Τοῦ ῥήματος εἰμὶ τὸ γ΄ ἑνικὸν ἐστὶ συνηθέστατα παραλείπεται ἐπὶ τῶν οὐσιαστικῶν ἀκμή, ἀνάγκη, καιρός, χρεών, ὥρα κλπ., ἐπὶ τῶν ἐπιθέτων δῆλον, φανερόν, δυνατόν, οἶόν τε, ῥᾴδιον, χαλεπὸν - ἀμήχανον ὅσον, θαυμαστὸν ὅσον κλπ., ἐπὶ τῶν εἰς -τέον ῥηματικῶν ἐπιθέτων καὶ τῶν μετοχῶν δέον, εἰκός, πρέπον κλπ.

Οὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων· ἀνάγκη γὰρ (ἐνν. ἐστὶ) ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα, πλὴν οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι' οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται. (Ἀλλoίμoνoν στὸν κόσμoν ἀπὸ τὰ σκάνδαλα· διότι ἕνεκα τῆς διαφθoράς τῶν ἀνθρώπων, κατ' ἀνάγκην θὰ ἔλθoυν σκάνδαλα καὶ πειρασμoί. Ἀλλoίμoνoν ὅμως στὸν ἄνθρωπoν ἐκεῖνoν, διὰ τoῦ ὁπoίoυ ἔρχεται τὸ σκάνδαλoν).

Ἰδοὺ νῦν καιρὸς (ἐνν. ἐστὶ) εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας.

Ὅταν δὲ εἴπῃ ὅτι πάντα ὑπoτέτακται, δῆλoν (ἐνν. ἐστὶ) ὅτι ἐκτὸς τoῦ ὑπoτάξαντoς αὐτῷ τὰ πάντα. (Ὅταν δὲ ὁ Πατὴρ πῇ στὸν Υἱόν, ὅτι ὅλα πλέoν ἔχoυν ὑπoταχθῇ εἰς αὐτόν, εἶναι φανερὸν ὅτι ἐννoεῖ ὅλα, ἐκτὸς βέβαια τoῦ Θεoῦ Πατρός, ὁ ὁπoῖoς ὑπέταξεν στὸν Χριστὸν τὰ πάντα).

Ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσιν σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν (ἐνν. ἐστὶ), καὶ τοὺς ἐκλεκτούς.

Γενικῶς ἡ ἁπλῆ παράταξις ὑποκειμένου καὶ κατηγορουμένου, χωρὶς κανὲν συνδετικὸν ρῆμα ἦτο ἀρχῆθεν κανονική. Καὶ ἐξηκολούθησε νὰ ὑπάρχῃ πάντοτε ἡ τοιαύτη σύνταξις, ἰδίως εἰς γνωμικά, εἰς ἐπιγραφάς, εἰς τυπικὰς φράσεις τῶν νόμων κ.λ.π. :

Φοβερὸν (ἐνν. ἐστὶ), τὸ ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος.

Μέγα (ἐνν. ἐστὶ) τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

Αἱ τοιαῦται ἄνευ ῥήματος προτάσεις καλοῦνται ὀνοματικαὶ προτάσεις.

§19. ῎Ελλειψις τοῦ κατηγορουμένου ἢ πλειοτέρων τοῦ ἑνὸς ὅρων τῆς προτάσεως. Τὸ κατηγορούμενον ἢ πλειότεροι τοῦ ἑνὸς ὅροι τῆς προτάσεως δύνανται νὰ ἐλλείπουν, μόνον ὅταν εὐκόλως ἐννοοῦνται ἐκ τῶν συμφραζομένων:

Ἑβραῖοί εἰσιν; κἀγώ (Ἑβραῖος εἰμί).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β΄ ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΙΣ

§20. Οἱ κύριοι ὅροι τῆς προτάσεως (§6 καὶ §7) δύνανται νὰ ἔχουν συμπληρώματα τῆς ἐννοίας αὐτῶν, ἤτοι προσδιορισμούς:

Ἀνέστη Χριστός ἐκ νεκρῶν.

Φοβερὸν τὸ ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας Θεοῦ ζῶντος.

Ἀκατάσχετον (ἀσυγκράτητον) κακόν ἡ γλῶσσα ἐστί.

Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός.

1) Οἱ προσδιορισμοί, οἱ ὁποῖοι εἶναι ὀνόματα οὐσιαστικὰ ἢ ἐπίθετα ἢ ἐπέχουν θέσιν ὀνόματος οὐσιαστικοῦ ἢ ἐπιθέτου, καλοῦνται ὀνοματικοί. Οὗτοι

α) ὅταν μὲν συμφωνοῦν πρὸς τὸ προσδιοριζόμενον κατὰ πτῶσιν λέγονται ὁμοιόπτωτοι:

Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος.

Μέγα τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος.

β) ὅταν δὲ δὲν συμφωνοῦν πρὸς τὸ προσδιοριζόμενον κατὰ πτῶσιν λέγονται ἑτερόπτωτοι:

Υἱὸς Θεοῦ .

Ἡ ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ.

2) Οἱ προσδιορισμοί, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐπιρρήματα ἢ ἐπέχουν θέσιν ἐπιρρήματος καλοῦνται ἐπιρρηματικοί :

Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι, καὶ νῦν καὶ ἀεὶ.

Ἄνω σχῶμεν τὰς καρδίας.

Ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.

Βασανισθήσονται ἡμέρας καὶ νυκτὸς.

1. Ὀνοματικοὶ προσδιορισμοὶ ὁμοιόπτωτοι.

α ) Παράθεσις καὶ ἐπεξήγησις.

§21. Τὸ οὐσιαστικόν, τὸ ὁποῖον τίθεται ὡς ὁμοιόπτωτος προσδιορισμὸς ἄλλου οὐσιαστικοῦ, καλεῖται παράθεσις ἢ ἐπεξήγησις αὐτοῦ.

1) ῾Ο κατὰ παράθεσιν προσδιορισμὸς προσθέτει ἓν ὁπωσδήποτε κύριον καὶ γνωστὸν γνώρισμα τοῦ προσδιοριζομένου οὐσιαστικοῦ ἢ ἁπλῶς χαρακτηρίζει αὐτό. Γενικῶς ὁ προσδιορισμὸς οὗτος δύναται νὰ ἀναλύεται εἰς ἀναφορικὴν πρότασιν:

Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος (= ὅς Ναζωραῖος ἦν).

Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον.

Ἀσπάζεται ὑμᾶς Λουκᾶς ὁ ἰατρός.

2) ῾Ο κατ’ ἐπεξήγησιν προσδιορισμὸς ἐπεξηγεῖ ἤτοι διασαφεῖ τὴν ἔννοιαν τοῦ προσδιοριζομένου οὐσιαστικοῦ, τὸ ὁποῖον συμβαίνει νὰ σημαίνη κάτι γενικὸν και ἀόριστον. Κατὰ τὴν ἑρμηνείαν δύναται νὰ προτάσσεται αὐτοῦ ἡ λέξις δηλαδή :

Ἀνέβη Μωϋσῆς εἰς τὸ ὄρος τὸ Σινᾶ.

Τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν οὐρανῷ, ὁ Σταυρός.

Σημείωσις. Ἡ ἐπεξήγησις ἐνίοτε δηλοῦται σαφέστερον μὲ την προσθήκην τῆς λέξεως λέγω (= θέλω νὰ πῶ, ἐννοῶ). Τότε ὅμως ἡ ἐπεξήγησις ἐκφέρεται συνήθως κατ’ αἰτιατικὴν ὡς ἀντικείμενον τοῦ λέγω:

Καὶ ἐλάλησεν Κύριος πρὸς τὸν προφήτην, Μωϋσῆν λέγω.

§22 . Κατὰ παράθεσιν προσδιορισμὸν δέχονται συνηθέστατα καὶ ἀντωνυμίαι , ἰδίᾳ δὲ αἱ προσωπικαὶ και αἱ δεικτικαὶ:

Ὁ Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξεν.

Ἡμεῖς οἱ ζῶντες ἁρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις εἰς ἀπάντησιν τοῦ Κυρίου.

Σημείωσις. Εἰς τὰς κτητικὰς ἀντωνυμίας ἡμέτερος, ὑμέτερος, σφέτερος λαμβανόμενες μετ’ ἐμφάσεως προστίθεται ὡς προσδιορισμὸς κατὰ παράθεσιν ἡ γενικὴ πληθυντικὴ τῆς ὁριστικῆς ἀντωνυμίας αὐτός, καθόσον οἱ λέξεις ἡμέτερος, ὑμέτερος καὶ σφέτερος ἰσοδυναμοῦν μὲ τὴν πληθυντικὴν γενικὴν τῶν προσωπικῶν άντωνυμιῶν ἡμῶν, ὑμῶν, σφῶν:

Πολὺ ἀπὸ τῆς ἡμετέρας αὐτῶν μέλλομεν πλεῖν (= ἀπὸ τῆς χώρας ἡμῶν αὐτῶν).

Ὁμοία σύνταξις ὑπάρχει εἰς φράσεις, π.χ. Ἀθηναῖος εἶ, πόλεως τῆς μεγίστης (= ἐξ Ἀθηνῶν, πόλεως κλπ.).

§23. ῾Ως ἐπεξήγησις ὀνόματος, μάλιστα δὲ τοῦ οὐδετέρου δεικτικοῦ τῆς ἀντωνυμίας, τίθεται πολλάκις ἀπαρεμφατικὴ ἢ ἄλλη πρότασις, ἰδίᾳ, εἰδική:

Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης.

Ἔδοξε γὰρ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν μηδὲν πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος πλὴν τῶν ἐπάναγκες τούτων, ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων καὶ αἵματος καὶ πνικτοῦ καὶ πορνείας.

Ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν.

Ἐν γὰρ τούτῳ ὁ λόγος ἐστὶν ἀληθινὸς ὅτι ἄλλος ἐστὶν ὁ σπείρων καὶ ἄλλος ὁ θερίζων.

Ἀντιστρόφως δὲ μία παράθεσις δύναται νὰ ἀποδίδεται εἰς ὁλόκληρον πρότασιν, τῆς ὁποίας το περιεχόμενον να χαρακτηρίζῃ κατὰ τινα τρόπον. Ἡ τοιαύτη παράθεσις κανονικῶς προτάσσεται και διὰ τοῦτο καλεῖται προεξαγγελτικὴ.

Συνηθέστατα λαμβάνονται ὡς προεξαγγελτικαὶ παραθέσεις αἱ φράσεις: τὸ λεγόμενον, τὸ τῆς παροιμίας, τὸ τοῦ Ὁμήρου, τὸ κεφάλαιον, τὸ μέγιστον ἢ τὸ πάντων μέγιστον, τὸ δεινότατον ἢ τὸ πάντων δεινότατον, τὸ ἔσχατον, δυοῖν θἄτερον, ἀμφότερον, τοὐναντίον κ.ἄ.τ.

Τὸ λεγόμενον, κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν (= ὅπως συνήθως λέγουν).

Συμβέβηκεν αὐτοῖς τὸ τῆς ἀληθοῦς παροιμίας· κύων ἐπιστρέψας ἐπὶ τὸ ἴδιον ἐξέραμα.

β) ᾽Επιθετικοὶ προσδιορισμοί.

§24. ῎Επιθετικὸς προσδιορισμὸς λέγεται τὸ ἐπίθετον, τὸ ὁποῖον προσδιορίζει ἓν οὐσιαστικὸν οὕτως, ὥστε νὰ ἀποτελῇ μετ’ αὐτοῦ μίαν ἔννοια:

Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡμᾶς.

Ὁ Μονογενὴς Υἱὸς.

Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάς.

Ἡ ἀειπάρθενος Μαρία.

Ο ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς συμφωνεῖ μὲ τὸ προσδιοριζόμενον οὐσιαστικὸν ὄχι μόνον κατὰ πτῶσιν, ἀλλὰ καὶ κατὰ γένος καὶ ἀριθμόν:

Τὸ Πανάγιον Πνεῦμα.

Ἡ Ὁμοούσιος Τριάς.

Ὑπερένδοξε, ἀειπάρθενε, εὐλογημένη Θεοτόκε, προσάγαγε τὴν ἡμετέραν προσευχὴν τῷ Υἱῷ σου καὶ Θεῷ ἡμῶν.

Σημείωσις. Ὅτι ὁ ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς μετὰ τοῦ οὐσιαστικοῦ, τὸ ὁποῖον προσδιορίζει, ἀποτελεῖ μίαν ἔννοιαν, δεικνύει καὶ τοῦτο, ὅτι δηλαδὴ ταῦτα ἀμφότερα δύνανται νὰ ἔχουν ἕτερον κοινὸν προσδιορισμόν :

Σολομὼν ἐφόρει χιτῶνα πορφυροῦν, ποδήρη.

Παῦλος ἀφίκετο εἰς Κόρινθον, πόλιν μεγάλην (μεγαλόπολιν), εὐδαίμονα.

῞Οταν δὲ δύο ἢ περισσότεροι ἐπιθετικοὶ προσδιορισμοὶ τοῦ αὐτοῦ οὐσιαστικοῦ νοοῦνται κεχωρισμένοι, τότε συνδέονται διὰ τοῦ καί :

Ἐπίβλεψον ἐπ' ἐμὲ τὸν ἁμαρτωλὸν καὶ ἀχρεῖον δούλόν σου.

Μετάδος μοι, Δέσποτα, τὸ τίμιον καὶ πανάγιον σῶμα τοῦ Κυρίου.

Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων χριστιανῶν.

Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ τῶν μακαρίων καὶ ἀειμνήστων κτιτόρων.

§25. Ὡς ἐπιθετικοὶ προσδιορισμοί, ἐκτὸς τῶν ἐπιθέτων, τῶν μετοχῶν, τῶν (ἐπιθετικῶν) ἀντωνυμιῶν καὶ τῶν (ἐπιθετικῶν) ἀριθμητικῶν, λαμβάνονται πολλάκις

1) μετὰ τῶν ὀνομάτων ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος, ὀνόματα οὐσιαστικὰ προσηγορικά, τὰ ὁποῖα δηλοῦν ἡλικίαν, ἀξίωμα, ἐπάγγελμα, ἐθνικότητα κ.τ.τ.:

Τῷ Παύλῳ ὤφθη ἀνὴρ Μακεδών.

Καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἔκραζεν.

Ἐχθρὸς ἄνθρωπος τοῦτο ἐποίησεν.

Ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης

Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ.

2) μετὰ τὼν γεωγραφικῶν ὅρων, ὄρος, λίμνη, ποταμὸς κ.τ.τ., τὰ γεωγραφικὰ κύρια ὀνόματα αὐτῶν, ὅταν εἶναι τοῦ αὐτοῦ γένους καὶ ἀριθμοῦ καὶ προτάσσωνται ἐκείνων μετὰ τοῦ ἄρθρου:

Ἀπεστρέφετο ποτέ, ὁ Ἰορδάνης ποταμός.

Ἐν τῇ Ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ τῆς ἀπειραγάμου Νύμφης εἰκὼν διεγράφη ποτέ.

3) μετὰ οἱουδήποτε ὀνόματος γενικὴ πτῶσις, οὐσιαστικοῦ ἢ ἐπίρρημα ἢ ἐμπρόθετον μὲ τὸ ἄρθρον πρὸ αὐτῶν:

Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος = ὁ βασιλικὸς θρόνος.

Οὐκ ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ.

Τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον Πνεῦμα Ἅγιον.

Οἱ ἐν τῇ χώρᾳ ἂνθρωποι = οἱ ἐγχώριοι.

§26. Ὁ σύναρθρος ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς πολλάκις ἐκφέρεται καθ’ ἑαυτόν, ὡς οὐσιαστικὸν ἄνευ τοῦ ὑπ’ αὐτοῦ προσδιοριζομένου οὐσιαστικοῦ, τὸ ὁποῖον παραλείπεται ὡς εὐκόλως ἐννοούμενον ἐκ τῆς συνήθους χρήσεως:

Σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά (χείρ) σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά (χείρ) σου.

Κἀκεῖθεν ἀποπλεύσαντες τῇ ἐπιούσῃ (ἡμέρᾳ) κατηντήσαμεν ἄντικρυς Χίου, τῇ δὲ ἑτέρᾳ (ἡμέρᾳ) παρεβάλομεν εἰς Σάμον, τῇ δὲ ἐχομένῃ (ἡμέρᾳ) ἤλθομεν εἰς Μίλητον.

Οὕτω πολλὰ ἐπίθετα ἢ μετοχαὶ καὶ ἐπιρρήματα ἢ ἐμπρόθετοι προσδιορισμοὶ μὲ τὸ ἄρθρον πρὸ αὐτῶν λαμβάνονται καὶ ἀντὶ οὐσιαστικῶν, ὡς

1) οἱ θνητοὶ (= οἱ ἂνθρωποι), οἱ ὀλίγοι (= οἱ ὀλιγαρχικοί), οἱ λέγοντες (= οἱ ῥήτορες, οἱ πολιτευόμενοι), ὁ ἄκρατος (= ὁ οἶνος ὁ ἄκρατος), οἱ κάτω (= οἱ θεοὶ τοῦ Ἅδου ἤ οἱ νεκροὶ) κλπ.

Σήμερον τὰ ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει, καὶ τὰ κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ.

Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου.

Ἀποστραφήτωσαν παραυτίκα αἰσχυνόμενοι οἱ λέγοντές μοι· εὖγε εὖγε. ἀγαλλιάσθωσαν καὶ εὐφρανθήτωσαν ἐπὶ σοὶ πάντες οἱ ζητοῦντές σε, ὁ Θεός, καὶ λεγέτωσαν διαπαντός· μεγαλυνθήτω ὁ Κύριος, οἱ ἀγαπῶντες τὸ σωτήριόν σου.

Οἱ ἐκ τῆς Ἰουδαίας.

2) ἡ πατρίς, ἡ ξένη, ἡ οἰκουμένη, ἡ πολεμία (ἐνν. γῆ ἢ χώρα), ἡ ἐπιοῦσα, ἡ προτεραία, ἡ ὑστεραία (ἐνν. ἡμέρα), ἡ δεξιά, ἡ ἀριστερὰ (ἐνν. χείρ), ἡ γραφική, ἡ μουσική, ἡ ῥητορικὴ (ἐνν. τέχνη), ἡ εὐθεῖα (ἐνν. γραμμὴ ἢ ὁδός), ἡ πλατεῖα, ἡ ταχίστη (ἐνν. ὁδός), ἡ τριήρης, ἡ πεντηκόντορος (ἐνν. ναῦς), ἡ εἱμαρμένη, ἡ πεπρωμένη (ἐνν. μοῖρα), κλπ.

Οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι (ἐνν. γῇ ἢ χώρᾳ) αὐτοῦ.

Ἀναχθέντες δὲ ἀπὸ Τρῳάδος εὐθυδρομήσαμεν εἰς Σαμοθρᾴκην, τῇ δὲ ἐπιούσῃ (ἐνν. ἡμέρᾳ) εἰς Νέαν Πόλιν.

Τάδε λέγει ὁ κρατῶν τοὺς ἑπτὰ ἀστέρας ἐν τῇ δεξιᾷ (ἐνν. χειρί) αὐτοῦ.

Καὶ ἔσται τὰ σκολιὰ εἰς εὐθεῖαν (ἐνν. ὁδόν), (τὰ στραβὰ καὶ ἀνώμαλα μονοπάτια θὰ γίνουν εὐθεῖα ὁδός).

Ἔξελθε ταχέως εἰς τὰς πλατείας (ἐνν. ὁδούς), καὶ ῥύμας τῆς πόλεως καὶ τοὺς πτωχοὺς καὶ ἀναπείρους καὶ τυφλοὺς καὶ χωλοὺς εἰσάγαγε ὧδε.

3) τὸ ἱερὸν (= ὁ ναός), τὰ ἱερὰ (= τὸ θῦμα ἢ ἡ θυσία), τὰ οἰκεῖα, τὰ τῆς πόλεως, τὰ τῶν πολεμίων, τὰ οἴκοι, τὰ δέοντα (ἐνν. πράγματα), τὸ κοινὸν (= ἡ κοινότης, ἡ πόλις, τὸ κράτος), τὸ πεζὸν ἢ τὸ πεζικόν, τὸ ἱππικόν, τὸ πελταστικόν, τὸ ναυτικὸν (ἐνν. στράτευμα), τὸ παρόν, τὸ παρελθόν, τὸ μέλλον (ὁ παρὼν χρόνος, κλπ.).

Καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν ἤρξατο ἐκβάλλειν τοὺς πωλοῦντας.

Οὐ μόνον δὲ ἀργαὶ ἀλλὰ καὶ φλύαροι καὶ περίεργοι, λαλοῦσαι τὰ μὴ δέοντα.

Πᾶσα παιδεία πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι ἀλλὰ λύπης.

Κἂν μὲν ποιήσῃ καρπὸν εἰς τὸ μέλλον· εἰ δὲ μή γε, ἐκκόψεις αὐτήν.

Οὕτω ἀρκετῶν ἐπιθέτων ἢ μετοχῶν τὸ οὐδέτερον μετὰ τοῦ ἄρθρου κατήντησε νὰ λαμβάνεται καὶ ὡς ἀφῃρημένον οὐσιαστικὸν ἢ ὡς ὄνομα περιληπτικόν: τὸ κακὸν (= ἡ κακία ), τὸ δίκαιον (= ἡ δικαιοσύνη), τὸ ῾Ελληνικόν, (οἱ Ἕλληνες ἢ ὁ ῾Ελληνισμός), τὸ βαρβαρικὸν (= οἱ βάρβαροι), τὸ ὑπήκοον ( οἱ ὑπήκοοι).

Ἡ ἀγάπη οὐ λογίζεται τὸ κακόν.

Οἱ κύριοι, τὸ δίκαιον καὶ τὴν ἰσότητα τοῖς δούλοις παρέχεσθε.

γ) Κατηγορηματικοὶ προσδιορισμοί.

§27. Κατηγορηματικὸς προσδιορισμὸς λέγεται ὁ δι’ ἐπιθέτου ἢ ἐπιθετικῆς μετοχῆς ὁμοιόπτωτος προσδιορισμὸς ἑνὸς οὐσιαστικοῦ, ὁ ὁποῖος δὲν ἀποτελεῖ μετ’ αὐτοῦ μίαν ἔννοιαν, ἀλλ’ ἁπλῶς ἀποδίδει εἰς τὸ οὐσιαστικὸν μίαν παροδικὴν ἰδιότητα:

Πᾶς ὁ λαὸς ὤρθριζεν πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ ἀκούειν αὐτοῦ.

῾Ως κατηγορηματικοὶ προσδιορισμοὶ συνηθέστατα λαμβάνονται εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν:

1) Τὰ ἐπίθετα ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, ὅταν πρόκειται νὰ διακριθῇ μέρος τοῦ προσδιοριζόμενου οὐσιαστικοῦ ἀπὸ τὸ ὅλον ἢ ἀπὸ τὰ ἄλλα μέρη αὐτοὺ:

Ἐκ κεφαλῆς εἰς πόδας ἄκρους (= ἕως τὰ ἄκρα τῶν ποδῶν).

Ἐν αἰθέρι μέσῳ κατέστη ἥλιος εἰς Γαβαών (= εἰς τὸ μέσον τοῦ αἰθέρος).

Περὶ μέσας νύκτας (γύρω στα μεσάνυχτα) ἦλθεν ὁ Νυμφίος.

Ἐν καιρῷ ἐσχάτῳ.

2) τὰ ἐπίθετα πᾶς, ἅπας, ὅλος (= ὁλόκληρος), μόνος καὶ αἱ ἀντωνυμίαι αὐτὸς (ὡς ὁριστική) καὶ ἕκαστος:

Πᾶς ὁ ὄχλος ἐζήτουν ἅπτεσθαι αὐτοῦ.

Ἐὰν δὲ εἴπωμεν ἐξ ἀνθρώπων, ὁ λαὸς ἅπας καταλιθάσει ἡμᾶς.

Ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται.

Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν οὐδὲ ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατὴρ μόνος.

Καὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς μετ' αὐτῶν ἔσται.

Ἕκαστον δένδρον ἐκ τοῦ ἰδίου καρποῦ γινώσκεται.

Σημείωσις. Μετὰ τοῦ ἄρθρου τὰ ἀνωτέρω ἐπίθετα ὡς ἐπιθετικοὶ προσδιορισμοὶ ἔχουν διάφορον σημασίαν π.χ. ὁ μέσος = ὁ εἰς τὸ μέσον εὑρισκόμενος· ὁ πᾶς ἢ ὁ ὅλος = τὸ σύνολον, ἐν τῷ συνόλῳ.

Ὁ πᾶς νόμος ἐν ἑνὶ λόγῳ πεπλήρωται ἐν τῷ ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.

Οἱ πάντες κατέκριναν αὐτὸν ἔνοχον εἶναι θανάτου.

Ὁ μόνος Υἱὸς (= ὁ μονογενὴς Υἱός).

2. ᾽Ονοματικοὶ προσδιορισμοὶ ἑτερόπτωτοι.

α΄) Εἰσαγωγή. Αἱ πτώσεις.

§28. Αἱ πτώσεις τῆς ἀρχαίας ῾Ελληνικῆς γλώσσης ἀρχῆθεν ἦσαν ὀκτώ: ἤτοι ἡ ὀνομαστική, ἡ κλητική, ἡ αἰτιατική, ἡ γενική, ἡ ἀφαιρετική, ἡ δοτική, ἡ τοπική, ἡ ὀργανική· ἀλλὰ σύν τῷ χρόνῳ ἐχάθησαν ἐξ αὐτῶν αἱ τρεῖς: ἤτοι ἡ ἀφαιρετική, συγχωνευθεῖσα μετὰ τῆς γενικῆς, καὶ ἡ τοπικὴ καὶ ἡ ὀργανική, συγχωνευθεῖσα μετὰ τῆς δοτικῆς.

1) ῾Η ὀνομαστικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν τίς; (= ποιός), ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ τὸν φορέα τῆς ῥηματικῆς ἐννοίας, ἤτοι ἡ πτῶσις τοῦ ὑποκειμένου τῆς προτάσεως, καθὼς καὶ ἡ πτῶσις τοῦ κατηγορομένου καὶ τῶν ὁμοιοπτώτων προσδιορισμῶν τοῦ ὑποκειμένου καὶ τοῦ κατηγορουμένου, ἡ πτῶσις τῶν τίτλων ἢ ἐπιγραφῶν κ.τ.τ.

Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.

Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος.

Ἡ Ἁγία Γραφή.

Σημείωσις. Πολλάκις συμβαίνει νὰ χρησιμοποιῆται εἰς μίαν πρότασιν μία ὀνομαστική, ἡ ὁποία συντακτικῶς, δὲν εὑρίσκεται εἰς καμμίαν σχέσιν με τὸ ῥῆμα ἢ ἄλλην λέξιν τῆς προτάσεως.

Οἱ δὲ φίλοι, ἄν τις ἐπίστηται αὐτοῖς χρῆσθαι ὥστε ὠφελεῖσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν, τί φήσομεν αὐτοὺς εἶναι; (κι οἱ φίλοι, ἄν κάποιος ξέρει πῶς νὰ τοὺς συμπεριφερθῇ, ὥστε νὰ ὡφελεῖται ἀπὸ αὐτούς, τί θὰ ποῦμε ὅτι εἶναι;).

῾Η τοιαύτη ὀνομαστικὴ λέγεται ψυχολογικὸν ὐποκείμενον τῆς προτάσεως, διότι ἐκφράζει τὴν ἔννοιαν, ἡ ὁποία κυριαρχεῖ ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ ὁμιλοῦντος καὶ τὴν ὁποίαν οὗτος τὴν παρουσιάζει ἔτσι ἀνεξάρτητον καὶ αὐτοτελῆ, ὡς τὸ κύριον στοιχεῖον τῆς φράσεως, ἀδιαφορῶν διὰ τὴν συντακτικὴν συμφωνία τῶν λέξεων.

2) ῾Η κλητικὴ εἶναι ἡ πτῶσις μὲ τὴν ὁποίαν καλοῦμεν καὶ ἐν γένει προσαγορεύομεν πρόσωπα ἢ καὶ πράγματα:

Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη.

Ἀναπολόγητος εἶ, ὦ ἄνθρωπε πᾶς ὁ κρίνων.

Ὦ Τιμόθεε, τὴν παρακαταθήκην φύλαξον.

Σημείωσις. Πολλάκις συνδέονται κλητικὴ καὶ ὀνομαστικη ἢ τίθεται ὀνομαστικὴ ἀντὶ κλητικῆς:

Ὦ ἄνδρες, ἔφη, οἱ παρόντες, (ἄνδρες, εἶπε, ἐσεῖς ποὺ εἶστε παρόντες).

Ὁ Θεός ( ὦ Θεέ), εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων.

Ἡ παῖς ἔγειρε.

3) ῾Η αἰτιατικὴ εἶναι ἡ πτῶσις διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν: τίνα; (ποιόν;), πόσον; ἤτοι ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα εἰς τὸ ὁποῖον κατευθύνεται ἡ ἐνέργεια τοῦ ὑποκειμένου· προσέτι δὲ ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ ἔκτασιν τόπου ἢ χρόνου:

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

Τὸ δὲ πλοῖον ἤδη σταδίους πολλοὺς ἀπὸ τῆς γῆς ἀπεῖχεν βασανιζόμενον ὑπὸ τῶν κυμάτων.

Ἔμεινε δὲ Μαριὰμ σὺν αὐτῇ ὡσεὶ μῆνας τρεῖς.

4) ῾Η καθαρὰ γενικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν τίνος; ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ (κυριολεκτικῶς καὶ μεταφορικῶς) τὴν περιοχήν, εἰς τὴν ὁποίαν περιλαμβάνεται κάτι τι, ἤτοι ἡ πτῶσις, μὲ τὴν ὁποίαν ἐκφράζεται σχέσις κτήσεως ἢ ἐξαρτήσεως, τὸ ὅλον, τοῦ ὁποίου μέρος εἶναι κάτι τι ἢ τὸ ὅλον, εἰς τὸ μέρος τοῦ ὁποίου ἐξαπλοῦται μία ἐνέργεια:

Ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσίν.

Εἷς τῶν στρατιωτῶν (= εἷς ἐκ τῶν στρατιωτῶν) λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν.

Ἐγένετο ὁ ἱδρὼς αὐτοῦ ὡσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν.

Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ (= ὁ γιὸς τοῦ Ναυῆ).

Τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου (= ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντά μου), Κύριε, τοῖς πτωχοῖς δίδωμι.

5) ῾Η ἀφαιρετικὴ γενικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν: πόθεν; (ἀπὸ τίνος; ἐκ τίνος;), ἤτοι ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ τίς ἡ ἀφετηρία μιᾶς πράξεως:

Ἀπέρχομαι τῆς πόλεως (φεύγω από την πόλη).

6) ῾Η καθαρὰ δοτικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν: εἰς τίνα; διὰ τίνα; (γιὰ ποιόν;), ἤτοι ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, εἰς τὸ ὁποῖον ἀποβλέπει ἢ τὸ ὁποῖον ἐνδιαφέρει μία πρᾶξις ἢ ἓν πρᾶγμα:

Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις (= εἰς τοὺς ὑπερηφάνους) ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς (= εἰς τοὺς ταπεινούς) δὲ δίδωσι χάριν.

Τὰ βρώματα τῇ κοιλίᾳ (=διὰ τὴν κοιλίαν) καὶ ἡ κοιλία τοῖς βρώμασιν, ὁ δὲ Θεὸς καὶ ταύτην καὶ ταῦτα καταργήσει. τὸ δὲ σῶμα οὐ τῇ πορνείᾳ ἀλλὰ τῷ Κυρίῳ, καὶ ὁ Κύριος τῷ σώματι.

7) ῾Η τοπικὴ δοτικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν: ποῦ; πότε; ἤτοι ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ (κυριολεκτικῶς ἢ μεταφορικῶς) τὸν τόπον, ἐντὸς τοῦ ὁποίου συμβαίνει τι:

Καὶ ἤκουσα φωνὴν ἀγγέλων πολλῶν κύκλῳ τοῦ θρόνου.

Ἀθήνησι.

Τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται.

8) ῾Η ὀργανικὴ δοτικὴ εἶναι ἡ πτῶσις, διὰ τῆς ὁποίας ἐν γένει δίδεται ἀπάντησις εἰς τὴν ἐρώτησιν: μὲ τίνα; μὲ τί (μὲ ποιόν, πῶς;), ἤτοι ἡ πτῶσις, ἡ ὁποία δηλοῖ τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον συνοδεύει τὸ ὑποκείμενον κατά τινα ἐνέργειάν του (δοτικὴ τῆς συνοδείας) ἢ τὸ ὁποῖον χρησιμεύει ὡς ὄργανον αὐτοῦ διὰ αὐτήν (κυρίως ὀργανικὴ δοτική):

Ἰούδας ὄχλῳ ἱκανῷ ἀφίκετο.

Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ (= μὲ τὸν θάνατο) θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος.

Κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί (= μὲ τὰ χέρια).

β) ῾Η γενικὴ μετὰ οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων.

§29. ῾Η γενικὴ συναπτομένη μετὰ οὐσιαστικῶν ἢ ἐπιθέτων ὡς ἑτερόπτωτος προσδιορισμὸς αὐτῶν δηλοῖ

1) ἓν διῃρημένον ὅλον (γενικὴ διαιρετική):

Εἷς τῶν στρατιωτῶν (= εἷς ἐκ τῶν στρατιωτῶν) λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν.

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων.

Τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου (= ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντά μου), Κύριε, τοῖς πτωχοῖς δίδωμι.

Ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας γῆς (στὴν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας).

2) τὴν ὕλην, ἐκ τῆς ὁποίας εἶναι κάτι τι, ἢ τὸ περιεχόμενον αὐτοῦ:

Στέφανος ἀκανθῶν (=ἀπὸ ἀγκάθια).

Ἦν δὲ ἐκεῖ ἀγέλη χοίρων(= κοπάδι ἀπὸ χ.).

Χοῖνιξ σίτου δηναρίου καὶ τρεῖς χοίνικες κριθῆς δηναρίου.

3) τὸν κτήτορα (γενικὴ κτητική):

Οἶκος τοῦ Ἐφραθᾶ.

Μαρία Κλωπᾶ.

᾽Επίθετα συντασσόμενα μετὰ γενικῆς κτητικῆς συνήθη εἶναι τά: οἰκεῖος, ἴδιος, κοινός, συγγενής, ἑταῖρος, φίλος, ἐχθρός, ξένος (τινός).

Οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ.

Εἶπέ τις ἐξ αὐτῶν ἴδιος αὐτῶν προφήτης· Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται.

Ἰδοὺ Ἐλισάβετ ἡ συγγενίς σου.

Τελωνῶν φίλος καὶ ἁμαρτωλῶν.

Ἐὰν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου ψώμιζε αὐτόν.

Ἀσπάζεται ὑμᾶς Γάϊος ὁ ξένος μου.

4) τὸν δημιουργόν τινος :

Ἀναπληρώσατε τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ.

Ὁ Ναὸς τοῦ Σολομῶντος.

Αἱ παραβολαὶ τοῦ Ἰησοῦ.

Πράξεις τῶν Ἀποστόλων.

Ἐγένετο λόγος Κυρίου ἐν χειρὶ Ἀγγαίου τοῦ προφήτου.

5) ἰδιότητα ἐπὶ ὀνομάτων, τὰ ὁποῖα σημαίνουν μέγεθός τι ἢ ἡλικίαν, συναπτόμενα μετ’ ἀριθμητικῶν προσδιορισμῶν:

Δύο ἡμερῶν πλοῦς.

Παῖς δώδεκα ἐτῶν.

Τεῖχος ἑκατὸν τεσσεράκοντα τεσσάρων πηχῶν.

Νομίσαντες δὲ αὐτὸν εἶναι ἐν τῇ συνοδίᾳ ἦλθον ἡμέρας ὁδὸν καὶ ἀνεζήτουν αὐτὸν.

6) τὴν ἀξίαν ἢ τὸ τίμημα :

Ἀπελθόντες ἀγοράσωμεν δηναρίων διακοσίων ἄρτους καὶ δώσομεν αὐτοῖς φαγεῖν; (νὰ πᾶμε νὰ ἀγοράσωμε ψωμιὰ ἀξίας διακοσίων δηναρίων καὶ νὰ τοὺς δώσουμε νὰ φάγουν;).

Φόρος ἑξακοσίων ἑξήκοντα ἕξ ταλάντων .

Οὐδὲν ἄξιον θανάτου ἐστὶν πεπραγμένον αὐτῷ.

Ἄξιος ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ.

7) τὴν αἰτίαν :

Αἴτιος σωτηρίας αἰωνίου.

Ἐπίθετα συντάσσονται μετὰ γενικῆς τῆς αἰτίας συνήθη εἶναι τά: αἴτιος, ὑπεύθυνος, ὑπόδικος, ὑπόλογος (τινός).

8) τὸ ὑποκείμενον ἐνεργείας τινὸς (γενικὴ ὑποκειμενική):

Μωσῆς ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Ἰσραηλιτῶν καὶ Ἀμαληκιτῶν (= οἱ Ἰ. καὶ οἱ Ἀ. ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους). (Πρβλ. εἶναι θέλημα Θεοῦ = θέλει ὁ Θεός).

Ἡ φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ (φιλοξενεῖ ὁ Ἀβραάμ).

Ἡ ἐπιθυμία τῆς σαρκός.

Ἡ ἀπιστία τῶν Ἰουδαίων.

Ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ ἀσώτου.

Ἡ πτῶσις τοῦ Ἀδάμ.

9) Τὸ ἀντικείμενον ἐνεργείας τινὸς (γενικὴ ἀντικειμενική):

Ἡ τῆς ψυχῆς ἐπιμέλεια (πρβλ. ἐπιμελεῖται τῆς ψυχῆς).

Κοινωνοὶ θείας φύσεως.

Ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος.

Ἡ ἄνωθεν σοφία πρῶτον μὲν ἁγνή ἐστιν, ἔπειτα εἰρηνική, ἐπιεικής, εὐπειθής, μεστὴ ἐλέους καὶ καρπῶν ἀγαθῶν.

§30. ᾽Επίθετα μετὰ γενικῆς ἀντικειμενικῆς συντασσόμενα εἶναι πολλά, ἰδίᾳ δὲ ὅσα ἔχουν ἀντίστοιχα ἢ συνώνυμα ῥήματα συντασσόμενα μετὰ γενικῆς. Οὕτω συνήθως

1. συντάσσονται μετὰ καθαρᾶς γενικῆς (§28,4) τὰ ἐπίθετα

α) τὰ ἐπιμελείας ἢ ἀμελείας σημαντικά· ἐπιμελής, ἀμελής, ὀλίγωρός τινος .

Ἐπιμελὴς τῶν θείων.

β) τὰ μνήμης ἢ λήθης σημαντικά· μνήμων, ἀμνήμων, ἐπιλήσμων τινός.

Μνήμων τῆς Δευτέρας Παρουσίας.

γ) τὰ ἐμπειρίας ἢ ἀπειρίας σημαντικά· ἐμπειρος, ἄπειρος, τρίβων, ἀήθης τινός.

Ἄπειρος λόγου.

δ) τὰ μετοχῆς ἢ πλησμονῆς σημαντικά· μέτοχος, κοινωνός, μεστός, πλήρης τινός.

Πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου.

ε) τὰ φειδοῦς ἢ ἀφειδίας σημαντικά· φειδωλός, ἀφειδής τινος .

Ἀφειδὴς σώματος.

στ) τὰ ἀρχικὰ καὶ τὰ ἐναντία αὐτῶν· κύριος, ἐγκρατής, ἀκράτωρ, ὑπήκοός τινος .

Κύριος τοῦ Σαββάτου.

2. Συντάσσονται μετὰ ἀφαιρετικῆς γενικῆς (§28,5) τα ἐπίθετα

α) τὰ χωρισμοῦ ἢ ἀπαλλαγῆς σημαντικά · μόνος (= ἀποκεχωρισμένος), ἔρημος, ἐλεύθερος, ἁγνός τινος .

Φίλων μὲν ἀγαθῶν ἔρημοι (ἔρημοι ἀπὸ καλοὺς φίλους).

β) τὰ στερήσεως σημαντικά· ἐνδεής, γυμνός, κενός, ὀρφανός τινος .

Τῶν ἐπιτηδείων ἐνδεεῖς (στερημένοι τὰ ἀπαραίτητα).

γ) τὰ διαφορᾶς σημαντικά· διάφορος, ἕτερος, ἄλλος, ἀλλότριός τινος :

Μητρότης παρθενίας ἀλλοτρία.

δ) τὰ παραθετικὰ καὶ ὅσα ἔχουν ἔννοιαν συγκρίσεως (γενικὴ συγκριτική )· πρότερος, ὕστερος, διπλάσιος, πολλαπλάσιός τινος :

Ἰωάννης πρότερος Πέτρου εἰς τὸν τάφον ἀφίκετο.

Μαθητὴς ἀνώτερος τοῦ διδασκάλου (ἀπὸ τὸν διδάσκαλο).

Ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης διπλότερον ὑμῶν.

Σημείωσις. ῞Οτι ἡ γενικὴ, μετὰ τῆς ὁποίας συντάσσονται τὰ ἀνωτέρω ἐπίθετα, εἶναι ἀφαιρετικὴ (§28,5), ἤτοι πτῶσις, ἥτις δηλοῖ τὸ πόθεν ὁρμᾶταί τι, δεικνύει σαφῶς ἡ ἀντίστοιχος σύνταξις τῶν ἐπιθέτων τούτων εἰς τὴν νέαν Ἑλληνικήν, εἰς τὴν ὁποίαν συντάσσονται μὲ ἐμπρόθετον, ἀποτελούμενον ἀπὸ τὴν πρόθεσιν ἀπὸ καὶ αἰτιατικήν:

Ἐλεύθερος ἀπὸ βάσανα . Ὀρφανὸς ἀπὸ πατέρα. Διαφορετικὸς ἀπὸ σένα. ῾Ο Πέτρος εἶναι μεγαλύτερος ἀπὸ τὸν Παῦλον.

γ) ᾽Ιδιαίτεραι παρατηρήσεις περὶ τῆς συντάξεως τῶν παραθετικῶν.

§31. α) Τὸ συγκριτικόν. 1) Τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα τὸ ὁποῖον συγκρίνεται πρὸς ἄλλο τι ὁμοειδές, καλεῖται πρῶτος ὅρος τῆς συγκρίσεως˙ ἐκεῖνο δέ πρὸς τὸ ὁποῖον γίνεται σύγκρισις αὐτοῦ καλεῖται δεύτερος ὅρος τῆς συγκρίσεως:

Ἡ Παναγία ἐστὶ τιμιωτέρα τῶν Χερουβεὶμ. (Ἡ Παναγία α΄ ὄρος τῆς συγκρίσεως - τὰ Χερουβεὶμ β΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως).

Τὸ μωρὸν τοῦ Θεοῦ σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἐστίν καὶ τὸ ἀσθενὲς τοῦ Θεοῦ ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων. (Διότι ἐκεῖνο ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεόν, καὶ οἱ ἄνθρωποι τοῦ κόσμου τὸ θεωροῦν μωρόν, εἶναι σοφώτερον ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους αὐτούς, ὅσην γνῶσιν καὶ σοφίαν καὶ ἄν ἔχουν οὗτοι. Καὶ τὸ ἀσθενὲς φαινομενικῶς κήρυγμα τοῦ Ἐσταυρωμένου εἶναι ἰσχυρότερον ἀπὸ τοὺς ἰσχυροτέρους κατὰ κόσμον ἀνθρώπους).

2) Ὁ α΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως ἐκφέρεται ποικιλοτρόπως, καθόσον οὗτος δύναται νὰ περιέχεται ὄχι μόνον εἰς τὸ ὑποκείμενον τῆς προτάσεως, ἀλλὰ καὶ εἰς οἱονδήποτε ἄλλον ὅρον αὐτῆς, κύριον ἢ δευτερεύοντα:

Ἐξελεξάμην παραρριπτεῖσθαι ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ μου μᾶλλον ἢ οἰκεῖν με ἐν σκηνώμασιν ἀμαρτωλῶν.

Τὴν Παναγίαν κατέστησεν ὁ Θεὸς ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν.

3) ῾Ο β΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως

α) Ὅταν μὲν εἶναι οὐσιαστικὸν ἢ ἄλλη τις λέξις ἀντὶ οὐσιαστικοῦ λαμβανομένη (πρβλ. §8), κανονικῶς μὲν ἐκφέρεται κατὰ γενικὴν (ἀφαιρετικήν), σπανιώτερον δὲ διὰ τοῦ μορίου ἢ (= παρὰ) καὶ ὁμοιοπτώτως πρὸς τὸν α΄ ὅρον τῆς συγκρίσεως:

Σιγὴ ποτ’ ἐστὶν αἱρετωτέρα λόγου (= ἀπὸ τὸν λόγον).

Τὸ φυλάξασθαι τἀγαθὰ χαλεπώτερον τοῦ κτήσασθαί ἐστιν.

Ἠγάπησαν οἱ ἄνθρωποι μᾶλλον τὸ σκότος ἢ τὸ φῶς.

β) ὅταν δὲ δὲν εἶναι οὐσιαστικόν, ἀλλὰ κάποια ἄλλη λέξις ἢ φράσις, ἐκφέρεται πάντοτε διὰ τοῦ ἢ καὶ ὁμοιοτρόπως πρὸς τὸν α΄ ὅρον τῆς συγκρίσεως:

Μακάριόν ἐστιν μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν.

Μείζων ἐστὶν ὁ ἐν ὑμῖν ἢ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ.

Σημείωσις. Ὁ β΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως ἐκφέρεται σπανίως καὶ διὰ τῆς προθέσεως ἀντὶ ἢ πρὸ μετὰ γενικῆς, ἢ διὰ τῆς παρὰ μετὰ αἰτιατικῆς:

Αἱρετώτερος ἐστιν ὁ καλὸς θάνατος ἀντὶ τοῦ αἰσχροῦ βίου.

Μηδὲν πλέον παρὰ τὸ διατεταγμένον ὑμῖν πράσσετε.

῞Οταν δὲ πρόκειται νὰ δηλωθῇ μεγάλη δυσαναλογία μεταξὺ τῶν συκρινομένων, ὁ β΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως ἐκφέρεται διὰ τοῦ ἢ κατὰ μετὰ αἰτιατικῆς ἢ διὰ τοῦ ἢ ὥστε ἤ διὰ τοῦ ἢ ὡς μετ’ ἀπαρεμφάτου:

Χριστιανοὶ ἐν Σμύρνῃ μείζονα ἢ κατὰ δάκρυα ἔπαθον.

Ἱερεμίας δικαιότερος ἦν ἢ ὥστε τὸν τοῦ πλήθους φθόνον ἐκφυγεῖν.

§32. Ὁ β΄ ὅρος τῆς συγκρίσεως πολλάκις παραλείπεται, ὡς ἐννοούμενος ἐκ τῶν συμφραζομένων, ἢ ἐκφέρεται βραχυλογικῶς:

Ἑτέροις τε λόγοις πλείοσιν (τούτων) διεμαρτύρετο.

Ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ἡ δικαιοσύνη ὑμῶν πλεῖον (τῆς δικαιοσύνης) τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.

Σημείωσις . Βραχυλογικὴν ἔκφρασιν τοῦ β΄ ὅρου τῆς συγκρίσεως ἀποτελοῦν καὶ αἱ γενικαὶ τοῦ ὄντος, τοῦ λόγου ἢ λόγου, τοῦ δέοντος, τοῦ προσήκοντος, τοῦ εἰωθότος κ.τ.τ. αἱ ὁποῖαι ἰσοδυναμοῦν μὲ τὸ ἢ καὶ ὁλόκληρον πρότασιν:

Ἡ Κακία ἐφαίνετο λευκοτέρα καὶ ἐρυθροτέρα τοῦ ὄντος (ἢ ὄντως ἧν, δηλ. ἀπὸ ὅ,τι πράγματι ἦτο).

§33. 1) Συνήθως συγκρίνονται δύο πρόσωπα ἢ πράγματα ὡς πρὸς μίαν κοινὴν ἰδιότητά των καὶ δηλοῦται ὅτι τὸ ἓν ἐξ αὐτῶν ἔχει τὴν ἰδιότητα ταύτην εἰς ἀνώτερον βαθμόν. ῾Η τοιαύτη συγκρισις καλεῖται σύγκρισις ὑπεροχῆς . (Οὕτως εἰς τὰ προηγούμενα παραδείγματα).

2) Πολλάκις γίνεται σύγκρισις δύο προσώπων ἢ πραγμάτων ὡς πρὸς τινα ἰδιότητα ἀντίθετον ἐκείνης, τὴν ὁποίαν ἔχει τὸ ἕτερον ἐξ αὐτῶν, ἢ συγκρίνονται δύο ἰδιότητες ἢ δύο καταστάσεις ἢ δύο ἐνέργειαι τοῦ αὐτοῦ προσώπου ἢ πράγματος καὶ δηλοῦται ἡ ὑπάρχουσα μεταξὺ αὐτῶν ἀντίθεσις. ῾Η τοιαύτη σύγκρισις καλεῖται σύγκρισις ἀντιθέσεως :

Εἰδωλολάτραι κακίους εἰσὶ περὶ ἡμᾶς ἢ ἡμεῖς περὶ ἐκείνους (= οἱ εἰ. εἶναι κακοὶ πρὸς ἡμᾶς καὶ ὄχι ἀγαθοί, ὅπως ἡμεῖς πρὸς ἐκείνους).

Φθονέεσθαι κρέσσον ἐστὶν ἢ οἰκτίρεσθαι (= εἶναι καλύτερον νὰ φθονῆται κανεὶς παρὰ νὰ τυγχάνῃ οἴκτου).

Μακάριόν ἐστιν μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν.

Σημείωσις α΄. ᾽Επὶ συγκρίσεων ἀντιθέσεως, ὅταν συγκρίνωνται δύο ἰδιότητες ἢ καταστάσεις ἢ ἐνέργειαι τοῦ αὐτοῦ προσώπου ἢ πράγματος, τὰ σχετικὰ ἐπίθετα κανονικῶς ἐκφέρονται ἀμφότερα εἰς συγκριτικὸν βαθμὸν μὲ τὸ μόριον ἢ μεταξὺ αὐτῶν:

Στρατηγοὶ πλείονες ἢ βελτίονες (= μᾶλλον πολλοὶ παρὰ καλοί, ἤτοι πολλοί, ὄχι ὅμως καὶ καλοὶ).

Ἐποίησα ταχύτερα ἢ σοφώτερα (= ἐνήργησα ταχέως, ἀλλ’ ὄχι σοφῶς).

Σημείωσις β΄. Εἰς συγκρίσεις ἀντιθέσεως πολλάκις τὸ συγκριτικὸν ἰσοδυναμεῖ μὲ τὸ θετικὸν καθ’ ἑαυτὸ ἢ μετὰ τοῦ μορίου πὼς (= κάπως, ὀλίγον):

Οἵ τε πρεσβύτεροι καὶ οἱ νεώτεροι (= οἱ πρεσβῦται καὶ οἱ νέοι).

Παῦλος ἦν ἴσως πολυλογώτερος (= πολυλόγος πως).

§34. β) Τὸ ὑπερθετικόν. 1) Ἀρχῆθεν τὸ ὑπερθετικὸν εἶναι ἁπλῶς ἕτερος τύπος τοῦ συγκριτικοῦ, ἡ δὲ κυρία διαφορὰ μεταξὺ αὐτῶν εἶναι ὅτι διὰ μὲν τοῦ συγκριτικοῦ γίνεται σύγκρισις πρὸς ἒν ἢ πρὸς ἄλλα ὁμοῦ λαμβανόμενα καὶ ὡς ἒν τι θεωρούμενα:

Πέτρος ἦν πρεσβύτερος Ἰωάννου.

Διὰ δὲ τοῦ ὑπερθετικοῦ γίνεται σύγκρισις πρὸς πάντα τα ὁμοειδῆ, ἀλλὰ νοούμενα ἒν ἕκαστον χωριστά:

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων (= φρονιμώτατος και φρονιμώτερος ἐν συγκρίσει πρὸς ἕνα ἕκαστον τῶν θηρίων).

2) ῾Η μετὰ τοῦ ὑπερθετικοῦ συναπτομένη γενικὴ εἶναι ἀρχῆθεν (ἀφαιρετικὴ) γενικὴ συγκριτική, ὅπως καὶ ἡ γενική, ἡ ὁποία συνάπτεται μετὰ τοῦ συγκριτικοῦ. Κατόπιν ὅμως καταντᾷ αὕτη νὰ εἶναι γενικὴ διαιρετικὴ (§29,1), ἐφόσον τὸ διὰ τοῦ ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ συγκρινόμενον εἶναι ἓν ἐκ τῶν πολλῶν ἐκείνων, πρὸς ἕκαστον τῶν ὁποίων συγκρίνεται:

Ὁ δὲ ὄφις ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν θηρίων (= ἑνὸς ἑκάστου τῶν θηρίων, εἰς τὰ ὁποῖα περιελαμβάνετο καὶ αὐτός).

Σημείωσις. Οὕτω ἐξηγεῖται ἡ σύνταξις ἐπιθέτων συγκριτικοῦ ἢ ὑπερθετικοῦ βαθμοῦ μετὰ γενικῆς τῆς αὐτοπαθοῦς ἀντωνυμίας, ὅταν ὁ λόγος εἶναι περὶ τοῦ διαφόρου βαθμοῦ μιᾶς ἱδιότητος ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ προσώπου εἰς διάφορα χρονικὰ σημεῖα:

Σοφώτερος ἐμαυτοῦ ἐγενόμην (= παρ’ ὅ,τι ἤμουν πρὶν καθ’ ὅλον τὸν βίον μου).

3) Τὸ ὑπερθετικὸν λαμβάνεται καὶ καθ’ ἑαυτὸ ἄνευ προσδιορισμοῦ κατὰ γενικήν, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ἁπλῶς ὅτι μία ἰδιότης ὑπάρχει εἰς ἕν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα εἰς τὸν ἀνώτατον αὐτῆς βαθμόν:

Φῦναι ὁ Πρόδρομος λέγεται κάλλιστος.

Σημείωσις. Τοῦ ὑπερθετικοῦ ἡ ἔννοια πολλάκις ἐπιτείνεται διὰ τῆς προσθήκης διαφόρων λέξεων, ὡς μάλιστα, ὅτι, ὡς, ἦ, οἷος, ὡς οἷόν τε, ἐν τοῖς ἀνθρώπων, δή:

Ἐν τοῖς πρώτοις Ἀθηναῖοι τὸν σίδηρον κατέθεντο (= πρῶτοι - πρῶτοι οἱ Αθην.)

῾Ομοίως καὶ διὰ τῆς προσθήκης τῆς γενικῆς πληθυντικῆς τοῦ θετικοῦ τοῦ ἐπιθέτου:

Κακῶν κάκιστε.

β) Ἡ δοτικὴ μετὰ οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων.

§35. 1) Μετὰ οὐσιαστικῶν σπανίως συνάπτεται ἑτερόπτωτος προσδιορισμὸς κατὰ δοτικήν. Εἶναι δὲ τὰ μετὰ δοτικῆς συντασσόμενα οὐσιαστικὰ παράγωγα ῥημάτων ἢ ἐπιθέτων, τὰ ὁποῖα συντάσσονται μετὰ δοτικῆς:

Ἡ τοῦ Θεοῦ δόσις ὑμῖν. (ἔδωκεν ὑμῖν ὁ Θεός).

Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ Θεοῦ.

2) ᾽Επίθετα συντασσόμενα μετὰ δοτικῆς εἶναι πολλά:

α) Μετὰ καθαρᾶς δοτικῆς (§28,6) συντάσσονται τὰ ἐπίθετα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ὠφέλειαν ἤ βλάβην, φιλίαν ἢ ἔχθραν, εὐπείθειαν ἢ ὑποταγήν, τὸ ἁρμόζον ἢ τὸ πρέπον, καὶ τὰ ἀντίθετα τούτων:

Ταῦτά ἐστιν τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις.

Ποιήσατε ἑαυτοῖς φίλους ἐκ τοῦ μαμωνᾶ.

Ἦν γὰρ ὁ ἄνεμος ἐναντίος αὐτοῖς.

ᾧ οὐκ ἠθέλησαν ὑπήκοοι γενέσθαι οἱ πατέρες ἡμῶν.

Σημείωσις: Τὰ ἐπίθετα φίλος, ἐχθρός, πολέμιος κ.τ.τ. συντάσσονται καὶ μετὰ γενικῆς (κτητικῆς), ἰδίᾳ ὅταν λαμβάνωνται μετὰ τοῦ ἄρθρου ὡς οὐσιαστκά:

Οἱ φίλοι, οἱ ἐχθροί, οἱ πολέμιοι τῆς Ἐκκλησίας (§29,3).

Τελωνῶν φίλος καὶ ἁμαρτωλῶν.

Ἐὰν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου ψώμιζε αὐτόν.

β) Μετὰ ὀργανικῆς δοτικῆς (§28,8) συντάσσονται τὰ ἐπίθετα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ταυτότητα ἢ ὁμοιότητα, ἰσότητα ἢ συμφωνίαν, ἀκολουθίαν ἢ διαδοχήν, προσέγγισιν ἢ μεῖξιν, καὶ πολλὰ ἐπίθετα σύνθετα μετὰ τῆς προθέσεως ἐν ἢ σύν.

ὁ αὐτός τινι - ὅμοιος, ἀνόμοιος, παραπλήσιος, προσφερής τινι - ἴσος, ἄνισος, ἰσόρροπος, σύμφωνος, συνῳδός, ὁμόγλωσσός τινι - ἀκόλουθος, διάδοχός τινι - πλησίος, γείτων, ὅμορος, συμμελής, ἄμεικτός τινι - συγγενής, σύμφυτος, ἔμφυτος, ἔνοχός τινι :

Ὅμοιος αὐτῷ ἐστιν.

Πατέρα ἴδιον ἔλεγεν τὸν Θεόν ἴσον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ Θεῷ.

Ὅμοροι ἦσαν τοῖς Φιλισταιοις.

Ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει. (θὰ εἶναι ἔνοχος καὶ θὰ παραπεμθῇ στὸ μικρὸν ἑπταμελές συνέδριον, ποὺ λέγεται κρίσις).

Σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου Αὐτοῦ. (σὰν δύο δένδρα ἀδιασπάστως ἡνωμένα εἰς ἕνα, ἐγίναμεν ἕνα σῶμα μὲ τὸν Χριστόν διὰ τοῦ βαπτίσματος, ποὺ εἶναι ὁμοίωμα τοῦ σταυρικοῦ του θανάτου).

Τὸ θρησκεύειν ἔμφυτον τοῖς ἀνθρώποις ἐστί.

Τὰ καλὰ καὶ συμφέροντα ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.

Σημείωσις. ῾Η μετὰ ἐπιθέτων συναπτομένη δοτικὴ σημαίνει ἐνίοτε ἀναφοράν, ἤτοι τὸ κατά τι :

Ἀσθενὴς τῷ σώματι καὶ τῇ ψυχῇ.

Ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν τίς ἐστιν καὶ οὐκ ἠδύνατο ἀπὸ τοῦ ὄχλου ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρὸς ἦν.

Τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηροί, τῷ πνεύματι ζέοντες, τῷ Κυρίῳ δουλεύοντες (νὰ μὴ εἶσθε ὀκνηροὶ ὡς πρὸς τὸν ζῆλον, νὰ εἶσθε κατὰ τὸ πνεῦμα θερμοί, νὰ ὑπηρετῆτε τὸν Κύριον).

γ) Ἡ αἰτιατικὴ μετὰ οὐσιαστικῶν καὶ ἐπιθέτων.

§36. ῾Η αἰτιατικὴ ὡς ἑτερόπτωπος προσδιορισμὸς οὐσιαστικῶν ἢ ἐπιθέτων δὲν εἶναι πολὺ συνήθης, σημαίνει δὲ αὕτη μετὰ τούτων τὸ κατά τι ἢ ἀναφοράν. Συνήθεις τοιαῦται αἰτιατικαὶ μετ’ οὐσιαστικῶν εἶναι (τὸ) εὖρος, (τὸ) ὕψος, (τὸν) ἀριθμόν, (τὸ) πλῆθος, (τὸ) ὄνομα:

Ἕλληνες τὸ γένος.

Πόλις αὐτόθι ᾠκεῖτο, Οὒρ ὄνομα.

Τυφλὸς τά τ’ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾽ ὄμματ’ εἶ.

δ) Αἱ πλάγιαι πτώσεις μετ’ ἐπιρρημάτων καὶ ἐπιφωνημάτων.

§37. α΄) Γενική. 1) Ἐκ τῶν ἐπιρρημάτων συντάσσονται μετὰ γενικῆς. ( Γενικὴ καθαρὰ τοῦ ὅλου· πρβλ. §29,1).

α) ἐπιρρήματα τοπικά, χρονικὰ καὶ ποσοτικά:

Ὀψὲ τῆς ἡμέρας (ἀργὰ τὸ βράδυ).

Ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ.

Ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ἤνεσά σε.

β) ἐπιρρήματα τροπικά, οἷον· πῶς, ὅπως, ὡς (μετὰ τοῦ ῥήματος ἔχω), εὖ, καλῶς, κακῶς, καὶ ἐπιρρήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἀπομάκρυνσιν καὶ χωρισμόν, οἶον· ἔξω, ἐκτός, πόρρω ἢ πρόσω, κρύφα, λάθρα (τινός):

Βασιλεὺς πῶς ἔχει παιδείας; (= ὡς πρὸς τὴν παιδείαν).

Η Κέρκυρα καλῶς παράπλου κεῖται (= ὡς πρὸς τὸν παράπλουν). (Γενικὴ ἀφαιρετική, τῆς ἀφετηρίας ἢ τῆς ἀναφορᾶς· πρβλ. §28,5 καὶ §30,ΙΙ).

Ἐξέβαλον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος.

Ἐκτὸς τοῦ σώματος.

Πέραν τοῦ Ἰορδάνου.

Σημείωσις. Μετὰ γενικῆς ἐν γένει συντάσσονται καὶ τὰ λεγόμενα προθετικὰ ἐπιρρήματα ἐντός, εἴσω, ἐγγὺς, πλησίον, πόρρω ἢ πρόσω, ἔμπροσθεν, ὄπισθεν, ἑκατέρωθεν, μεταξύ, ἐναντίον κλπ. καὶ ἐπιρρήματα παράγωγα ἐξ ἐπιθέτων, τὰ ὁποῖα συντάσσονται μετὰ γενικῆς:

Μόνον ἀξίως τοῦ εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ πολιτεύεσθε.

Ἦν δὲ ἡ Βηθανία ἐγγὺς τῶν Ἱεροσολύμων.

Πλησίον τοῦ χωρίου.

Οὕτως λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων.

Ἐπέθηκαν αὐτῷ τὸν σταυρὸν φέρειν ὄπισθεν τοῦ Ἰησοῦ.

Μεταξὺ ἡμῶν καὶ ὑμῶν χάσμα μέγα ἐστήρικται.

Ἦσαν δὲ δίκαιοι ἀμφότεροι ἐναντίον τοῦ Θεοῦ.

2) Μετὰ ἐπιφωνημάτων συνάπτεται γενικὴ (ἀφαιρετική), ἡ ὁποία δηλοῖ τὴν αἰτίαν τοῦ ψυχικοῦ παθήματος, τὸ ὁποῖον προκαλεῖ τὴν ἀναφώνησιν:

Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος!

Ὢ τῆς παραφροσύνης, καὶ τῆς Χριστοκτονίας, τῆς τῶν προφητοκτόνων!

Βαβαὶ τῶν σῶν μυστηρίων ἁγνή!

§38. β΄) Δοτική. Ἐπιρρήματα συντασσόμενα μετὰ δοτικῆς ὀργανικῆς , §28,8) συνήθη εἶναι τὸ ἅμα (= σύν, συγχρόνως μέ), ὁμοῦ (= μαζὶ μέ), καί τινα παράγωγα ἐπιθέτων ἢ ῥημάτων, τὰ ὁποῖα συντάσσονται μετὰ δοτικῆς:

Μήποτε συλλέγοντες τὰ ζιζάνια ἐκριζώσητε ἅμα αὐτοῖς τὸν σῖτον.

Τοὺς ἄλλους τοὺς ὁμοίως ἐμοὶ διακειμένους (τοὺς ἄλλους ποὺ εἶναι στὴν ἴδια κατάσταση μὲ μένα).

Δυσμενῶς αὐτοῖς ἔχουσιν (εἶναι ἐχθρικοὶ πρὸς αὐτούς).

§39. γ΄ Αἰτιατική. Επιρρήματα συντασσόμενα μετὰ αἰτιατικῆς συνήθη εἶναι τὸ νὴ ἢ ναὶ μὰ (ἐπὶ βεβαιώσεως) καὶ τὸ μὰ ἢ οὐ μὰ (ἐπὶ ἀρνήσεως):

Νὴ τὴν ὑμετέραν καύχησιν ἣν ἔχω ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ (Μὰ τὴν καύχησιν, ποὺ ἔχω γιὰ σᾶς ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ Ιησοῦ).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ΄ ΑΙ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑΙ

§40. Αἱ ἀντωνυμίαι, ἐπειδὴ ἐν γένει εἶναι λέξεις λαμβανόμεναι ἀντὶ ὀνομάτων οὐσιαστικῶν ἢ ἐπιθέτων, δύνανται νὰ ἀναπληροῦν εἰς μίαν πρότασιν οἱονδήποτε ὅρον αὐτῆς, ὁ ὁποῖος ἐκφέρεται διὰ ὀνόματος οὐσιαστικοῦ (§8, §9, §21 κ.ἑ. §29) ἢ ἐπιθέτου (§8, §9, §24 κ.ἑ.).

Ἐγώ πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν.

Ἐκεῖνός με ἀπέστειλεν.

Τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ;

Οὗτοί εἰσιν οἱ ἀποδιορίζοντες, ψυχικοί.

Σεισμὸς ἐγένετο μέγας, οἷος οὐκ ἐγένετο ἀφ' οὗ ἄνθρωπος ἐγένετο ἐπὶ τῆς γῆς.

Ὃν ἂν φιλήσω, αὐτός ἐστι.

Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον.

Ἀσπάζεται ὑμᾶς Λουκᾶς ὁ ἰατρός.

Ἰδοὺ Ἐλισάβετ ἡ συγγενίς σου.

Ἄξιος ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ.

Ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης διπλότερον ὑμῶν.

Οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι (ἐνν. γῇ ἢ χώρᾳ) αὐτοῦ.

Πᾶς ὁ λαὸς ὤρθριζεν πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ ἀκούειν αὐτοῦ.

Αὐτὸς ὁ Σατανᾶς μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός.

Ὁ μόνος Υἱὸς (= ὁ μονογενὴς Υἱός).

α) Αἱ προσωπικαὶ ἀντωνυμίαι καὶ ἡ ἀντωνυμία αὐτός.

§41. 1) Τῆς προσωπικῆς ἀντωνυμίας τοῦ γ΄ προσώπου ἡ μὴ ὑπάρχουσα ἑνικὴ ὀνομαστικὴ καὶ ἡ σπανία πληθυντικὴ ὀνομαστικὴ αὐτῆς (σφεῖς) ἀναπληροῦται ὑπὸ τῆς ἀντιστοίχου ὀνομαστικῆς τῶν δεικτικῶν ἀντωνυμιῶν ὅδε, οὗτος, ἐκεῖνος, ἢ ὑπὸ τῆς (ὁριστικῆς ἀντωνυμίας) αὐτὸς ἐπὶ ἐμφάσεως καὶ ἐκδηλώσεως σεβασμοῦ πρὸς τὸ περὶ οὗ πρόκειται πρόσωπον:

Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός.

Ἐκεῖνος ὁ πλάνος εἶπεν ἔτι ζῶν· μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγείρομαι.

Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου.

Ἡ μὲν ἔχαιρε κενοῦσα τὸ πολύτιμον, ὁ δὲ ἔσπευδε πωλῆσαι τὸν ἀτίμητον, αὕτη τὸν Δεσπότην ἐπεγίνωσκεν, οὗτος τοῦ Δεσπότου ἐχωρίζετο, αὕτη ἠλευθεροῦτο, καὶ ὁ Ἰούδας δοῦλος ἐγεγόνει τοῦ ἐχθροῦ.

Αὐτὸς ἔφα (= ἐκεῖνος, ὁ Σολομὼν δηλαδή, καὶ ὄχι κανεὶς ἄλλος).

2) Τῶν ἰσχυροτέρων, ἤτοι τῶν ὀρθοτονουμένων τύπων τῶν πλαγίων πτώσεων τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν (ἐμοῦ, ἐμοί, σοῦ, σοὶ κλπ.) χρῆσις γίνεται, ὅταν εἰς τὸν λόγον ὑπάρχη ἔμφασις καὶ πρὸ πάντων ἀντιδιαστολή· (πρβλ. §17). Ἄλλως κανονικῶς γίνεται χρῆσις τῶν ἐγκλινομένων τύπων (μοῦ, μοί, κλπ.):

Σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου.

Ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς.

Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου; ὁρκίζω σε τὸν Θεόν, μή με βασανίσῃς.

Ἐγὼ μὲν ὑμᾶς βαπτίζω ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν... αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί.

Σημείωσις. Οἱ ὀρθοτονούμενοι τύποι τίθενται κανονικῶς καὶ κατόπιν τῶν προθέσεων: παρ’ ἐμοῦ, παρ’ ἐμοί, περὶ ἐμέ, πρὸς σέ , κλπ. (οὐδέποτε παρά μου κλπ. Ἀλλὰ: πρὸς ἐμὲ καὶ πρός με ).

Ὁ μὴ ὢν μετ' ἐμοῦ κατ' ἐμοῦ ἐστιν, καὶ ὁ μὴ συνάγων μετ' ἐμοῦ σκορπίζει.

Συμβουλεύω σοι ἀγοράσαι παρ' ἐμοῦ χρυσίον πεπυρωμένον.

Ὅτι πρὸς σέ, Κύριε, Κύριε, οἱ ὀφθαλμοί μου· ἐπὶ σοὶ ἤλπισα.

Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ, ἀναπαύσω ὑμᾶς.

3) Αἱ εὔχρηστοι (εἰς τοὺς πεζοὺς συγγραφεῖς) πλάγιαι πτώσεις τῆς προσωπικῆς ἀντωνυμίας τοῦ γ΄ προσώπου (οἷ, σφῶν, σφίσι, σφᾶς) λαμβάνονται συνήθως ἀντὶ τῶν αὐτοπαθῶν ἐπὶ ἐμμέσου ἀντανακλάσεως· (βλ. κατωτέρω §42, 2, β΄):

Ἔλεξαν ὅτι πέμψειε σφᾶς ὁ ᾽Ινδῶν βασιλεὺς (= σφᾶς αὐτοὺς - αὐτοὺς) .

Γενικῶς δὲ ἀντὶ τῶν πλαγίων πτώσεων τῆς προσωπικὴς ἀντωνυμίας τοῦ γ΄ προσώπου λαμβάνονται αἱ πλάγιαι πτώσεις τῆς αὐτός , ὡς ἐπαναληπτικῆς, ἄνευ ἐμφάσεως, ἢ τῶν δεικτικῶν ἀντωνυμιῶν ὅδε, οὗτος, ἐκεῖνος , ὅταν ὑπάρχῃ ἔμφασις:

Αὐτὸς γὰρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησεν τὸν Ἰωάννην καὶ ἔδησεν αὐτὸν ἐν φυλακῇ διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, ὅτι αὐτὴν ἐγάμησεν.

Πόθεν τούτῳ ἡ σοφία αὕτη καὶ αἱ δυνάμεις;

Καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία.

Ἐγὼ ἐλήλυθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ πατρός μου, καὶ οὐ λαμβάνετέ με· ἐὰν ἄλλος ἔλθῃ ἐν τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐκεῖνον λήψεσθε.

4) ῾Η ἀντωνυμία αὐτὸς

α) οὐδέποτε εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν λαμβάνεται ὡς δεικτική, (ὅπως κανονικῶς λαμβάνεται εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν). Συναπτομένη δὲ μετὰ ὀνόματος οὐσιαστικοῦ ὡς ὁριστικὴ εἶναι κατηγορηματικὸς προσδιορισμὸς αὐτοῦ:

Καὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς μετ' αὐτῶν ἔσται.

Αὐτὸς δὲ ὁ Ἰωάννης εἶχεν τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ ἀπὸ τριχῶν καμήλου.

Αὐτὸς γὰρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησεν τὸν Ἰωάννην.

Καὶ αὐτοὶ οὗτοι προσδέχονται, ἀνάστασιν μέλλειν ἔσεσθαι δικαίων τε καὶ ἀδίκων.

Αὐτὸ τὸ Πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν ὅτι ἐσμὲν τέκνα Θεοῦ (Αὐτὸ δὲ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα μαρτυρεῖ καὶ ἐπιβεβαιώνει μαζὶ μὲ τὸ ἰδικόν μας πνεῦμα ὅτι εἴμεθα τέκνα τοῦ Θεοῦ).

Αὐτὰ τὰ ἔργα ἃ ποιῶ μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ ὅτι ὁ Πατήρ με ἀπέσταλκεν.

β) εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν λαμβάνεται καὶ μετὰ τοῦ ἄρθρου πρὸς δήλωσιν ταυτότητος:

Καὶ διαιρέσεις διακονιῶν εἰσιν, καὶ ὁ αὐτὸς Κύριος.

Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.

Οὐχὶ καὶ οἱ ἐθνικοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν;

Παρακαλῶ... ἵνα τὸ αὐτὸ λέγητε πάντες, καὶ μὴ ᾖ ἐν ὑμῖν σχίσματα, ἦτε δὲ κατηρτισμένοι ἐν τῷ αὐτῷ νοΐ καὶ ἐν τῇ αὐτῇ γνώμῃ (νὰ λέγετε ὅλοι τὸ ἴδιο καὶ νὰ μὴν ὑπάρχουν διαιρέσεις μεταξύ σας, ἀλλὰ νὰ εἶσθε ἑνωμένοι μὲ τὸ ἴδιο πνεῦμα καὶ τὴν ἴδια γνώμη).

γ) ὡς ὁριστικὴ λαμβάνεται καθ’ ἑαυτὴν ὄχι μόνον ἐπὶ τοῦ γ΄ προσώπου, ἀλλὰ πολλάκις καὶ ἐπὶ τοῦ α΄ καὶ τοῦ β΄ προσώπου ἄνευ τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν τῶν προσώπων τούτων:

Ὅτε ἐξεχεῖτο τὸ αἷμα Στεφάνου τοῦ μάρτυρός σου, καὶ αὐτὸς (καὶ ἐγὼ αὐτὸς) ἤμην ἐφεστὼς.

Ἀλλ᾿ ὑποπιάζω μου τὸ σῶμα καὶ δουλαγωγῶ, μήπως ἄλλοις κηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι (ἀλλὰ σκληραγωγῶ τὸ σῶμά μου καὶ τὸ μεταχειρίζομαι σὰν δοῦλον ἀπὸ φόβον μήπως, ἐνῷ εἰς ἄλλους ἐκήρυξα, ἐγὼ ὁ ἴδιος θεωρηθῶ ἀποτυχών).

Ἴδετε τὰς χεῖράς μου καὶ τοὺς πόδας μου, ὅτι αὐτὸς ἐγώ εἰμι (εἶμαι ἐγὼ ὁ ἴδιος).

Ὁ δὲ Πέτρος ἤγειρεν αὐτὸν λέγων· ἀνάστηθι· καὶ ἐγὼ αὐτὸς ἄνθρωπός εἰμι.

Παρ᾿ οὗ δυνήσῃ αὐτὸς (= καὶ σὺ αὐτός, καὶ σὺ ὁ ἴδιος) ἀνακρίνας περὶ πάντων τούτων ἐπιγνῶναι (Ἀφοῦ τὸν ἀνακρίνῃς σὺ ὁ ἴδιος, θὰ μπορέσῃς νὰ μάθῃς).

Σοφοῖς ὁμιλῶν καὐτὸς ἐκβήσει σοφὸς (= καὶ σὺ αὐτός, καὶ σὺ ὁ ἴδιος).

δ) κατόπιν τακτικοῦ ἀριθμητικοῦ ὡς κατηγορηματικὸς προσδιορισμὸς ὀνομάτων, οἷα τὰ ὀνόματα στρατηγός, πρεσβευτὴς κλπ. χρησιμεύει, ἵνα ἐξαίρῃ τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος πρόσωπον ὡς τὸ κύριον καὶ σπουδαιότατον:

ᾙρέθη πρεσβευτὴς εἰς Ἱεροσόλυμα δέκατος αὐτός (ἐκλέχτηκε πρεσβευτὴς, γιὰ νὰ πάει στὰ Ἱεροσόλυμα μαζὶ μὲ ἄλλους ἐννιά).

β) Αἱ αὐτοπαθεῖς ἀντωνυμίαι.

§42. 1) Αἱ αὐτοπαθεῖς ἀντωνυμίαι οὐδέποτε εἰς τὴν ἀρχαῖαν γλῶσσαν ἐκφέρονται μετὰ τοῦ ἄρθρου:

Ἐὰν ἐγὼ δοξάσω ἐμαυτόν, ἡ δόξα μου οὐδέν ἐστιν.

Κατέλιπον ἐμαυτῷ ἑπτακισχιλίους ἄνδρας.

Ἐπελαθόμην ἐμαυτοῦ ( = ἐλησμόνησα τὸν ἑαυτόν μου).

Γνῶθι σαυτὸν (= γνώρισε σὺ τὸν ἑαυτόν σου).

Ἑαυτοῦ κήδεται ὁ προνοῶν ἀδελφοῦ (= γιὰ τὸν ἑαυτόν του φροντίζει).

2) χρησιμοποιοῦνται

α) ὅπως καὶ εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν ἀντὶ τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν ἐν γένει, ὅταν τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον δηλοῦται διὰ τῆς ἀντωνυμίας καὶ διὰ τοῦ ὑποκειμένου τῆς προτάσεως, εἶναι ἓν καὶ τὸ αὐτό· (ἄμεσος ἢ εὐθεῖα ἀντανάκλασις):

Κατέλιπον ( ἐγὼ ) ἐμαυτῷ ἑπτακισχιλίους ἄνδρας.

Ὥσπερ γὰρ ὁ πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ, οὕτως καὶ τῷ υἱῷ ἔδωκεν ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ.

Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.

Γνῶθι σαυτὸν (= γνώρισε σὺ τὸν ἑαυτόν σου).

Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς.

β) κατὰ τὸ γ΄ ἰδίᾳ πρόσωπον εἰς δευτερευούσας ἢ ἀπαρεμφατικὰς ἢ μετοχικὰς προτάσεις, ἂν καὶ τὸ σημαινόμενον δι’ αὐτῶν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα εἶναι τὸ αὐτὸ οὐχὶ μὲ τὀ ὑποκείμενον τῆς δευτερευούσης προτάσεως ἢ τοῦ ἀπαρεμφάτου ἢ τῆς μετοχῆς, ἀλλὰ μὲ τὸ ὑποκείμενον τῆς κυρίας προτάσεως· ( ἔμμεσος ἤ πλαγία ἀντανάκλασις):

Ὁ ἥλιος οὐκ ἐπιτρέπει τοῖς ἀνθρώποις ἑαυτὸν ἀκριβῶς ὁρᾶν. [ὑποκείμενον τοῦ ὁρᾶν: τοὺς ἀνθρώπους].

Πολλάκις ὅμως ἐπὶ τῆς ἐμμέσου ἀντανακλάσεως χρησιμοποιεῖται ἡ προσωπικὴ ἀντωνυμία τοῦ γ΄ προσώπου, κατὰ τὰς εὐχρήστους πτώσεις αὐτῆς (οἷ, σφῶν, σφίσι, σφᾶς, §41,3), συνηθέστερον δὲ αἱ πλάγιαι πτώσεις τῆς (ἐπαναληπτικῆς) ἀντωνυμίας αὐτός , ὅταν ὁ λόγος νοῆται ἐκφερόμενος ὡς ἀπὸ τοῦ διηγουμένου προσώπου (ἤτοι τοῦ συγγραφέως) καὶ οὐχὶ ὡς ἀπὸ τοῦ ὑποκειμένου τῆς κυρίας προτάσεως:

Ἡ δὲ γυνὴ φοβηθεῖσα καὶ τρέμουσα, εἰδυῖα ὃ γέγονεν αὐτῇ, ἦλθεν καὶ προσέπεσεν αὐτῷ καὶ εἶπεν αὐτῷ πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν.

Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου.

Σημείωσις. ῾Η αὐτοπαθὴς ἀντωνυμία τοῦ γ΄ προσώπου λαμβάνεται ἐνίοτε καὶ εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν ἀντὶ τῆς τοῦ α΄ καὶ τοῦ β΄ προσώπου:

Βλέπετε δὲ ὑμεῖς ἑαυτούς (= ὑμᾶς αὐτούς) · παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς συνέδρια (σεῖς προσέχετε τοὺς ἑαυτούς σας...).

Ὑμεῖς ἐστε οἱ δικαιοῦντες ἑαυτοὺς (= ὑμᾶς αὐτούς) ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων.

Καθαρίσωμεν ἑαυτοὺς (= ἡμᾶς αὐτοὺς) ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ.

γ) Αἱ ἀλληλοπαθεῖς ἀντωνυμίαι.

§43. Αἱ ἀλληλοπαθεῖς ἀντωνυμίαι (ἀλλήλων, ἀλλήλους κλπ.) ἐκφέρονται πάντοτε (ὅπως καὶ αἱ αὐτοπαθεῖς ἀντωνυμίαι) ἄνευ ἄρθρου:

Ἀγαπᾶτε ἀλλήλους (= ὁ ἕνας τὸν ἄλλον).

Τότε σκανδαλισθήσονται πολλοὶ καὶ ἀλλήλους παραδώσουσι καὶ μισήσουσιν ἀλλήλους (τότε θὰ σκανδαλισθοῦν πολλοὶ καὶ θὰ παραδώσῃ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον καὶ θὰ μισῇ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον).

Ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας.

Εἰ δὲ ἀλλήλους δάκνετε καὶ κατεσθίετε, βλέπετε μὴ ὑπ' ἀλλήλων ἀναλωθῆτε.

Ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε.

Εἰρηνεύετε ἐν ἀλλήλοις.

Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις.

Σημείωσις . Πολλάκις ἀντὶ τῆς ἀλληλοπαθοῦς ἀντωνυμίας γίνεται χρῆσις τῆς αὐτοπαθοῦς (εἰς τὸν πληθυντικὸν ἀριθμόν):

Διαλύσασθε τὰς πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς ἔχθρας (= τὰς πρὸς ἀλλήλους).

δ) Αἱ κτητικαὶ ἀντωνυμίαι.

§44. 1) Αἱ κτητικαὶ ἀντωνυμίαι

1) λαμβάνονται, ὅπως τὰ ἐπίθετα ἐν γένει, μετὰ τοῦ ἄρθρου ἢ ἄνευ αὐτοῦ:

Ὁ καιρὸς ὁ ἐμὸς οὔπω πάρεστιν, ὁ δὲ καιρὸς ὁ ὑμέτερος πάντοτέ ἐστιν ἕτοιμος.

Ἐμὸν βρῶμά ἐστιν ἵνα ποιήσω τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με.

Μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι.

Μακάριοι οἱ πτωχοί, ὅτι ὑμετέρα ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

2) Χρησιμοποιοῦνται εἰς τὸν λόγον ἀντὶ τῆς γενικῆς (κτητικῆς) τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν ( μοῦ, σοῦ, ἡμῶν , κλπ., §29,3), ὅταν ἡ σχέσις τῆς κτήσεως ἐκφράζεται μετ’ ἐμφάσεως ἢ δὲν ὑπάρχῃ μὲν ἔμφασις, ὑπάρχῃ ὅμως ταυτότης τοῦ ὑποκειμένου τῆς προτάσεως καὶ τοῦ προσώπου, τὸ ὁποῖον δηλοῦται διὰ τῆς ἀντωνυμίας:

Ὁ λόγος ὁ ἐμὸς (= ὁ ἰδικός μου) οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν.

Ὁ λόγος ὁ σὸς (= ὁ ἰδικός σου) ἀλήθειά ἐστιν.

Κατὰ τὴν ἀκριβεστάτην αἵρεσιν τῆς ἡμετέρας θρησκείας ἔζησα Φαρισαῖος (ἔζησα σύμφωνα πρὸς τὴν πιὸ αὐστηρὴν αἵρεσιν τῆς θρησκείας μας, δηλαδὴ ὡς Φαρισαῖος).

Ἐάν τις τὸν ἐμὸν λόγον (= τὸν λόγον μου), τηρήσῃ, θάνατον οὐ μὴ θεωρήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα.

Εἰ τὸν λόγον μου ἐτήρησαν καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν (Ἐὰν ἐτήρησαν τὸν λόγον μου, θὰ τηρήσουν καὶ τὸν δικόν σας).

ε) Αἱ δεικτικαὶ ἀντωνυμίαι.

§45. ᾽Εκ τῶν δεικτικῶν ἀντωνυμιῶν ὅδε, οὗτος, ἐκεῖνος,

1) ἐπὶ αἰσθητῆς δείξεως , (ἤτοι ὅταν κανεὶς τὰς χρησιμοποιῇ δεικνύων συγχρόνως μὲ τὴν χεῖρα ἤ μὲ τὸ βλέμμα)

α) τῆς ὅδε γίνεται χρῆσις πρὸς δεῖξιν προσώπων ἢ πραγμάτων, τὰ ὁποῖα εἶναι ἐντελῶς πλησίον τοῦ ὁμιλοῦντος τοπικῶς ἢ χρονικῶς καὶ συνήθως νοοῦνται ὡς εὑρισκόμενα εἰς στενὴν σχέσιν πρὸς αὐτόν:

Καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία (αὐτὴ εἶχε ἀδελφὴν ποὺ ὠνομάζετο Μαρία).

Ἄγε νῦν οἱ λέγοντες, σήμερον ἢ αὔριον πορευσόμεθα εἰς τήνδε τὴν πόλιν (Ἐλᾶτε τώρα σεῖς, ποὺ χωρίς νὰ λογαριάζετε τὸν Θεόν λέτε· “σήμερα ἢ αὔριον θὰ πᾶμε εἰς αὐτήν τὴν πόλιν).

Τάδε λέγει ὁ πρῶτος καὶ ὁ ἔσχατος.

Πέτρος ὅδε (= ἐτοῦτος ἐδῶ ὁ Π.).

Ἥδε ἡ ἡμέρα (= ἐτούτη, ἤτοι ἡ σημερινὴ ἡμέρα).

β) τῆς οὗτος (= ἐτοῦτος, αὐτὸς) γίνεται χρῆσις πρὸς δεῖξιν προσώπων ἢ πραγμάτων, τὰ ὁποῖα εἶναι μὲν πλησίον τοῦ ὁμιλοῦντος τοπικῶς ἢ χρονικῶς, νοοῦνται ὅμως ὡς εὑρισκόμενα εἰς στενοτέραν σχέσιν μὲ τὸν ἀκούοντα:

Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ᾧ εὐδόκησα.

Οὐδὲν ἀποκρίνῃ τί οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν;

Ἀθῷός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος τούτου.

Οὕτω ἡ οὗτος λαμβάνεται καὶ ὡς κλητικὴ τῆς σὺ μετὰ δείξεως:

Οὗτος , τί ποιεῖς ;

γ) τῆς ἐκεῖνος χρῆσις γίνεται, ὅπως καὶ εἰς τὴ νέαν γλῶσσαν, πρὸς δεῖξιν προσώπων ἢ πραγμάτων μακρὰν εὑρισκομένων τοπικῶς ἢ χρονικῶς:

Εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ.

Χήρα δὲ ἦν ἐν τῇ πόλει ἐκείνῃ.

Μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὓς ἐλθὼν ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας.

Τί ποιήσει τοῖς γεωργοῖς ἐκείνοις;

Καλὸν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος.

Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἐπορεύθη ὁ Ἰησοῦς τοῖς σάββασι διὰ τῶν σπορίμων.

2) ἐπὶ νοητῆς δείξεως , (ἤτοι ὅταν ὁ λέγων νοερῶς δεικνύῃ τι, τὸ ὁποῖον ἔχει ἤδη λεχθῆ, ἢ μέλλει νὰ λεχθῇ), ἡ μὲν οὗτος συνήθως ἀναφέρεται εἰς τὰ προηγούμενα, ἡ δὲ ὅδε εἰς τὰ ἀμέσως ἑπόμενα:

Ταῦτα πάντα ἐφύλαξα ἐκ νεότητος.

Τάδε λέγει Κύριος τοῖς Ἰουδαίοις· Λαός μου τί ἐποίησά σοι;

Τάδε λέγει ὁ ἔχων τὴν ῥομφαίαν τὴν δίστομον τὴν ὀξεῖαν·οἶδα τὰ ἔργα σου καὶ ποῦ κατοικεῖς.

Πολλάκις χρησιμοποιεῖται ἐπὶ νοητῆς δείξεως καὶ ἡ ἐκεῖνος μετά τινος ἐμφάσεως ἀντὶ τῆς οὗτος ἢ τῆς ὅδε:

Ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσθαι.

Ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς, ὅτι ὑμεῖς δοκεῖτε ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν· καὶ ἐκεῖναί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ.

Ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν.

§46. Αἱ ἀντωνυμίαι τοιόσδε, τοσόσδε (καὶ τηλικόσδε) διαφέρουν κατὰ τὴν χρῆσιν ἀπὸ τὰς ταυτοσήμους ἀντωνυμίας τοιοῦτος, τοσοῦτος (καὶ τηλικοῦτος), ὅ,τι διαφέρει ἡ ὅδε ἀπὸ τὴν οὗτος :

Λαβὼν γὰρ παρὰ Θεοῦ πατρὸς τιμὴν καὶ δόξαν φωνῆς ἐνεχθείσης αὐτῷ τοιᾶσδε ὑπὸ τῆς μεγαλοπρεποῦς δόξης, οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, εἰς ὃν ἐγὼ εὐδόκησα (Διότι κατά τὴν μεταμόρφωσιν ἔλαβεν ἀπὸ τὸν Θεὸν Πατέρα ὁ Χριστὸς τιμὴν καὶ δόξαν, ὅταν ἠκούσθη δι' αὐτὸν ἀπὸ τὴν μεγαλοπρεπὴ δόξαν τοῦ Θεοῦ, τέτοια φωνή· “αὐτὸς εἶναι ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, στὸν ὁποῖον ἐγώ ἔχω εὐαρεστηθῆ”.

Καὶ εἶπεν ὁ Ἡρῴδης· Ἰωάννην ἐγὼ ἀπεκεφάλισα· τίς δέ ἐστιν οὗτος περὶ οὗ ἐγὼ ἀκούω τοιαῦτα; (Καὶ εἶπε ὁ Ἡρώδης, «Τὸν Ἰωάννην ἐγὼ τὸν ἀποκεφάλισα· ποιὸς λοιπὸν εἶναι αὐτός, διὰ τὸν ὁποῖον ἀκούω τέτοια πράγματα;»).

§47. Πολλάκις γίνεται χρῆσις τῆς ἀντωνυμίας οὗτος (ἢ σπανίως τῆς ἐκεῖνος ), ἁπλῶς ἵνα ἐπαναληφθῇ μετ’ ἐμφάσεως κάτι τι προλεχθέν:

Ὅς δ' ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν Οὐρανῶν.

Ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα.

Τὸ λοιπόν, ἀδελφοί, ὅσα ἐστὶν ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα, εἴ τις ἀρετὴ καὶ εἴ τις ἔπαινος, ταῦτα λογίζεσθε.

Ἔλεγε δὲ ὅτι τὸ ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκπορευόμενον, ἐκεῖνο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.

Πολλάκις δὲ τότε προτάσσεται τῆς ἀντωνυμίας οὗτος καὶ ὁ συνδεσμος καί , ὅταν μετ’ αὐτῆς προστίθεται καὶ προσδιορισμός τις τοῦ προλεχθέντος ἐπιθετικὸς ἢ ἐπιρρηματικός, ὁ ὁποῖος ἐξαίρεται ὡς δηλῶν κάτι τι σπουδαῖον:

Ἀφ᾽ ἑνὸς ἐγεννήθησαν, καὶ ταῦτα νενεκρωμένου, καθὼς τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ τῷ πλήθει (Ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο, καὶ μάλιστα ἀνίκανο πιὰ ἐξ αἰτίας τῶν γερατειῶν του, γεννήθηκαν ἀπόγονοι, ποὺ τὸ πλῆθος τους μοιάζει μὲ τ΄’ἄστρα τ΄οὐρανοῦ).

στ΄) Αἱ ἐρωτηματικαὶ ἀντωνυμίαι.

§48. 1) ῾Η ἐρωτηματικὴ ἀντωνυμία τίς σημαίνει ὅ,τι ἡ ἀντωνυμία ποιὸς εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν, λαμβάνεται δὲ (ὅπως καὶ ἡ ποιός) ἢ οὐσιαστικῶς ἢ ἐπιθετικῶς:

Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή;

Ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, τίνα μισθὸν ἔχετε;

Σὺ δὲ μένε ἐν οἷς ἔμαθες καὶ ἐπιστώθης, εἰδὼς παρὰ τίνων ἔμαθες.

2) ῾Η ἐρωτηματικὴ ἀντωνυμία ποῖος σημαίνει ποιᾶς λογῆς; τί λογῆς; ἤτοι δι’ αὐτῆς γίνεται ἐρώτησις περὶ τοῦ ποιοῦ ἑνὸς προσώπου ἢ ἑνὸς πράγματος· ἑπομένως λαμβάνεται αὕτη πάντοτε ἐπιθετικῶς εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν:

Ποίοις εὐφημιῶν ᾄσμασιν, ἀνυμνήσωμεν τὸν Ἱεράρχην;

Ποίαις χερσὶ δὲ προσψαύσω τὸ σὸν ἀκήρατον Σῶμα; ἢ ποῖα ᾄσματα μέλψω τῇ σῇ ἐξόδῳ οἰκτίρμον;

Ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ μοι, λέγει Κύριος, ἢ τίς τόπος τῆς καταπαύσεώς μου; (Τί εἴδους οἶκον θὰ μοῦ οἰκοδομήσετε, λέγει ὁ Κύριος, ἢ ποιός εἶναι ὁ τόπος τῆς ἀναπαύσεώς μου;).

Σπανίως δὲ λαμβάνεται εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν ἡ ποῖος ἀντί τῆς τίς ἐπιθετικῶς:

Ἐὰν οὖν μὴ γρηγορήσῃς ἥξω ὡς κλέπτης, καὶ οὐ μὴ γνῷς ποίαν ὥραν ἥξω ἐπὶ σέ.

Σημείωσις . Οὕτω σὺν τῷ χρόνῳ ἡ ποῖος (ποιός;) ἐπεκράτησε.

Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ;

Διὰ ποῖον αὐτῶν ἔργον λιθάζετέ με;

§49. 1) Πολλάκις κατόπιν μὲν τῆς ἐρωτηματικῆς ἀντωνυμίας τίς ἀκολουθεῖ τὸ ἀόριστον ἐπίρρημα ποτὲ (μὲ τὴν σημασίαν τοῦ ἀράγε ἢ τάχα ), κατόπιν δὲ τῶν ἀντωνυμιῶν ποῖος καὶ πόσος ἡ ἀόριστος ἀντωνυμία τίς (μὲ τὴν σημασίαν τοῦ σάν), οὕτω δὲ δηλοῦται μεγαλύτερον τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἐρωτῶντος περὶ τοῦ ἐρωτωμένου ἢ ἔκπληξις αὐτοῦ περὶ τούτου:

Τίς στρατεύεται ἰδίοις ὀψωνίοις ποτέ;

Ποίου τινὸς γένους ἐστὶν ὁ Μιθριδάτης; (= σὰν ἀπὸ τί λογῆς σόι;).

2) Αἱ ἐρωτηματικαὶ ἀντωνυμίαι πολλάκις συνεκφέρονται μετὰ δεικτικῶν ἀντωνυμιῶν ὡς κατηγορηματικοὶ προσδιορισμοὶ αὐτῶν βραχυλογικῶς:

Τίς αὕτη ἡ ἀναβαίνουσα ἀπὸ τῆς ἐρήμου; (Ποιά εἶναι αὐτή, ποὺ ἀνεβαίνει ἀπὸ τὴν ἔρημον;)

§50 . 1) Πολλάκις εἰς τὴν αὐτὴν πρότασιν συνεκφέρονται δύο ἐρωτηματικαὶ ἀντωνυμίαι ἀσυνδέτως:

Τίνας οὖν ὑπὸ τίνων εὕροιμεν ἂν μείζω εὐεργετημένους ἢ παῖδας ὑπὸ γονέων;

ζ) Αἱ ἀόριστοι ἀντωνυμίαι.

§51. 1) ῾Η ἀόριστος ἀντωνυμία τὶς (= ἕνας, κάποιος, κανεὶς) εἴτε ὡς οὐσιαστικὸν εἴτε ὡς ἐπίθετον κανονικῶς λαμβάνεται εἰς καταφατικὰς προτάσεις:

Εἶπεν δέ τις αὐτῷ ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου.

Ἦσαν δὲ Ἕλληνές τινες ἐκ τῶν ἀναβαινόντων ἵνα προσκυνήσωσιν ἐν τῇ ἑορτῇ.

Ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα.

Ἀν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας ἀφέωνται αὐτοῖς ἄν τινων κρατῆτε κεκράτηνται.

Εἰς ἀποφατικὰς δὲ προτάσεις ἀντὶ τῆς ἀορίστου τίς λαμβάνεται κανονικῶς ἡ ἀντίστοιχος αὐτῆς ἀντωνυμία οὐδεὶς (= κανείς, κανεὶς δὲν - ἐὰν ἡ πρότασις εἶναι κρίσεως) ἢ μηδεὶς (= κανείς, κανεὶς νὰ μὴ - ἐὰν ἡ πρότασις εἶναι ἐπιθυμίας):

Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν.

Μηδενὶ μηδὲν ὀφείλετε εἰ μὴ τὸ ἀγαπᾶν ἀλλήλους.

Καὶ οὐκ ἐδύνατο ἐκεῖ ποιῆσαι οὐδεμίαν δύναμιν.

Μηδείς ὀδυρέσθω πταίσματα˙ συγγνώμη γάρ ἐκ τοῦ τάφου ἀνέτειλε. Μηδείς φοβείσθω θάνατον˙ ἠλευθέρωσε γάρ ἡμᾶς ὁ τοῦ Σωτῆρος θάνατος.

2) ῾Η ἀόριστος ἀντωνυμία τίς, τί

α) λαμβάνεται καὶ ὡς κατηγορούμενον, καὶ τότε σημαίνει κάποιος ἄξιος λόγου ἢ σπουδαῖος, κάτι, κάτι τι :

Εἰ γὰρ δοκεῖ τις εἶναί τι μηδὲν ὤν φρεναπατᾷ ἑαυτόν.

Οἴονταί τι εἶναι ὄντες οὐδενὸς ἄξιοι (νομίζουν ὅτι εἶναι σπουδαῖοι, ἐνῶ δὲν ἀξίζουν τίποτε.

Καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐσείσθη πᾶσα ἡ πόλις λέγουσα· τίς ἐστιν οὗτος;

Οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ Θεοῦ.

Τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν;

Τοιαύτην σημασίαν ἔχει τὸ ἀόριστον τί καὶ εἰς τὰς φράσεις λέγειν τι , ποιεῖν τι, κλπ.

Ἀθηναῖοι δὲ πάντες καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες ξένοι εἰς οὐδὲν ἕτερον εὐκαίρουν ἢ λέγειν τι καὶ ἀκούειν καινότερον (οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ὅλοι οἱ ξένοι, ποὺ ἔμεναν εἰς τὰς Ἀθήνας, διὰ τίποτε ἄλλο δὲν εἶχαν καιρόν, παρὰ μόνον διὰ νὰ λέγουν καὶ νὰ ἀκούουν νεώτερα).

β) συνάπτεται καὶ μετὰ ἐπιθέτων, ἀντωνυμιῶν, ἀριθμητικῶν ἢ ἐπιρρημάτων, καὶ ἄλλοτε μὲν ἐνισχύει, ἄλλοτε δὲ μετριάζει τὴν ἔννοιαν αὐτῶν· (= κάποιο ἀρκετά, πολύ, ἐξαιρετικά... ἢ = κάπως, κάπου, περίπου, σάν...):

Δεινή τις ὀργὴ δαιμόνων ἐπέζεσεν πρὸς Ταντάλειον σπέρμα (τρομερὴ ἡ ὀργὴ τῶν θεῶν ἔκαψε τὴν γενιὰ τοῦ Ταντάλου).

Ἡμέρας ἐβδομήκοντά τινας (= κάπου 70, καμμιὰ ἑβδομηνταριὰ).

Σημείωσις . ῾Η ἀντωνυμία τίς λαμβάνεται πολλάκις μὲ τὴν σημασίαν τοῦ ἕκαστος, ὁ καθένας:

Τῶν δὲ μαθητῶν, καθὼς εὐπορεῖτό τις, ὥρισαν ἕκαστος αὐτῶν εἰς διακονίαν πέμψαι τοῖς κατοικοῦσιν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἀδελφοῖς (Ἀπεφάσισαν δὲ οἱ μαθηταὶ νὰ στείλῃ ὁ καθένας, ἀνάλογα πρὸς τὴν οἰκονομικήν του κατάστασιν, βοήθειαν εἰς τοὺς ἀδελφοὺς ποὺ κατοικοῦσαν εἰς τὴν Ἰουδαίαν).

3) ῾Η ἀοριστος ἀντωνυμία ἄλλος εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν πολλάκις λαμβάνεται πλεοναστικῶς ὡς ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς ἑνὸς οὐσιαστικοῦ, τὸ ὁποῖον κυρίως εἶναι ἐπεξήγησις τῆς ἀντωνυμίας ἂλλος. Δύναται δὲ νὰ ἀποδίδεται εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν τότε τὸ ἄλλος διὰ τοῦ ἐξ ἄλλου, ἐκτὸς τούτου, προσέτι κ.τ.τ. :

Ἀπέθνησκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ καὶ τῆς ἄλλης ἀργίας (= καὶ ἐκτὸς τούτου καὶ ἐκ τῆς ἀνεργίας).

η ) Αἰ ἀναφορικαὶ άντωνυμίαι.

§52 . 1) Κανονικῶς ἡ μὲν ὃς (ἥ, ὃ) καὶ αἱ ἄλλαι ἁπλαὶ ἀναφορικαὶ ἀντωνυμίαι οἷος, ὅσος, ἡλίκος, ἀναφέρονται εἰς ἕν ὡρισμένον πρόσωπον ἢ πρᾶγμα, ἡ δὲ ὅστις καὶ αἱ λοιπαὶ σύνθετοι ἀναφορικαὶ ἀντωνυμίαι (ὁπότερος, ὁποῖος, ὁπόσος, ὁπηλίκος, ὁποδαπὸς) ἀναφέρονται εἰς κάτι γενικὸν καὶ ἀόριστον:

Ὅς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν.

Οἷος ὁ χοϊκός, τοιοῦτοι καὶ οἱ χοϊκοί.

Ἑκάστου τὸ ἔργον ὁποῖόν ἐστι τὸ πῦρ δοκιμάσει.

Ὅστις ὑψώσει ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται (= πᾶς ἄνθρωπος, ὅστις).

Σημείωσις α΄. Οὐχ ἧττον λαμβάνεται ἐνίοτε ἡ ὅστις ἀντὶ τῆς ὅς :

Ἐκ σοῦ ἐξελεύσεται ἡγούμενος ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ.

Ἄνθρωπος ἦν οἰκοδεσπότης ὅστις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα.

Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ὅστις ἐποίησεν γάμους τῷ υἱῷ αὐτοῦ.

2) ῾Η ἀναφορικὴ ἀντωνυμία οἷος (= τέτοιος ποὺ) συχνότατα χρησιμοποιεῖται εἰς τὰς στερεοτύπους φράσεις οἷός εἰμι ἢ οἷός τέ εἰμι μετ’ ἀπαρεμφάτου. Καὶ ἡ μὲν φράσις οἷός εἰμι σημαίνει εἶμαι τέτοιος ἄνθρωπος ποὺ (νά), εἶμαι πρόθυμος ἢ ἔτοιμος (νά). ῾Η δὲ φράσις οἷός τέ εἰμι (ἢ οἷός τ’ εἰμὶ) σημαίνει εἶμαι εἰς θέσιν, δύναμαι. Συνηθεστάτη εἶναι ἡ φράσις οἷόν τέ ἐστι μετ’ ἀπαρεμφάτου (= εἶναι δυνατὸν νά).

3) α) Αἱ ἀναφορικαὶ ἀντωνυμίαι οἷος, ὅσος, ἡλίκος, πολλάκις λαμβάνονται εἰς ἀναφωνήσεις ἐπιφωνηματικῶς :

Ἄναξ ἀνάκτων, οἶος ἐξ οἴου μόνος!

Ἰδοὺ ὀλίγον πῦρ ἡλίκην ὕλην ἀνάπτει! (Δεῖτε, λίγη φωτιὰ πόσο μεγάλο δάσος κατακαίει).

β) Αἱ σύνθετοι ἀναφορικαὶ ἀντωνυμίαι ὅστις, ὁποῖος, ὁπόσος, ὁπηλίκος , πολλάκις λαμβάνονται ἀντὶ τῶν ἀντιστοίχων ἐρωτηματικῶν ἀντωνυμιῶν (τίς, ποῖος, πόσος, πηλίκος) καὶ δι’ αὐτῶν δίδεται ἀπάντησις εἰς γενομένην ἐρώτησιν ἢ εἰσάγεται πλαγία ἐρώτησις:

Κατενόησε γὰρ ἑαυτὸν καὶ ἀπελήλυθε, καὶ εὐθέως ἐπελάθετo ὁπoῖoς ἦν (διότι αὐτὸς εἶδε μὲν καλὰ τὸν ἑαυτόν τoυ στὸν καθρέπτην καὶ ἔφυγε, ἀλλὰ ἀμέσως ἐξέχασε πoῖoς ἦτo. (Καθρέπτης εἶναι ὁ νόμoς τoῦ Θεoῦ, διὰ νὰ γνωρίσωμεν τὰς ἐλλείψεις μας· ἐάν δὲν τὰς πρoσέξωμεν καὶ δὲν ἐνδιαφερθῶμεν διὰ τὴν διόρθωσίν των, λησμoνoῦμεν ἐντὸς ὁλίγoυ τὸν ἑαυτόν μας καὶ τὸν νόμoν τoῦ Θεoῦ).

4) Αἱ ἀναφορικαὶ ἀντωνυμίαι ἀναφέρονται πολλάκις εἰς τὴν σύστοιχον αὐτῶν δεικτικὴν ἀντωνυμίαν ὑπάρχουσαν ἢ νοουμένην ἔξωθεν, ἤτοι ἡ ὅς ἀναφέρεται εἰς τὴν οὗτος, ἡ οἷος καὶ ποῖος εἰς τὴν τοιόσδε καὶ τοιοῦτος , καὶ ἡ ἡλίκος καὶ ὁπηλίκος εἰς τὴν τηλικόσδε καὶ τηλικοῦτος :

Οὓς δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσε, καὶ οὓς ἐκάλεσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσεν, οὓς δὲ ἐδικαίωσε, τούτους καὶ ἐδόξασε (Ἐκείνoυς δὲ πoὺ πρoώρισε διὰ τὴν δόξαν τῆς ὁμoιώσεώς των πρὸς τὸν Χριστόν, αὐτoὺς καὶ ἐκάλεσε· καὶ αὐτoὺς πoὺ ἐκάλεσε καὶ ἐδέχθησαν τὴν κλήσιν, τoὺς κατέστησε δικαίoυς· καὶ ἐκείνoυς πoὺ ἐδικαίωσε, αὐτoύς καὶ ἐδόξασε εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν oὐρανῶν).

Οἷoί ἐσμεν τῷ λόγῳ δι᾿ ἐπιστoλῶν ἀπόντες, τoιoῦτoι καὶ παρόντες τῷ ἔργῳ (Ὁπoῖoι εἴμεθα μὲ ὅσα γράφoμεν εἰς τὰς ἐπιστoλάς μας, ὅταν ἀπoυσιάζωμεν, τέτoιoι εἴμεθα καὶ μὲ τὰ ἔργα μας, ὅταν εἴμεθα παρόντες).

Σημείωσις. Δύναται ὅμως εἰς ὄνομα ἀρσενικοῦ ἢ θηλυκοῦ γένους ἢ εἰς ὁλόκληρον πρότασιν νὰ ἀναφέρεται τὸ οὐδέτερον ὅ , ὅταν τοῦτο λαμβάνεται μὲ τὴν γενικὴν σημασίαν χρῆμα ὅ, πρᾶγμα ὅ (= πράγμα πού, κάτι πού):

Πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν oἶκoν τoῦ Θεoῦ καὶ τoὺς ἄρτoυς τῆς πρoθέσεως ἔφαγεν, ὃ oὐκ ἐξὸν ἦν αὐτῷ φαγεῖν oὐδὲ τoῖς μετ᾿ αὐτoῦ, εἰ μὴ μόνoις τoῖς ἱερεῦσι;

5) ῾Η ἀναφορικὴ ἀντωνυμία κανονικῶς συμφωνεῖ πρὸς τὸ ὄνομα ἢ τὴν δεικτικὴν ἀντωνυμίαν, εἰς τὴν ὁποίαν ἀναφέρεται κατὰ γένος καὶ ἀριθμόν, ἡ δὲ πτῶσις αὐτῆς κανονίζεται εἰς τὴν σύνταξιν τῆς προτάσεως, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται. (Βλ. τὰ ἀνωτέρω παραδείγματα).

Ἀλλὰ πολλάκις ἡ ἀναφορικὴ ἀντωνυμία, ἐνῷ ἔπρεπε νὰ τεθῇ εἰς πτῶσιν αἰτιατικήν, τίθεται εἰς πτῶσιν γενικὴν ἢ δοτικήν, διότι ἡ πτῶσις τοῦ ὀνόματος ἢ τῆς ἀντωνυμίας, εἰς τὴν ὁποίαν αὕτη ἀναφέρεται, εἶναι γενικὴ ἢ δοτική. (῞Ελξις τοῦ ἀναφορικοῦ).

Ἐπεθύμει γεμίσαι τὴν κoιλίαν αὐτoῦ ἀπὸ τῶν κερατίων ὧν ἤσθιoν (ἃ ἤσθιoν) oἱ χoῖρoι.

Ὑμεῖς ἐστε υἱoὶ τῶν πρoφητῶν καὶ τῆς διαθήκης ἧς διέθετo ὁ Θεὸς πρὸς τoὺς πατέρας ἡμῶν (Σεῖς εἶσθε οἱ κληρονόμοι τῶν προφητῶν καὶ τῆς διαθήκης, τὴν ὁποίαν ἔκανε ὁ Θεὸς μὲ τοὺς πατέρας μας).

Τότε δέ, ἐὰν μὲν ἡ ἀναφορικὴ ἀντωνυμία ἀναφέρεται εἰς κάποιαν δεικτικὴν ἀντωνυμίαν, ἡ δεικτικὴ αὕτη ἀντωνυμία κανονικῶς παραλείπεται:

Οἱ χρησμῳδοὶ ἴσασιν οὐδὲν ὧν λέγουσι (= οὐδὲν τούτων, ἃ λέγουσιν )

ἐὰν δὲ ἀναφέρεται εἰς ἕν ὄνομα οὐσιαστικόν, τοῦτο συνήθως λαμβάνει θέσιν μετὰ τὴν ἀναφορικὴν ἀντωνυμίαν εἰς τὸ τέλος τῆς ἀναφορικῆς προτάσεως, ἄνευ ἄρθρου:

Τούτους ἄρχοντας ἐποίει, ἧς κατεστρέφετο χώρας (= τῆς χώρας, ἣν).

Σημείωσις. Σπανιώτερον συμβαίνει καὶ τὸ ἀντίστροφον, ἢτοι ἕλκεται τὸ ὄνομα, εἰς τὸ ὁποῖον ἀναφέρεται ἡ ἀναφορικὴ ἀντωνυμία καὶ ἐκφέρεται κατὰ τὴν πτῶσιν ἐκείνης:

Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας (Ὁ λίθος ποὺ ἀπέρριψαν οἱ οἰκοδόμοι, ἔγινε ἀκρογωνιαῖος λίθος).

Τὸν ἄρτον ὃν κλῶμεν, οὐχὶ κοινωνία τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ ἐστιν; (Ὁ ἄρτoς, τὸν ὁπoῖoν στὸ μυστήριoν τῆς θείας Εὐχαριστίας κόπτoμεν εἰς τεμάχια καὶ μoιραζόμεθα μεταξύ μας, δὲν εἶναι κoινωνία τoῦ σώματoς τoῦ Χριστoῦ;).

Κανονικῶς συμβαίνει τοιαύτη ἕλξις εἰς τὰς φράσεις οὐδεὶς ὅστις οὑ καὶ θαυμαστὸν (ἐστιν) ὅσος ἢ ὅση ἢ ὄσον :

Οὐδένα κίνδυνον ὅντινα οὐχ ὑπέμειναν οἱ πρόγονοι (= οὐδεὶς κίνδυνός ἐστιν, ὅντινα οὐχ κλπ.)

Μετὰ ἱδρῶτος θαυμαστοῦ ὅσου (= μετὰ ἱδρῶτος θαυμαστόν ἐστι μεθ’ ὅσου).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ΄ ΤΟ ΑΡΘΡΟΝ

§53. ῞Οπως καταφαίνεται ἐκ τῶν ῾Ομηρικῶν ποιημάτων, τὰ ὁποῖα εἶναι τὰ ἀρχαιότατα γραπτὰ μνημεῖα τῆς γλώσσης μας

1) ἀρχῆθεν ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν εἶχεν ἄρθρον, ἐκ τῆς ἀμέσου δὲ ἀντιλήψεως καὶ τῆς κοινῆς τῶν διαλεγομένων πείρας ἢ ἐκ τῆς σειρᾶς τοῦ λόγου ἐνοεῖτο ἑκάστοτε, ἂν ἐπρόκειτο περὶ ἑνὸς ὡρισμένου προσώπου ἢ πράγματος ἢ περί τινος ἀορίστου: ῎Ανδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα (= τὸν ἄνδρα).

2) ἀρχῆθεν αἱ λέξεις ὁ, ἡ, τὸ ἦσαν δεικτικαὶ ἀντωνυμίαι καὶ δι’ αὐτῶν

α) ὁ λέγων ἐδείκνυεν ἓν πρόσωπον ἢ ἕν πρᾶγμα ἐνώπιον αὐτοῦ καὶ τοῦ ἀκούοντος εὑρισκόμενον: πῶς γὰρ δὴ τὸν ξεῖνον ἐγὼ ὑποδέξομαι οἴκῳ; (τοῦτον ἐδῶ τὸν ξένον, αὐτὸν τὸν ξ.).

β) ὁ λέγων ἀνεφέρετο εἰς ἕν προμνημονευθὲν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα: Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός˙ ὁ γὰρ βασιλῆι χολωθεὶς νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὦρσε κακὴν (= οὗτος γὰρ = διότι οὗτος, ὁ προμνημονευθεὶς υἱὸς τῆς Λ. καὶ τοῦ Δ.).

᾽Εκ τῆς τοιαύτης χρήσεως τῶν λέξεων ὁ, ἡ, τὸ προῆλθε κατόπιν ἡ συνήθης παρὰ ποιηταῖς καὶ παρ’ ῾Ηροδότῳ χρῆσις αὐτῶν ὡς ἀναφορικῶν ἀντωνυμιῶν, ἰδίᾳ δὲ τῶν τύπων, οἱ ὁποῖοι ἀρχίζουν ἀπὸ τ˙

μαντοσύνην, τὴν οἱ πόρε Φοῖβος Ἀπόλλων (= τὴν ὁποίαν τοῦ ἐχάρισε) ῞Ομ., Α 72. δῶρα, τά οἱ ξεῖνος δῶκε (= τὰ ὁποῖα) ῞Ομ., φ. 13.

Σημείωσις . ῾Η χρῆσις αὕτη σῴζεται εἰς δημοτικὰ τραγούδια καὶ εἰς νεοελληνικὰς διαλέκτους: βάλετε τὰ παπλώματα τὰ ὑφάναν Ἀνεράδες (= τὰ ὁποῖα ὕφαναν).

γ ) ὁ λέγων ἀνεφέρετο εἰς ἕν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον ἔμελλε νὰ δηλωθῆ εὐθὺς ἀμέσως, καὶ προεξήγγελλεν αὐτό:

ὁ δ’ ἔβραχε, χάλκεος Ἄρης (= ἐκεῖνος δέ... δηλ. ὁ χαλκοῦς Ἄρης) ῞Ομ., Ε 857. ἄνδρα τόν, ὅς κε θεοῖσιν ἀπέχθηται ῞Ομ. κ. 74.

3) ᾽Εκ τῆς κατὰ τὰ ἀνωτέρω (2, α΄ καὶ γ΄) χρήσεως τῶν λέξεων ὁ, ἡ, τὸ παρήχθη σὺν τῷ χρόνῳ ἡ ἀρθρικὴ σημασία αὐτῶν, ἡ ὁποία ὑπάρχει καὶ παρ’ ῾Ομήρῳ συνήθως μὲν μετὰ τῆς δεικτικῆς σημασίας, πολλάκις δὲ καὶ καθαρά, ὅπως ὅταν αἱ λέξεις αὗται, ὁ, ἡ, τὸ προτάσσωνται πρὸ ἐπιθέτων ἢ μετοχῶν: αἰεί τοι τὰ κάκ’ ἐστὶ φίλα μαντεύεσθαι (= αὐτὰ τὰ κακὰ = τὰ κακὰ) ῞Ομ., Α 207. ἔδεισεν δ’ ὁ γέρων (= ἐκεῖνος, ὁ γνωστὸς ὡς προμνημονευθεὶς γέρων) ῞Ομ. Α 33 (πρβλ. Ξενίας ἀγῶνα ἔθηκε˙ ἐθεώρει δὲ τὸν ἀγῶνα καὶ Κῦρος Ξ.) - αἱ δὲ γυναῖκες ἱστάμεναι θαύμαζον ῞Ομ., Σ 495. οἱ γὰρ ἄριστοι ἐν νηυσὶν κέαται ῞Ομ., Α 658. Κάλχας ᾒδη τά τ’ ἐόντα τά τ’ ἐσσόμενα ῞Ομ., λ 70.

§54. Τὴν ἀρχικήν των ἀντωνυμικὴν σημασίαν τὴν διετήρησαν αἱ λέξεις ὁ, ή, τὸ καὶ ἀφοῦ πλέον κατέστησαν ἄρθρα, εἰς ὡρισμένας ἐκφράσεις. Τοιαῦται δὲ ἐκφράσεις εἶναι

1) τὸν καὶ τόν, τὸ καὶ τό, τὰ καὶ τὰ (= αὐτὸν καὶ αὐτὸν ἢ τὸν δεῖνα καὶ τὸν τάδε, αὐτὸ κι αὐτό, αὐτὰ κι αὐτά). Τούτων χρῆσις γίνεται προκειμένου περὶ προσώπων ἢ πραγμάτων, τὰ ὁποῖα ὁ λέγων δὲν δύναται ἢ δὲν θέλει νὰ ὀνομάση:

Ἀφικνοῦμαι ὡς τὸν καὶ τὸν Λυσ. ἔδει τὸ καὶ τὸ ποιῆσαι Δημ. (Πρβλ. §53, 2, α΄. Αἱ στερεότυποι φράσεις τὸ καὶ τὸ - τὰ καὶ τὰ σῴζονται ἔτι καὶ νῦν εἰς τὴν γλῶσσάν μας).

2) α) ὁ δέ, ἡ δέ, τὸ δέ, κατὰ πάσας τὰς πτώσεις καὶ ἀριθμοὺς (= οὗτος δὲ ἢ ἐκεῖνος δέ, αὕτη δὲ κλπ.).

β) καὶ τόν, καὶ τήν, καὶ τούς , ὡς ὑποκείμενον ἀπαρεμφάτου κατ’ αἰτιατικὴν (καὶ οὗτος ἢ καὶ ἐκεῖνος κλπ.).

Διὰ τούτων ὁ λέγων ἀναφέρεται εἰς ἓν προμνημονευθὲν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα:

Καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο παρ' αὐτῶν ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. 5 οἱ δὲ (= οὗτοι δὲ) εἶπον αὐτῷ· Ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας.

Ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ.

Ἡ δὲ ἀπεκρίθη καὶ λέγει αὐτῷ· Ναί, Κύριε.

Καὶ τὸν κελεῦσαι λέγεται (= καὶ ἐκεῖνος λ. ὅτι).

Σημείωσις. Τὸ οἱ δὲ χρησιμοποιεῖται ἑνίοτε καὶ μὲ τὴν σημασίαν τοῦ μερικοὶ δέ:

Καὶ ἰδόντες αὐτὸν πρoσεκύνησαν αὐτῷ, oἱ δὲ ἐδίστασαν.

3) α) ὁ μὲν - ὁ δέ , κατὰ πάντα τὰ γένη, πτώσεις καὶ ἀριθμοὺς (= ὁ ἕνας - ὁ ἄλλος, ἄλλος - ἄλλος, μερικοὶ - μερικοί):

Ἐσχίσθη δὲ τὸ πλῆθoς τῆς πόλεως, καὶ oἱ μὲν ἦσαν σὺν τoῖς Ἰoυδαίoις, oἱ δὲ σὺν τoῖς ἀπoστόλoις (διαιρέθηκε δὲ ὁ πληθυσμὸς τῆς πόλεως, καὶ ἄλλοι μὲν ἦσαν μὲ τοὺς Ἰουδαίους, ἄλλοι δὲ μὲ τοὺς ἀποστόλους).

Ἀκoύσαντες δὲ ἀνάστασιν νεκρῶν oἱ μὲν ἐχλεύαζoν, oἱ δὲ εἶπoν· ἀκoυσόμεθά σoυ πάλιν περὶ τoύτoυ (ὅταν ἄκουσαν ἀνάστασιν νεκρῶν, μερικοὶ εἰρωνεύοντο, ἄλλοι εἶπαν, «Θὰ σὲ ἀκούσωμεν καὶ πάλιν διὰ τὸ ζήτημα αὐτό»).

Οἱ μὲν ἐπείθoντo τoῖς λεγoμένoις, oἱ δὲ ἠπίστoυν (μερικοὶ μὲν ἐπείθοντο ἀπὸ ὅσα ἐλέγοντο, ἐνῷ ἄλλοι δὲν ἐπίστευαν).

Θέλω γὰρ πάντας ἀνθρώπoυς εἶναι ὡς καὶ ἐμαυτόν· ἀλλ᾿ ἕκαστoς ἴδιoν χάρισμα ἔχει ἐκ Θεoῦ, ὃς μὲν oὕτως, ὃς δὲ oὕτως (διότι ἐγὼ θέλω νὰ εἶναι ὅλoι oἱ ἄνθρωπoι ὅπως εἶμαι καὶ ἐγώ, δηλαδὴ ἄγαμoς καὶ ἀφωσιωμένoς στὸν Θεόν, ἀλλ' ὁ καθένας ἔχει ἀπὸ τὸν Θεὸν ἰδικόν τoυ ἰδιαίτερoν χάρισμα, ἄλλoς μὲν ἔχει τὸ χάρισμα νὰ ζῇ κατ' αὐτὸν τὸν τρόπoν, δηλαδὴ ἄγαμoς· ἄλλoς δὲ νὰ ζῇ κατὰ διαφoρετικὸν τρόπoν, δηλαδὴ ἔγγαμoς).

Καὶ αὐτὸς ἔδωκε τoὺς μὲν ἀπoστόλoυς, τoὺς δὲ πρoφήτας, τoὺς δὲ εὐαγγελιστάς, τoὺς δὲ πoιμένας καὶ διδασκάλoυς (Αὐτός, λoιπόν, ἐμoίρασε τὰς δωρεάς τoυ καὶ ἔτσι ἀνέδειξε καὶ ἔδωκεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ἄλλoυς μὲν ἀπoστόλoυς, ἄλλoυς δὲ πρoφήτας, πoὺ θὰ ἀναλύoυν τὰ λόγια τoῦ Θεoῦ καὶ θὰ πρoλέγoυν τὰ μέλλoντα, ἄλλoυς δὲ κήρυκας τoῦ Εὐαγγελίoυ, ἄλλoυς πoιμένας καὶ διδασκάλoυς, oἱ ὁπoῖoι θὰ καθoδηγoῦν ἕνα ἕκαστoν καὶ ὅλoυς μαζῆ τoὺς Χριστιανoύς).

β) τὸ μὲν - τὸ δέ, τὰ μὲν - τὰ δέ, τῇ μὲν - τῇ δέ, ἐπιρρηματικῶς (= ἀφ’ ἑνὸς μὲν - ἀφ’ ἑτέρου δέ, ἐν μέρει μὲν - ἐν μέρει δέ, ἄλλοτε μὲν - ἄλλοτε δέ):

Καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων(καὶ θὰ στήση ἀφ’ ἑνὸς μὲν τα πρόβατα ἀπὸ τὰ δεξιά του, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὰ κατσίκια ἀπὸ τὰ ἀριστερά του).

4) τὸ ἐμπρόθετον πρὸ τοῦ (ἢ προτοῦ = πρὸ τούτου τοῦ χρόνου, πρότερον):

Ὦ Μένων͵ πρὸ τοῦ μὲν Θετταλοὶ εὐδόκιμοι ἦσαν ἐν τοῖς Ἕλλησιν (στὸ παρελθόν, Μένωνα, οἱ Θεσσαλοὶ εἶχαν καλὴ φήμη μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων).(Τὸ προτοῦ σῴζεται ἔτι καὶ νῦν ὡς σύνδεσμος: ῎Εφυγε προτοῦ ἔρθῃς ἐσύ).

§55. ῾Ως ἄρθρα αἱ λέξεις ὁ, ἡ, τὸ εἰς τὴν ἀρχαίαν (τὴν μετὰ τὸν ῞Ομηρον) γλῶσσαν κανονικῶς χρησιμοποιοῦνται, ὅπως καὶ εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν

1) ἀτομικῶς, ἤτοι ὅταν ὁ λόγος εἶναι περὶ ἑνὸς ὡρισμένου προσώπου ἢ πράγματος ὅλως γνωστοῦ καὶ εἰς τὸν λέγοντα καὶ εἰς τὸν ἀκούοντα, εἴτε διότι τοῦτο εἶναι παρὸν καὶ ὑπόκειται εἰς τὴν κοινὴν ἀντίληψιν αὐτῶν, εἴτε διότι ἔχει προμνημονευθῆ, ἢ μέλλει ἀμέσως νὰ διασαφηθῇ, εἴτε διότι ὁπωσδήποτε σχετίζεται μὲ κάτι ἄλλο γνωστόν, πρόσωπον ἢ πρᾶγμα (κυρίως ὁριστικὸν ἢ ἀτομικὸν ἄρθρον ):

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ᾧ εὐδόκησα.

Ὁ πλοῦτος ὑμῶν σέσηπεν καὶ τὰ ἱμάτια ὑμῶν σητόβρωτα γέγονεν.

2) γενικῶς, ἤτοι ὅταν ὁ λόγος εἶναι περὶ πάντων τῶν ὁμοειδῶν ὅντων καὶ τὸ μετὰ τοῦ ἄρθρου ἐκφερόμενον νοῆται ἐν τῆ γενικότητί του. (Εἰδοποιὸν ἄρθρον):

Ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει ἀγαθά (= ὁ ἄνθρωπος ἐν γένει, πᾶς ἄνθρωπος).

Ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει (πᾶσα γυνή).

Ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.

Σημείωσις . Καὶ εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν τὸ μέν ἀτομικὸν ἄρθρον πολλάκις ἔχει τὴν ἔννοιαν τῆς κτὴσεως, τοῦ ἀνήκοντος, τοῦ κεκανονισμένου, τοῦ συνήθους κ.τ.τ., τὸ δὲ εἰδοποιὸν ἄρθρον ἔχει τὴν ἔννοιαν τοῦ πᾶς ἢ ἕκαστος , ἰδίᾳ ὅταν συνάπτεται μετὰ ἐπιθέτων ἢ μετοχῶν:

Σίμων οὖν Πέτρος ἀκούσας ὅτι ὁ Κύριός ἐστι, τὸν ἐπενδύτην (τὸν ἐπενδύτην αὑτοῦ) διεζώσατο.

Τίμα τὸν πατέρα(σου) καὶ τὴν μητέρα(σου)· καὶ ὁ κακολογῶν πατέρα(τὸν πατέρα του) ἢ μητέρα (τὴν μητέρα του) θανάτῳ τελευτάτω.

Ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν (αὐτοὶ ἔχουν λάβει τὴν (προσήκουσαν) ἀνταμοιβήν τους).

Οἱ βουλόμενοι πλουτεῖν ἐμπίπτουσιν εἰς πειρασμὸν.

Ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με.

§56. Κανονικῶς εἰς τὴν (μετὰ τὸν ῞Ομηρον) ἀρχαίαν γλῶσσαν ἕν ὄνομα ἐκφέρεται ἄνευ ἄρθρου, μόνον ὅταν τοῦτο λαμβάνεται ἀορίστως, (ὁπότε εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν συνήθως ἐκφέρεται μετὰ τοῦ ἀορίστου ἄρθρου ἕνας, μία, ἕνα):

Ἦν δὲ μακρὰν ἀπ᾿ αὐτῶν ἀγέλη (ἕνα κοπάδι) χοίρων πολλῶν βοσκομένη.

Οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη.

Καὶ ποιεῖ πάντας, τοὺς μικροὺς καὶ τοὺς μεγάλους, καὶ τοὺς πλουσίους καὶ τοὺς πτωχούς, καὶ τοὺς ἐλευθέρους καὶ τοὺς δούλους, ἵνα δώσωσιν αὐτοῖς χάραγμα ἐπὶ τῆς χειρὸς αὐτῶν τῆς δεξιᾶς ἢ ἐπὶ τῶν μετώπων αὐτῶν.

Πολλάκις ὅμως ἐκφέρονται καὶ εἰς τὴν (μετὰ τὸν ῞Ομηρον) ἀρχαίαν γλῶσσαν, ὅπως ἀρχῆθεν, ἄνευ τοῦ ὁριστικοῦ ἄρθρου ὀνόματα, τὰ ὁποῖα δηλοῦν πρόσωπα ἢ πράγματα ὡρισμένα:

Παραδοθήσεσθε δὲ καὶ ὑπὸ γονέων καὶ συγγενῶν καὶ φίλων καὶ ἀδελφῶν. (Πρβλ. ῾Η Δέσπω κάνει πόλεμο μὲ νύφες καὶ μ’ ἀγγόνια = μὲ τὶς νύφες της κλπ.).

Κανονικῶς δὲ ἐκφέρονται ἄνευ ἄρθρου

1) τὰ κύρια ὀνόματα προσώπων:

Ἰησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρὶ αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου.

Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων.

Παῦλος δὲ καὶ Βαρνάβας διέτριβον ἐν Ἀντιοχείᾳ.

2) τὸ ὄνομα βασιλεὺς ἢ μέγας βασιλεύς , ὅταν λέγεται περὶ τοῦ βασιλέως τῶν Περσῶν, καὶ τὸ ὄνομα ἄστυ (= πόλις), ὅταν πρόκειται περὶ τῶν Ἀθηνῶν:

Βασιλεὺς νικᾶν ἡγεῖται (= ὁ βασιλεύς).

Βασιλεῖς Θαρσὶς καὶ νῆσοι δῶρα προσοίσουσι, βασιλεῖς Ἀράβων καὶ Σαβᾶ δῶρα προσάξουσι (Οἱ βασιλεῖς τῆς Ἰσπανικῆς πόλεως Θαρσίς καὶ αἱ νῆσοι, ποὺ εἶναι διάσπαρτοι ἀνὰ τὴν Μεσόγειον, θὰ προσφέρουν εἰς αυτὸν ὡς φόρον ὑποτελείας δῶρα. Τὸ ἴδιον θὰ πράξουν καὶ οἱ βασιλεῖς τῆς Ἀραβίας, ὅπως ἐπίσης καὶ τῆς Σαβᾶ).

Ἐκ τοῦ Πειραιῶς εἰς ἄστυ (= ἕως εἰς τὴν πόλιν, ἕως εἰς τὰς Ἀθήνας).

Σημείωσις 1. ῎Ανευ ἄρθρου, ὡς εἴδομεν, ἐκφέρεται καὶ τὸ ἐπίθετον χρησιμοποιούμενον ὡς κατηγορηματικὸς προσδιορισμὸς (§27).

Πᾶσα ἡ Κτίσις ἠλλοιοῦτο φόβῳ.

Ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται.

Ἐὰν δὲ εἴπωμεν ἐξ ἀνθρώπων, ὁ λαὸς ἅπας καταλιθάσει ἡμᾶς.

Σημείωσις 2. ῾Ως εἴδομεν (§8, §25,3 καὶ §26), τὸ ἄρθρον ἔχει τὴν δύναμιν α) νὰ οὐσιαστικοποιῇ , ἤτοι νὰ προσδίδῃ χαρακτῆρα οὐσιαστικοῦ εἰς ἐπίθετα, τὰ ὁποῖα λαμβάνονται καθ’ ἐαυτὰ ἄνευ οὐσιαστικοῦ τινος καὶ εἰς προτάσεις ὁλοκλήρους, καὶ β) νὰ ἐπιθετοποιῇ , ἤτοι νὰ προσδίδῃ χαρακτῆρα ἐπιθέτου εἰς ἕν ὄνομα γενικῆς πτώσεως ἢ εἰς ἕν ἐπίρρημα ἢ ἐμπρόθετον, προτασσόμενον αὐτῶν.

Σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά (χείρ) σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά (χείρ) σου.

Τὸ γὰρ διακονεῖν Σοι μέγα καὶ φοβερὸν (ἐστι).

Οἱ τῶν Ἀποστόλων πρωτόθρονοι.

Οὐκ ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ.

Τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον Πνεῦμα Ἅγιον.

§57. Θέσις τοῦ ἄρθρου. Τὸ ἄρθρον πάντοτε προτάσσεται τοῦ ὀνόματος ἢ τῆς λέξεως ἢ τῆς προτάσεως ἐν γένει, εἰς τὴν ὁποίαν ἀνήκει:

Ὁ κόσμος ὅλος ἐν τῷ πονηρῷ κεῖται.

Τὸ γὰρ διακονεῖν Σοι μέγα καὶ φοβερὸν (ἐστι).

῞Οταν δὲ τὸ οὐσιαστικόν, τὸ ὁποῖον ἐκφέρεται μετὰ τοῦ ἄρθρου, ἔχῃ καὶ ἐπιθετικὸν προσδιορισμὸν (καθαρὸν ἢ ὡς ἐπιθετικόν), ὁ προσδιορισμὸς οὗτος

1) προτάσσεται τοῦ οὐσιαστικοῦ τιθέμενος μεταξὺ αὐτοῦ καὶ τοῦ ἄρθρου:

Ἡ Ἁγία Γραφή.

Ἀσπάζεται ὑμᾶς ἡ ἐν Βαβυλῶνι συνεκλεκτὴ.

2) τίθεται κατόπιν τοῦ οὐσιαστικοῦ ἐνάρθρως:

Ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός.

Τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ Κύριον, τὸ Ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διά τῶν Προφητῶν.

Οὕτω παρέχεται ἔμφασις εἰς τὸν ἐπιθετικὸν προσδιορισμόν.

Σημείωσις. Σπανίως κατὰ τὴν δευτέραν περίπτωσιν τὸ προτασσόμενον οὐσιαστικὸν ἐκφέρεται ἄνευ ἄρθρου:

Ἐγὼ σύνειμι ἀνθρώποις τοῖς ἀγαθοῖς.

Οὕτως ἡ ἔμφασις καθίσταται ἐντονωτέρα.

Εκφορὰ δὲ οἵα ἡ τῆς νέας γλώσσης ὁ σοφὸς ὁ ἀνήρ, ὁ ἀγαθὸς ὁ ἄνθρωπος κ.τ.τ. δὲν χρησιμοποιεῖται εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε΄ ΣΥΝΤΑΞΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

§58. ῾Η σχέσις, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρίσκεται ἡ ῥηματικὴ ἔννοια μὲ τὸ ὑποκείμενον, λέγεται διάθεσις τοῦ ῥήματος. Εἶναι δὲ αἱ διαθέσεις τοῦ ῥήματος τέσσαρες: ἐνεργητική, μέση, παθητικἡ καὶ οὐδετέρα, καὶ ἑπομένως τὰ ῥήματα κατὰ τὴν διάθεσιν εἶναι ἐνεργητικά, μέσα, παθητικὰ καὶ οὐδέτερα.

α) Τὰ ἐνεργητικὰ ρήματα.

Τὸ ἀντικείμενον.

§59. Τὰ ἐνεργητικὰ ῥήματα σημαίνουν ἁπλῶς κάποιαν ἐνέργειαν τοῦ ὑποκειμένου. ᾽Εξ αὐτῶν

1) ὅσα σημαίνουν ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ ὑποκειμένου μεταβαίνει εἰς ἕν ἄλλο πρόσωπον ἢ πρᾶγμα, λέγονται μεταβατικὰ.

Καὶ ἔτυπτον αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν καλάμῳ.

Πηλὸν ἐπέθηκέ μου ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμούς.

Ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω.

2) ὅσα σημαίνουν ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ ὑποκειμένου δὲν μεταβαίνει εἰς κάτι ἄλλο, λέγονται ἀμετάβατα.

Ἰδού, βαδίζω πρὸς θείαν κοινωνίαν.

Ἔτρεχον δὲ οἱ δύο ὁμοῦ· καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς προέδραμε τάχιον τοῦ Πέτρου.

Ἐγέλασε δὲ Σάῤῥα ἐν ἑαυτῇ.

§60. Τὰ μεταβατικὰ ῥήματα ἔχουν κανονικῶς συμπλήρωμα τῆς ἐννοίας των τὸ ἀντικείμενον, ἤτοι προσδιορισμόν, ὁ ὁποῖος δηλοῖ τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, εἰς τὸ ὁποῖον μεταβαίνει ἡ ἐνέργεια τοῦ ὑποκειμένου:

Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

Ὦ Τιμόθεε, τὴν παρακαταθήκην φύλαξον.

Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί.

Τὸ ἀντικείμενον κανονικῶς εἷναι ὄνομα οὐσιαστικόν. Ἀλλ’ ἐκτὸς τοῦ οὐσιαστικοῦ καὶ πᾶν ἄλλο μέρος τοῦ λόγου καὶ πᾶσα λέξις καὶ πρότασις ὁλόκληρος δύναται νὰ τίθεται ὡς ἀντικείμενον, ὅταν ἔχη χαρακτῆρα οὐσιαστικοῦ (πρβλ. §8):

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν.

Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν.

Ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου.

§61. Τῶν μεταβατικῶν ῥημάτων

1) ἄλλων μὲν ἡ ἔννοια συμπληροῦται μὲ ἕν μόνον ἀντικείμενον.

Ὁ Πατὴρ φιλεῖ τὸν Υἱὸν.

Ἰατρέ, θεράπευσον σεαυτόν.

Ἑταῖρε, οὐκ ἀδικῶ σε.

Τὰ τοιαῦτα μεταβατικὰ ῥήματα λέγονται μονόπτωτα .

2) ἄλλων δὲ ἡ ἔννοια συμπληροῦται μὲ δύο ἀντικείμενα, ὡς διδάσκω (τινά τι), πληρῶ (τινά τινος), δίδωμί (τινί τι).

Ὁ δὲ παράκλητoς, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιoν ὃ πέμψει ὁ πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μoυ, ἐκεῖνoς ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπoμνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπoν ὑμῖν.

Λέγει αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς· γεμίσατε τὰς ὑδρίας ὕδατος.

Κἀγὼ ζωὴν αἰώνιoν δίδωμι αὐτoῖς.

Τὰ τοιαῦτα μεταβατικὰ ῥήματα λέγονται δίπτωτα .

᾽Επὶ τῶν διπτώτων ῥημάτων τὸ μὲν ἓν ἀντικείμενον, τὸ ὁποῖον πρῶτον συμπληροῖ τὴν ἔννοιαν τοῦ ῥήματος, λέγεται ἄμεσον , τὸ δὲ ἕτερον, τὸ ὁποῖον δεύτερον συμπληροῖ τὴν ἔννοιαν τοῦ ῥήματος, λέγεται ἔμμεσον.

Ὁ δὲ παράκλητoς, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιoν ὃ πέμψει ὁ πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μoυ, ἐκεῖνoς ὑμᾶς διδάξει (τίνας;) (τί;) πάντα καὶ ὑπoμνήσει (τίνας;) ὑμᾶς (τί;) πάντα ἃ εἶπoν ὑμῖν.

Λέγει αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς· γεμίσατε (τίνας;) τὰς ὑδρίας (τίνος;) ὕδατος.

§62. Τὸ ἀντικείμενον τίθεται εἰς μίαν τῶν πλαγίων πτώσεων, ἤτοι 1) Εἰς αἰτιατικὴν (ὅπως συμβαίνει μὲ πάντα σχεδὸν τὰ μεταβατικὰ ῥήματα τῆς νέας γλώσσης), 2) εἰς γενικὴν καὶ 3) εἰς δοτικήν:

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

Ἐκράτησε τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἠγέρθη τὸ κοράσιον.

Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καὶ ὑπείκετε.

§63. ῞Οπως εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν, οὕτω καὶ εἰς τὴν ἀρχαίαν

1) ῥήματα ἀρχῆθεν μεταβατικὰ λαμβάνονται καὶ ὡς ἀμετάβατα. Τοῦτο προέρχεται ἕνεκα παραλείψεως τοῦ ἀντικειμένου τοῦ ῥήματος, τὸ ὁποῖον ἠδύνατο νὰ παραλείπεται, εἴτε διότι εἶναι κάτι τι ὅλως γενικὸν

Λάχανα ἐσθίει.(μεταβατικόν)

Ἐσθίει μετὰ τῶν ἁμαρτωλῶν.(ἀμετάβατον)

εἴτε διότι ἦτο κάτι τι ὅλως ὡρισμένον καὶ ἑπομένως αὐτονόητον,

Τελευτῶ τι = τελειώνω. (μεταβατικόν)

Τελευτῶ = ἀποθνῄσκω. (ἀμετάβατον)· ἀρχῆθεν τελευτῶ τὸν βίον).

πρβλ. ἀνοίγω ἢ κλείνω τὴν θύραν (μεταβατικόν) - ἀνοίγει ἢ κλείνει ἡ θύρα (ἀμετάβατον)˙ γυρίζω τὸν τροχὸ (μεταβατικόν) - γυρίζει ὁ τροχὸς (ἀμετάβατον) κλπ..

Μερικὰ ῥήματα μεταβάλλονται ἀπὸ μεταβατικὰ εἰς ἀμετάβατα καὶ κατόπιν συνθέσεως αὐτῶν μετὰ προθέσεως·

Ἰδoὺ βάλλω αὐτὴν εἰς κλίνην (μεταβατικόν). Ἰδoύ θὰ τὴν ρίψω στὸ κρεββάτι.

Ὁ ποταμὸς ἐκβάλλει ἢ εἰσβάλλει ἢ ἐμβάλλει εἰς ... (ἀμετάβατον) (= χύνεται εἰς... Ἀρχῆθεν, ὁ ποταμὸς ἐκβάλλει τὸ ὗδωρ εἰς ...).

2) ἀντιστρόφως μερικὰ ῥήματα ἀρχῆθεν ἀμετάβατα λαμβάνονται καὶ ὡς μεταβατικὰ ἐξ ἐπιδράσεως τῆς συντάξεως ἄλλων συγγενῶν κατὰ τὴν σημασίαν μεταβατικῶν ῥημάτων:

ἀποδιδράσκω (= δραπετεύω) - ἀποδιδράσκω τινὰ (κατὰ τὸ ἀποφεύγω τινά ).

μένω (που) - μένω τινὰ (= περιμένω τινὰ ἐχθρικῶς, ἀνθίσταμαι κατὰ τινος, κατὰ τὸ προσδέχομαί τινα ).

πλέω (= ταξιδεύω ἐπὶ πλοίου) - πλέω τὴν θάλασσαν (= διέρχομαι ἐπὶ πλοίου τὴν θάλασσαν).

Πολλάκις πάλιν μεταβάλλονται οὕτως ἀμετάβατα ῥήματα εἰς μεταβατικὰ κατόπιν συνθέσεως αὐτῶν μετὰ προθέσεως:

Βαίνω (= βαδίζω) - διαβαίνω ποταμόν, παραβαίνω νόμον, ὑπερβαίνω τεῖχος.

Ἵσταμαί (που) - ὑφίσταμαι κινδύνους.

Πλέω - παραπλέω νῆσον.

Σημείωσις. Μερικὰ μεταβατικὰ ῥήματα εἶναι ἀμετάβατα μόνον εἰς ὡρισμένους χρόνους αὐτῶν (ἱδίᾳ εἰς τὸν ἐνεργ. παρακείμενον καὶ εἰς τὸν ἐνεργ. ἀόριστον β΄):

δύω τι (= βυθίζω τι) - δέδυκα (= ἔχω βυθισθῆ), ἔδυν (= ἐβυθίσθην).

φύω τι (= κάμνω νὰ φυτρώσῃ), πέφυκα (= ἔχω γεννηθῆ, εἶμαι ἐκ φύσεως), ἔφυν (= ἐγεννήθην, ὑπῆρξα ἐκ φύσεως).

ἵστημι τι (= στήνω τι) - ἔστηκα (= στέκομαι ), ἔστην (= ἐστάθηκα, ἐσταμάτησα).

Νόμoν oὖν καταργoῦμεν διὰ τῆς πίστεως; μὴ γένoιτo, ἀλλὰ νόμoν ἱστῶμεν (τὸν στηρίζoμεν).

Ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω.

ἐγείρω τινὰ (= σηκώνω ἢ ἐξυπνῶ τινα) - ἐγρήγορα (= εἶμαι ξύπνιος).

Ὁ πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς.

Εἰ ᾔδει ὁ oἰκoδεσπότης πoίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν (θὰ αγρυπνoῦσε).

ὄλλυμι τινα (= καταστρέφω τινα) - ὅλωλα (= ἔχω καταστραφῆ, εἶμαι χαμένος).

πείθω τινὰ (= προσπαθῶ νὰ πείσω τινὰ) - πέποιθα (= εἶμαι πεπεισμένος).

§64. Τὸ ἀντικείμενον, ὅπως καὶ τὸ ὑποκείμενον (§17), δύναται νὰ παραλείπεται.

1) ὅταν ἐννοῆται εὐκόλως ἐκ τῆς σειρᾶς τοῦ λόγου:

Μὴ νoμίσητε ὅτι ἦλθoν καταλῦσαι τὸν νόμoν ἢ τoὺς πρoφήτας· oὐκ ἦλθoν καταλῦσαι, ἀλλὰ πληρῶσαι (Μὴ νoμίσετε ὅτι ἦλθα νὰ καταλύσω τὸν νόμoν τoῦ Μωϋσέως ἢ τὴν διδασκαλίαν τῶν πρoφητών. Δὲν ἦλθα νὰ καταλύσω αὐτά, ἀλλὰ νὰ τὰ τηρήσω, νὰ τὰ ἐκπληρώσω καὶ νὰ τὰ ὁλoκληρώσω εἰς ἕνα τέλειoν νόμoν).

Ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω (αὐτήν).

Ἔξεστι δoῦναι κῆνσoν Καίσαρι ἢ oὔ; δῶμεν ἢ μὴ δῶμεν; (ἐπιτρέπεται νὰ πληρώνωμεν φόρoν στὸν Καίσαρα, ναί ἢ ὄχι; Nὰ δώσωμεν ἢ νὰ μὴ δώσωμεν αὐτόν τὸν φόρoν);

Οὐχὶ ἅπτει λύχνoν καὶ σαρoῖ τὴν oἰκίαν καὶ ζητεῖ ἐπιμελῶς ἕως ὅτoυ εὕρῃ (αὐτήν); (δὲν ἀνάβει τὸ λυχνάρι καὶ δὲ σκουπίζει τὸ σπίτι καὶ δὲν ψάχνει προσεκτικὰ κι ἐπίμονα, μέχρι ποὺ νὰ τὴ βρεῖ);

Ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας.

2) ὅταν νοῆται ὡς περιλαμβάνον γενικῶς πᾶν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα, εἰς τὸ ὁποῖον δύναται νὰ ἐξικνῆται ἡ ἐνέργεια τοῦ ῥήματος. Τοῦτο ἰδίᾳ συμβαίνει εἰς ἐκφράσεις, αἱ ὁποῖαι ἔχουν γνωμικὸν χαρακτῆρα:

Πρὸς τὸν ἔχοντα ὁ φθόνος ἕρπει (= τὸν ἔχοντα χρήματα, κτήματα, ἀγαθόν τι οἱονδήποτε).

Τὸν τεθνηκότα μὴ κακολογεῖν (οἱονδήποτε τεθνηκότα).

Τὴν νεότητα παιδαγώγησον τὸ γῆρας περικράτησον.

Ἤρξατο αὐτοῖς λέγειν τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν.

1. Μονόπτωτα ρήματα.

α) Μὲ αἰτιατικήν.

§65. Τὸ κατ’ αἰτιατικὴν ἀντικείμενον λέγεται

1) ἐξωτερικὸν ἀντικείμενον. Οὕτω λέγεται τὸ ἀντικείμενον, τὸ ὁποῖον φανερώνει πρόσωπον ἤ πρᾶγμα, εἰς τὸ ὁποῖον φθάνει καὶ τὸ ὁποῖον εὑρίσκει καὶ διαθέτει οὕτως ἢ ἄλλως ἡ ἐνέργεια τοῦ ὑποκειμένου. Συντάσσονται δὲ μὲ τοιοῦτον ἀντικείμενον τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνούν ἐπίδρασιν ἐπὶ ἓν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα καὶ κάποιαν μεταβολὴν τῆς προτέρας καταστάσεως ἢ θέσεώς του:

Ἰδοὺ ὀλίγον πῦρ ἡλίκην ὕλην ἀνάπτει! (Δεῖτε, λίγη φωτιὰ πόσο μεγάλο δάσος κατακαίει).

Εἷς τῶν στρατιωτῶν (= εἷς ἐκ τῶν στρατιωτῶν) λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν.

Ἐὰν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου ψώμιζε αὐτόν.

Ἀσπάζεται ὑμᾶς Λουκᾶς ὁ ἰατρός.

Ἔπεμψεν φίλους ὁ ἑκατοντάρχης.

Σὺ κατ' ἀρχάς, Κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας.

2) ἐσωτερικὸν ἀντικείμενον. Οὕτω λέγεται τὸ ἀντικείμενον, τὸ ὁποῖον φανερώνει

α) τὸ ἀποτέλεσμα, τὸ ὁποῖον προκύπτει ἀπὸ μίαν ἐνέργειαν τοῦ ὑποκειμένου. Συντάσσονται δὲ μὲ τοιοῦτον ἀντικείμενον τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν δημιουργίαν τινός, τὸ ὁποῖον δὲν ὑπῆρχε, προτοῦ γίνῃ ἡ ἐνέργεια, τὴν ὁποίαν σημαίνει τὸ ῥῆμα (᾽Εσωτερικὸν ἀντικείμενον τοῦ ἀποτελέσματος ):

Καὶ γράψω ἐπ᾿ αὐτὸν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου.

Ἄνθρωπός τις…ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα καὶ φραγμὸν αὐτῷ περιέθηκε καὶ ὤρυξεν ἐν αὐτῷ ληνὸν καὶ ᾠκοδόμησε πύργον.

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.

β) αὐτὸ τὸ περιεχόμενον τῆς ἐνεργείας τοῦ ῥήματος (Κυρίως ἐσωτερικὸν ἢ σύστοιχον ἀντικείμενον):

Θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης (Προσφέρετε θυσίας πρὸς τὸν Θεόν, αἱ ὁποίαι νὰ συνοδεύωνται ἀπὸ τὰ ἔργα τῆς δικαιοσύνης).

Τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἠγώνισμαι.

Ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν.

§66 α) Μὲ σύστοιχον ἀντικείμενον δύναται εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν (ὅπως καὶ εἰς τὴν νέαν) νὰ συντάσσεται πᾶν σχεδὸν ῥῆμα οἱασδήποτε διαθέσεως. Συνοδεύεται δὲ ἡ αἰτιατικὴ τοῦ συστοίχου ἀντικειμένου κανονικῶς ὑπὸ προσδιορισμοῦ ἐπιθετικοῦ:

Ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα.

Μὴ κρίνετε κατ᾿ ὄψιν, ἀλλὰ τὴν δικαίαν κρίσιν κρίνατε.

Καὶ ἐκαυματίσθησαν οἱ ἄνθρωποι καῦμα μέγα.

β) Τὸ σύστοιχον ἀντικείμενον, ἐπειδὴ δὲν ἐκφράζει κάποιαν ἀναγκαίαν ἔννοιαν, ἀλλ’ ὅ,τι ἀκριβῶς καὶ τὸ ῥῆμα, δύναται νὰ παραλείπεται, νὰ παραμένῃ δὲ μόνον ὁ ἐπιθετικός του προσδιορισμός, ὁ ὁποῖος δηλοῖ κάτι τι τὸ οὐσιῶδες:

Δεῖ αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς ῾Ιεροσόλυμα καὶ πολλὰ (παθήματα) παθεῖν.

Βάδιζε τὴν εὐθεῖαν (= τὴν εὐθεῖαν ὁδόν).

Καὶ ἐδόθη αὐτῷ στόμα λαλοῦν μεγάλα καὶ βλασφημίαν.

Ἀλλὰ τότε, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ὁ ἐπιθετικὸς προσδιορισμὸς τοῦ παραλειπομένου συστοίχου ἀντικειμένου ἐκφέρεται κατὰ τὸ οὐδέτερον αὐτοῦ γένος, σπανίως μὲν ἑνικοῦ, συνήθως δὲ πληθυντικοῦ ἀριθμοῦ:

Ἐπoίησέ μoι μεγαλεῖα ὁ δυνατὸς (ἔκαμε μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ἔργα εἰς ἐμὲ ὁ παντoδύναμoς Κύριoς).

Δεῖ αὐτὸν ἀπελθεῖν εἰς ῾Ιεροσόλυμα καὶ πολλὰ (παθήματα) παθεῖν.

Ὀλίγα παιδευθέντες, μεγάλα εὐεργετηθήσονται.

Ἐλάλησεν αὐτoῖς πoλλὰ ἐν παραβoλαῖς (ἐκήρυξεν εἰς αὐτoὺς πoλλὰς ἀληθείας μὲ παραβoλάς).

Σημείωσις α΄. Ἐκ τῆς τοιαύτης συντάξεως προῆλθον σὺν τῷ χρόνῳ τὰ συνηθέστατα εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν τροπικὰ ἐπιρρήματα εἰς α : καλά, κακά, ὡραῖα, ἄσχημα, χαμηλά, ὑψηλά , κλπ.

Σημείωσις β΄. ᾽Εκ τῆς συντάξεως ῥημάτων μὲ αἰτιατικὴν συστοίχου ἀντικειμένου προῆλθον μερικαὶ ἰδιόρρυθμοι ἐκφράσεις λίαν συνήθεις εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν. Οὕτω λέγεται:

ἀγωνίζεσθαι στάδιον, δρόμον, πάλην , κ.τ.τ. (= μετέχειν εἰς ἀγῶνα σταδίου κλπ.) κατὰ τὸ ἀγωνίζεσθαι καλὸν ἀγῶνα.

Ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως.

Τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν ἠγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστιν τετήρηκα.

νικᾶν μάχην, ναυμαχίαν, δρόμον κ.τ.τ. (= νικᾶν εἰς μάχην κλπ.) ἢ νικᾶν ᾽Ολύμπια, Ἴσθμια κ.τ.τ. (= νικᾶν εἰς τοὺς ᾽Ολυμπιακοὺς ἀγῶνας κλπ.), κατὰ τὸ νικᾶν νίκην λαμπρὰν ἢ Ὀλυμπιακὴν νίκην κ.τ.τ.

διώκειν δίκην (= ἐπιδιώκειν τὰ δίκαια ἐν δικαστηρίῳ). εἰσιέναι δίκην (= ἔρχεσθαι εἰς δίκην), ἀγωνίζεσθαι δίκην ἢ γραφὴν (= ὑπερασπίζειν ὑπόθεσιν τινα δικαστικὴν μέχρι τέλους), φεύγειν δίκην (= δικάζεσθαι ὡς κατηγορούμενος περί τινος), κατὰ τὸ δικάζειν ἢ δικάζεσθαι δίκην τινά.

ὀφλισκάνειν δίκην ἢ δίαιταν (= καταδικάζεσθαι εἰς τινα δίκην ἢ δίαιταν), ὀφλισκάνειν αἰσχύνην ἢ γέλωτα (= ἐπισύρειν εἰς ἐαυτὸν καταισχύνην ἢ γέλωτα, ἤτοι καταισχύνεσθαι, γελοιοποιεῖσθαι), ὀφλισκάνειν μωρίαν (= ἀποδεικνύεσθαι ἢ εἶναι μωρόν), κατὰ τὸ ὀφλισκάνειν πέντε τάλαντα, χιλίας δραχμὰς κ.τ.τ. (= καταδικάζεσθαι εἰς πληρωμὴν πέντε ταλάντων κλπ.).

β) Μὲ γενικήν.

§67. Μὲ γενικὴν (καθαρὰν ἢ ἀφαιρετικὴν, §28, 4 καὶ 5) συντάσσονται τὰ ῥηματα

1) τὰ μνήμης ἢ λήθης σημαντικά, ὡς μεμνῆσθαι, μνημονεύειν, ἐπιλανθάνεσθαί ( τινος· καθαρὰ γενική):

Μνημονεύετε τῆς γυναικὸς Λώτ (νὰ ἐνθυμῆσθε τὴν γυναῖκα τοῦ Λώτ).

Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ δούλου Σου (θυμήσου, Κύριε, τὸν δοῦλο Σου).

Τῆς φιλοξενίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε (μὴ λησμονεῖτε ποτὲ νὰ ἀσκῆτε τὴν φιλοξενίαν).

Τοῦ νόμου σου οὐκ ἐπελαθόμην.

2) τὰ φροντίδος, ἐπιμελείας, φειδοῦς ἢ τῶν ἐναντίων τούτων σημαντικά, ὡς φροντίζειν, ἐπιμέλεσθαι, κήδεσθαι, προνοεῖν, ἀμελεῖν, φείδεσθαι, ἀφειδεῖν κλπ. ( τινος καθ. γενική):

Ἔδωκε τῷ πανδοχεῖ καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἐπιμελήθητι αὐτοῦ (τὰ ἔδωσε στὸν ξενοδόχον καὶ τοῦ εἶπε· περιποιήσου τον).

Εἰ δέ τις τοῦ ἰδίου οἴκου προστῆναι οὐκ οἶδε, πῶς ἐκκλησίας Θεοῦ ἐπιμελήσεται; (Ἐάν δὲ κανεὶς δὲν γνωρίζη νὰ κυβερνᾶ καλὰ τὸ σπίτι του, πῶς θὰ ἐνδιαφερθῆ καὶ θὰ φροντίση ὀρθῶς διὰ τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ;).

Εἰ δέ τις τῶν ἰδίων καὶ μάλιστα τῶν οἰκείων οὐ προνοεῖ, τὴν πίστιν ἤρνηται (ἐάν δὲ κανεὶς ἀπὸ τοὺς ἀπογόνους, περὶ τῶν ὁποίων ἔκαμα λόγον ἀνωτέρω, δὲν φροντίζη καὶ δὲν λαμβάνη πρόνοιαν διὰ τοὺς ἰδικούς του ἀνθρώπους καὶ μάλιστα τοὺς οἰκιακούς του, ἔχει ἀρνηθῆ τὴν πίστιν).

Πῶς ἡμεῖς ἐκφευξόμεθα τηλικαύτης ἀμελήσαντες σωτηρίας; (πῶς ἡμεῖς θὰ διαφύγωμεν τὴν τιμωρίαν, ὲὰν παραμελήσωμεν μίαν τόσον μεγάλην καὶ ἀνεκτίμητον σωτηρίαν;).

Μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος (μὴ ἀδιαφορῆς καὶ μὴ παραμελῆς τὸ χάρισμα, ποὺ ὑπάρχει εἰς σέ).

Χρόνου φείδου.

Ὃς φείδεται τῆς βακτηρίας μισεῖ τὸν υἱὸν αὐτοῦ.

Ἐγὼ δὲ ὑμῶν φείδομαι (Ἐγὼ ὅμως σᾶς λυποῦμαι (ἢ νοιάζομαι)).

Υἱέ μου, μὴ ὀλιγώρει παιδείας Κυρίου (Γιέ μου, μὴ καταφρονεῖς τὴν παιδεία τοῦ Κυρίου).

Ἑαυτοῦ κήδεται ὁ προνοῶν ἀδελφοῦ.

3) τὰ ἐπιθυμίας, ἀπολαύσεως, μετοχῆς, πλησμονῆς, στερήσεως σημαντικά, ὡς ἐπιθυμεῖν, ἐρᾶν ἢ ἐρᾶσθαι, ἀπολαύειν, ὀνίνασθαι, μετέχειν, κοινωνεῖν, κληρονομεῖν, μετεῖναι, βρίθειν, πίμπλασθαι, εὐπορεῖν κλπ. ( τινος· καθ. γεν.) - σπανίζειν, ἀπορεῖν, δεῖν, δεῖσθαι κλπ. ( τινος· ἀφαιρετική),

Εἴ τις ἐπισκοπῆς ὀρέγεται, καλοῦ ἔργου ἐπιθυμεῖ.

Ἀπολαύοντες, Πάναγνε, τῶν σῶν δωρημάτων εὐχαριστήριον ἀναμέλπομεν.

Ναί, ἀδελφέ, ἐγώ σου ὀναίμην ἐν Κυρίῳ (Ναί, ἀδελφέ, περιμένω ἀπὸ σὲ αὐτὴν τὴν χαρὰν καὶ τὴν ἐξυπηρέτησιν ἐν Κυρίῳ).

Οὐ δύνασθε τραπέζης Κυρίου μετέχειν καὶ τραπέζης δαιμονίων.

Ἐπεὶ οὖν τὰ παιδία κεκοινώνηκε σαρκὸς καὶ αἵματος, καὶ αὐτὸς παραπλησίως μετέσχε τῶν αὐτῶν(ἐπειδὴ δὲ τὰ παιδιὰ τοῦ Θεοῦ, ἔχουν πάρει ὅλα τὴν ἀσθενὴ καὶ φθαρτὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, σάρκα καὶ αἷμα, διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς κατὰ παρόμοιον τρόπον ἐπῆρε σάρκα καὶ αἷμα, τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, χωρὶς ὅμως καμμίαν ἁμαρτίαν).

Πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν (ἐχόρτασε μὲ πλούσια ἀγαθὰ πεινασμένους).

Δέομαί σου, μή με βασανίσῃς.

Δεῖ χρημάτων.

Σημείωσις. Τὰ ῥήματα ποθῶ, ἀγαπῶ, φιλῶ (= ἀγαπῶ) συντάσσονται μὲ αἰτιατικήν.

Τὸ στόμα μου ἤνοιξα καὶ εἵλκυσα πνεῦμα, ὅτι τὰς ἐντολάς σου ἐπεπόθουν (ἤνοιξα τὸ στόμα μου καὶ εἰσέπνευσα τὸν ζωογόνον ἀέρα. Ἔτσι ἐλαχτάρησα καὶ λαχταρῶ τὰς ἐντολάς σου).

Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν (ὀφείλεις νὰ ἀγαπᾶς τὸν πλησίον σου, ὅπως τὸν ἑαυτόν σου).

Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με πλεῖον τούτων; λέγει αὐτῷ· ναί, Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε («Σίμων, παιδὶ τοῦ Ἰωνᾶ, μὲ ἀγαπᾶς περισσότερο ἀπὸ αὐτούς, ὅπως εἶχες ἰσχυρισθῇ κατὰ τὴν νύκτα τῆς συλλήψεώς μου»; Ὁ Πέτρος, χωρὶς τώρα νὰ ὑποτιμήσῃ τὴν ἀγάπην τῶν ἄλλων μαθητῶν, μὲ ταπεινοφροσύνην πολλὴν λέγει· “ναί, Κύριε, σὺ γνωρίζεις ὅτι σὲ ἀγαπῶ”).

4) τὰ αἰσθήσεως, ἁφῆς, ἀκοῆς, ὀσφρήσεως καὶ γεύσεως σημαντικά, ὡς αἰσθάνεσθαι, ἂπτεσθαι, δράττεσθαι, ἀντιλαμβάνεσθαι, ἔχεσθαι, ἀντέχεσθαι, ἀκούειν, ἀκροᾶσθαι, ὀσφραίνεσθαι, γεύεσθαί (τινος· καθ. γεν.):

Προσέφερον δὲ αὐτῷ καὶ τὰ βρέφη ἵνα αὐτῶν ἅπτηται.

Καὶ προσελθὼν ἥψατο τῆς σοροῦ (καὶ ἀφοῦ ἐπλησίασε, ἤγγισε τὸ φέρετρον).

Δράξασθε παιδείας, μήποτε ὀργισθῇ Κύριος.

Παραμυθεῖσθε τοὺς ὀλιγοψύχους, ἀντέχεσθε τῶν ἀσθενῶν (νὰ παρηγορῆτε καὶ νὰ ἐνισχύετε τοὺς ὀλιγοψύχους, νὰ στηρίζετε καὶ νὰ βοηθῆτε τοὺς ἀσθενεῖς κατὰ τὴν πίστιν).

Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· αὐτοῦ ἀκούετε («Αὐτὸς εἶναι ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, εἰς τὸν ὁποῖον εὐαρεστοῦμαι. Αὐτὸν νὰ ἀκοῦτε»).

Καὶ οὐ μὴ ὀσφρανθῶ τῆς ὀσμῆς τῶν θυσιῶν ὑμῶν (καὶ δὲν θὰ ὀσφρανθῶ πλέον τὴν ὀσμὴν τῶν θυσιῶν σας).

Εἰσί τινες τῶν ὧδε ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου (ὑπάρχουν μερικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ στέκονται ἐδῶ, οἱ ὁποίοι δὲν θὰ γευθοῦν τὸν θάνατον).

Σημείωσις. Τὸ ὁρῶ συντάσσεται κανονικῶς μὲ αἱτιατικήν. Μὲ αἱτιατικὴν δὲ συνηθέστερον παρὰ μὲ γενικὴν συντάσσονται καὶ τὰ ῥ. αἰσθάνομαι καὶ ἀκούω καὶ τὰ συνώνυμα αὐτῶν, ὅταν ἀντικείμενον αὐτῶν εἶναι οὐχὶ κάποιον πρόσωπον ἢ ζῷον ἢ πρᾶγμα, ἐκ τοῦ ὁποίου προέρχεται ὅ,τι αἱσθάνεται κανεὶς ἤ ἀκούει, ἀλλ’ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον αἰσθάνεται ἢ ἀκούει (ἦτοι λόγοι, βοή, ἦχος κ.τ.τ.).

Ἑωράκαμεν τὸν Κύριον.

Οἱ δὲ ἠγνόουν τὸ ῥῆμα τοῦτο, καὶ ἦν παρακεκαλυμμένον ἀπ᾿ αὐτῶν ἵνα μὴ αἴσθωνται αὐτό, (Ἀλλ’ αὐτοὶ δὲν καταλάβαιναν τὰ λόγια αὐτὰ καὶ τοὺς ἦσαν καλυμμένα, διὰ νὰ μὴ ἀντιληφθοῦν τὴν σημασίαν τους).

Τῆς φωνῆς μου ἄκουσον, Κύριε. (γενική).

Ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν αὐτοῦ.(αἰτιατική).

5) τὰ ἀποπείρας, ἐπιτυχίας ἢ ἀποτυχίας σημαντικά, ὡς πειρᾶν, πειρᾶσθαι, τυγχάνειν κλπ. (τινός· καθ. γεν.) - ἁμαρτάνειν, ἀποτυγχάνειν, ψεύδεσθαι κλπ. ( τινός· ἀφαιρ.):

Πρεσβεύει, ὅπως τύχωμεν θεώσεως.

Πολλῶν κακῶν πεπειράμεθα.

Διὰ πίστεως...ἐπέτυχον ἐπαγγελιῶν (χάρις εἰς τὴν πίστιν των...ἐπέτυχαν τὴν πραγματοποίησιν τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Θεοῦ).

6) τὰ ὀσμῆς σημαντικά, ὡς ὄζειν, πνεῖν (τινος · καθ. γεν.):

Ὄζει Προτεσταντισμοῦ.

Μύρου πνεῖ.

7) τὰ ἐνάρξεως ἢ λήξεως σημαντικά, ὡς ἄρχειν, ἄρχεσθαί (τινος · καθ. γεν.) - λήγειν, παύεσθαί (τινος · ἀφαιρ.):

Τοῦ λόγου δὲ ἤρχετο ὧδε (κι ἄρχισε τὸν λόγο του ὡς ἑξῆς).

Ὁ παθὼν ἐν σαρκί πέπαυται ἁμαρτίας (ὅποιος νεκρώθηκε σαρκικὰ ἔχει πάψει νὰ ἁμαρτάνει).

Παύσασθε ὑμεῖς τοῦ θρήνου.

8) τὰ ἀρχῆς, ἤτοι ἐξουσίας σημαντικά, ὡς ἄρχειν, κρατεῖν, δεσπόζειν, ἡγεῖσθαί (τινος · καθ. γενική):

Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν (Ξέρετε ὄτι ἐκεῖνοι ποὺ θεωροῦνται ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν, τὰ καταδυναστεύουν, καὶ οἱ μεγάλοι ἄνδρες τους τὰ καταπιέζουν).

Ἐκράτησε τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἠγέρθη τὸ κοράσιον.

Ἡγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου τῆς ᾿Ιουδαίας, καὶ τετραρχοῦντος τῆς Γαλιλαίας ῾Ηρῴδου, Φιλίππου δὲ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ τετραρχοῦντος τῆς ᾿Ιτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος χώρας, καὶ Λυσανίου τῆς ᾿Αβιληνῆς τετραρχοῦντος…

Σημείωσις. Τὸ ῥ. κρατῶ ἐπὶ τῆς σημασίας τοῦ νικῶ, καταβάλλω συντάσσεται συνήθως μὲ αἰτιατικήν:

Ὁ γὰρ ῾Ηρῴδης κρατήσας τὸν ᾿Ιωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἔθετο ἐν φυλακῇ.

9) τὰ χωρισμοῦ, ἀπομακρύνσεως, ἀποχῆς, ἀπαλλαγῆς σημαντικά, ὡς χωρίζεσθαι, ἀφίεσθαι, ἀπέχειν, ἀπέχεσθαι, ἀπαλλάττεσθαί ( τινος · ἀφαιρ.):

Ἀγαπητοί, παρακαλῶ ὡς παροίκους καὶ παρεπιδήμους, ἀπέχεσθε τῶν σαρκικῶν ἐπιθυμιῶν (ἀγαπητοί, σᾶς παρακαλῶ σὰν πάροικοι καὶ προσωρινοὶ κάτοικοι τῆς γῆς, νὰ ἀπέχετε ἀπὸ τὶς σαρκικές ἐπιθυμίες).

Γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς ἀσθενείας σου (γυναῖκα, ἐλευθερώνεσαι ἀπὸ τὴν ἀσθένειάν σου).

Οἴμοι, οἷον ἀγῶνα ἔχει ἡ ψυχή, χωριζομένη τοῦ σώματος!

10) τὰ καταγωγῆς σημαντικά, ὡς γίγνεσθαι, εἶναι, πεφυκέναι, φῦναί (τινος · ἀφαιρ.):

Δαρείου καὶ Παρυσάτιδος γίγνονται παῖδες δύο.

Μὲ τὰ τοιαῦτα ῥήματα δύναται νὰ συνάπτεται ἀντὶ ἀντικειμένου ἐμπρόθετον ἀποτελούμενον ἀπὸ τὴν πρόθεσιν ἐκ ἢ ἀπὸ καὶ γενικήν:

Ἐκ Θεοῦ ἐγεγόνει.

Παρὰ Κυρίου ἐγένετο αὕτη.

11) τὰ συγκρίσεως, διαφορᾶς, ὑπεροχῆς σημαντικά, ὡς πλεονεκτεῖν, μειονεκτεῖν, ὑστερεῖν, ὑπερτερεῖν, ἡττᾶσθαι, διαφέρειν, περιγίγνεσθαι, περιεῖναι, πρωτεύειν, κρατιστεύειν, ( τινός · ἀφαιρ.):

Καὶ ὑστερήσαντος οἴνου λέγει ἡ μήτηρ τοῦ ᾿Ιησοῦ πρὸς αὐτόν.

Ἀστὴρ γὰρ ἀστέρος διαφέρει ἐν δόξῃ.

Πράττουσα ἐδίδασκες ὑπερορᾶν σαρκὸς.

12) ῥήματα, τὰ ὁποῖα συντάσσονται κανονικῶς μὲ αἰτιατικήν, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ὅτι ἡ ἐνέργεια αὐτῶν ἐκτείνεται εἰς μέρος μόνον τοῦ ἀντικειμένου:

Κῦρος λαβὼν τῶν κρεῶν διεδίδου (= ἀφοῦ ἐπῆρε ἀπὸ τὰ κρέατα).

§68 . Μὲ γενικὴν συντάσσονται καὶ πολλὰ ῥήματα σύνθετα μετά τινος τῶν προθέσεων ἀπό, ἐκ, κατά, πρό, ὑπέρ, ὡς καταφρονεῖν, καταγελᾶν, προτρέχειν, ὑπερέχειν (τινός).

Ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τινες τῆς πίστεως.

Μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω.

Τὸ παιδίον οὐκ ἀπέθανεν, ἀλλὰ καθεύδει· καὶ κατεγέλων αὐτοῦ.

Πολλάκις ἡ γλῶττα προτρέχει τῆς διανοίας.

γ) Μὲ δοτικήν.

§69. Μὲ δοτικὴν (καθαρὰν ἢ ὀργανικήν, §28,6 καὶ 8) συντάσσονται (τὰ ῥήματα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα προέρχεται ἡ ἐρώτησις σὲ ποιόν; σὲ ποιό; γιὰ ποιόν; γιὰ ποιό; ἢ μὲ ποιόν; μὲ ποιό; ἤτοι)

1) τὰ ῥήματα πρέπειν, ἁρμόζειν, καὶ τὰ συνώνυμα (καθ. δοτ.):

Τοιοῦτος γὰρ ἡμῖν ἔπρεπεν ἀρχιερεύς, ὅσιος, ἄκακος, ἀμίαντος, κεχωρισμένος ἀπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν.

Σοὶ πρέπει αἶνος, σοὶ πρέπει ὕμνος, σοὶ δόξα πρέπει.

Προσήκει ἡ μετάνοια πᾶσιν (ἁρμόζει καὶ πρέπει ἡ μετάνοια σὲ ὅλους).

2) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν προσέγγισιν ἢ συνάντησιν ἁπλῆν ἢ φιλικὴν ἢ ἐχθρικήν, ἀκολουθίαν, διαδοχήν, ἐπικοινωνίαν, ἕνωσιν, ὡς πλησιάζειν, πελάζειν, ἐντυγχάνειν, συντυγχάνειν ( τινί · ὀργ. δοτ.):

Ὅμοιος ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει.

Ἐντυγχάνει τῷ Θεῷ κατὰ τοῦ ᾿Ισραὴλ (ἀποτείνεται εἰς τὸν Θεὸν κατὰ τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ).

Οὐκ ἠδύναντο συντυχεῖν αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον (δὲν μποροῦσαν νὰ τὸν πλησιάσουν ἐξ αἰτίας τοῦ κόσμου).

Εἴμεθα ἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις πατράσι.

Ἀκολούθει μοι.

3) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν φιλικὴν ἢ ἐχθρικὴν ἐνέργειαν, ἢ διάθεσιν, ἅμιλλαν, ἔριν ἢ συμφιλίωσιν, ὡς εὐνοεῖν, ἀρέσκειν, χαλεπαίνειν, ὀργίζεσθαι, φθονεῖν, ἐπιβουλεύειν, βοηθεῖν, ἀμύνειν, δουλεύειν, πείθεσθαι, ἀπειθεῖν, εὔχεσθαί (τινι· καθ. δοτ.) - ἁμιλλᾶσθαι, διαγωνίζεσθαι, διαμάχεσθαι, μάχεσθαι, πολεμεῖν, διαφέρεσθαι, λοιδορεῖσθαι, σπένδεσθαί (τινι · ὀργ. δοτ.):

Ἴσθι εὐνοῶν τῷ ἀντιδίκῳ σου (δεῖξε τὴν συμφιλιωτικήν σου διάθεσιν πρὸς τὸν ἀντίδικόν σου).

Οἱ δὲ ἐν σαρκὶ ὄντες Θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται (ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι σαρκικοὶ δὲν μποροῦν νὰ ἀρέσουν εἰς τὸν Θεόν).

Πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰκῆ ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει (καθένας ποὺ ὀργίζεται ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ του χωρὶς λόγον, πρέπει νὰ δικασθῇ).

Μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες (ἂς μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, προκαλοῦντες ὁ ἕνας τὸν ἄλλον καὶ φθονοῦντες ὁ ἕνας τὸν ἄλλον).

Κύριε, βοήθει μοι.

Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν.

Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καὶ ὑπείκετε (νὰ πείθεσθε καὶ νὰ ὑποτάσσεσθε μὲ προθυμίαν, χωρὶς δισταγμοὺς καὶ δυσφορίας, στοὺς πνευματικοὺς προϊσταμένους σας).

Ὑμεῖς ποτε ἠπειθήσατε τῷ Θεῷ (σεῖς στὸ παρελθὸν εἴχατε ἀπειθήσει στὸν Θεόν).

Ὁποῖοί ποτε ἦσαν οὐδέν μοι διαφέρει (τί ἦσαν μιὰ φορὰ δὲν μὲ ἐνδιαφέρει).

Σημείωσις. Τὰ ῥήματα ὠφελεῖν, βλάπτειν καὶ τὰ συνώνυμα πλὴν τοῦ λυσιτελεῖν (= προξενῶ ὠφέλειαν) συντάσσονται μὲ αἰτιατικὴν:

Τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; (Διότι τὶ θὰ ὠφελήσῃ τὸν ἄνθρωπον νὰ κερδίσῃ τὸν κόσμον ὅλον καὶ νὰ ζημιωθῇ τὴν ψυχήν του;)

Κἂν θανάσιμόν τι πίωσιν οὐ μὴ αὐτοὺς βλάψῃ (καὶ ἄν τυχὸν πιοῦν κάτι θανατηφόρον, δὲν θὰ τοὺς βλάψῃ).

Λυσιτελεῖ αὐτῷ εἰ λίθος μυλικὸς περίκειται περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ (Τὸν συμφέρει νὰ κρεμασθῇ μιὰ μυλόπετρα γύρω ἀπὸ τὸν λαιμόν του).

῾Ομοίως τὸ (ἐνεργητικὸν) λοιδορεῖν συντάσσεται μὲ αἰτιατικήν.

Τὸν ἀρχιερέα τοῦ Θεοῦ λοιδορεῖς;

4) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἰσότητα, ὁμοιότητα, συμφωνίαν, ὡς ἰσοῦσθαι, ὁμοιάζειν, ἐοικέναι, συμφωνεῖν, συνᾴδειν (τινί · δοτ. ὀργ.):

Ὡμοιώθην πελεκᾶνι ἐρημικῷ.

Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι παρομοιάζετε τάφοις κεκονιαμένοις.

Ὁ γὰρ διακρινόμενος ἔοικε κλύδωνι θαλάσσης (ἐκεῖνος ποὺ ἀμφιβάλλει καὶ κλονίζεται, μοιάζει μὲ κῦμα θαλάσσης).

Τὰ ἔργα οὐ συμφωνεῖ τοῖς λόγοις.

§70. Μὲ δοτικὴν (ὀργανικὴν ἢ τοπικήν, § 28,7 καὶ 8) συντάσσονται καὶ πολλὰ ῥήματα σύνθετα μετὰ τοῦ ὁμοῦ ἢ μετά τινος τῶν προθέσεων σύν, ἐν, ἐπί, παρά, περί, πρός, ὑπό, ὡς ὁμολογεῖν, ὁμονοεῖν, συνεῖναι, συνοικεῖν (τινι · ὀργανικὴ δοτικὴ) - ἐμμένειν, ἐπιτίθεσθαι, παρακαθῆσθαι, περιπίπτειν, προσφέρεσθαι, ὑπόκεισθαί (τινι · τοπικὴ δοτική):

Τότε ὁμολογήσω αὐτοῖς ὅτι οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς.

Ἐπικατάρατος πᾶς ὃς οὐκ ἐμμένει ἐν πᾶσι τοῖς γεγραμμένοις ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ νόμου (Καταραμένος εἶναι ὅποιος δὲν μένει σταθερῶς εἰς ὅλα τὰ γραμμένα εἰς τὸ βιβλίον τοῦ νόμου).

Ἄνθρωπός τις κατέβαινεν ἀπὸ ῾Ιερουσαλὴμ εἰς ῾Ιεριχώ, καὶ λησταῖς περιέπεσεν.

Εἰ παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ Θεός (ἐάν δείχνετε ὑπομονὴν καὶ δέχεσθε τὴν παιδαγωγίαν αὐτὴν τοῦ Κυρίου, ἄς ἔχετε ὑπ' ὄψιν σας, ὅτι ὁ Θεὸς συμπεριφέρεται πρὸς σᾶς, σὰν πρὸς παιδιά του).

§71. Δοτικὴ προσωπική. Δοτικὴ ὀνόματος προσώπου (ἢ ἀντωνυμίας προσωπικῆς) τίθεται συχνάκις παρὰ τὸ ῥῆμα εἶναι (καθὼς καὶ παρὰ τὰ ῥήματα γίγνεσθαι καὶ ὑπάρχειν ) καὶ δηλοῖ αὕτη τὸ πρόσωπον, τὸ ὁποῖον ἔχει κάτι τι· (δοτικὴ προσωπικὴ κτητική ):

Ἦσαν τῷ Ἰησοῦ δώδεκα μαθηταί (εἶχεν ὁ Ἰησοῦς δώδεκα μαθητάς).

Γίνεσθέ μοι μάρτυρες... ὑμεῖς ἐμοὶ μάρτυρες (εἶσθε οἱ μάρτυρές μου) καὶ ἐγὼ Κύριος ὁ Θεός.

Εἶπε δὲ Πέτρος· ἀργύριον καὶ χρυσίον οὐχ ὑπάρχει μοι (Ὁ δὲ Πέτρος εἶπε, «Ἀσῆμι καὶ χρυσάφι δὲν ἔχω»).

Ἀλλὰ δοτικὴ ὀνόματος προσώπου, καὶ συνηθέστερον προσωπικῆς ἀντωνυμίας, δύναται νὰ τίθεται εἰς πᾶσαν πρότασιν, ἀνεξαρτήτως τῆς σημασίας καὶ τῆς διαθέσεως τοῦ ῥήματος αὐτῆς. Ἀναλόγως δὲ τῆς σχέσεώς της πρὸς τὸ νόημα τῶν συμφραζομένων ἡ δοτικὴ αὕτη λέγεται

1) δοτικὴ τῆς συμπαθείας. Αὕτη δηλοῖ πρόσωπον, τὸ ὁποῖον συμμετέχει εἰς ὅ,τι σημαίνει τὸ ῥῆμα τῆς προτάσεως:

Διέφθαρτο τῷ Κροίσῳ ἡ ἐλπὶς (τοῦ Κροίσου τοῦ χάθηκαν οἱ ἐλπίδες).

2) δοτικὴ χαριστικὴ ἢ ἀντιχαριστική. Αὕτη δηλοῖ τὸ πρόσωπον, πρὸς χάριν ἢ ὠφέλειαν ἢ βλάβην τοῦ ὁποίου γίνεται κάτι τι:

Ἔθυσεν ἑαυτὸν τῷ λαῷ Ἰησοῦς (χάριν τοῦ λαοῦ, πρὸς ὠφέλειάν του).

Ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν τῷ οἴκῳ Δαυῒδ τοῦ παιδὸς αὐτοῦ (καὶ ἤγειρε δύναμιν σωτηρίας γιὰ μᾶς ἀπὸ τὸν οἶκον τοῦ Δαυΐδ τοῦ δούλου του).

3) δοτικὴ ἠθικὴ (Κανονικῶς τῆς προσωπικῆς ἀντωνυμίας τοῦ α΄ καὶ τοῦ β΄ προσώπου). Αὕτη δηλοῖ τὸ ἐνδιαφερόμενον πρόσωπον, ἤτοι τὸ πρόσωπον, πρὸς εὐαρέσκειαν ἢ δυσαρέσκειαν, πρὸς χαρὰν ἢ λύπην τοῦ ὁποίου γίνεται κάτι τι:

Ὡς καλός μοι ὁ γέρων (τί ὡραῖος ποὺ μοῦ εἶναι ὁ γ.).

Καὶ μοι μὴ θορυβήσητε (= παρακαλῶ μὴ θορυβήσητε, πρᾶγμα ποὺ θὰ μὲ λυπήσῃ).

Τοιαύτη εἶναι καὶ ἡ δοτικὴ μὲ τὴν ὁποίαν συνάπτεται μετοχὴ τοῦ ῥήματος βούλομαι (ἢ ἐθέλω ) ἢ ἥδομαι ἢ ἄχθομαι ἢ ἡ λέξις ἄσμενος, διὰ τῶν ὁποίων ἀποτελοῦνται φράσεις ἐκφράζουσαι παραστατικώτερον τὴν ἔννοιαν τῶν εἰρημένων ῥημάτων:

Εἰ μὴ ἀσμένοις ὑμῖν ἀφῖγμαι (ἂν ἔχω ἔλθει χωρὶς νὰ εἶμαι εὐπρόσδεκτος ἀπὸ σᾶς).

Κατὰ τὸ β΄ πρόσωπον ἡ δοτικὴ αὕτη χρησιμεύει πολλάκις, ἁπλῶς, ἵνα διεγείρῃ τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἀκούοντος πρὸς τὸ ὅλον περιεχόμενον τῆς προτάσεως:

Ἤδη μὲν οὖν ὅλως ἥττημα ὑμῖν ἐστιν ὅτι κρίματα ἔχετε μεθ᾿ ἑαυτῶν (Καὶ μόνον τὸ ὅτι ἔχετε δίκες μεταξύ σας δὲν εἶναι πρὸς τιμήν σας).

4) δοτικὴ τοῦ κρίνοντος προσώπου ἢ τῆς ἀναφορᾶς. Αὕτη δηλοῖ τὸ πρόσωπον, σχετικῶς μὲ τὸ ὁποῖον ἢ κατὰ τὴν κρίσιν τοῦ ὁποίου ἰσχύει κάτι τι:

Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ ἐσπλέοντι ἐς τὸν Ἰόνιον κόλπον (ἡ Ἐπίδαμνος εἶναι μία πολιτεία στὰ δεξιὰ ὅποιου μπαίνει στὸν Ἰόνιο κόλπο).

Τὰ ἀγαθὰ τοῖς ἀγαθοῖς ὄντως ἀγαθὰ (ἐστι) τοῖς δὲ κακοῖς κακά (τὰ καλὰ κατὰ τὴν κρίσιν τῶν καλῶν εἶναι ὄντως καλά...).

Ἐμοὶ δὲ τὸ προσκολλᾶσθαι τῷ Θεῷ ἀγαθόν ἐστι (εἰς ἐμὲ ἕνα μόνον ὕψιστον ἀγαθὸν ὑπάρχει, νὰ προσκολλῶμαι στὸν Θεόν).

5) δοτικὴ τοῦ ἐνεργοῦντος προσώπου. Τοιαύτη εἶναι ἡ δοτική, ἡ ὁποία κανονικῶς τίθεται μετὰ τῶν εἰς - τέος ῥηματικῶν ἐπιθέτων, πολλάκις δὲ καὶ μετὰ παθητικῶν ῥημάτων, ἰδίᾳ ὅταν ταῦτα εἶναι χρόνου συντελικοῦ:

Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ οὐκ ἐστιν ἡμῖν μεθεκτή.

Ὁ ποταμὸς ἐστιν ἡμῖν διαβατέος (πρέπει νὰ διαβαθῇ ἀπὸ ἡμᾶς, πρέπει ἡμεῖς νὰ τὸν διαβῶμεν).

Ταῦτα Μάρκῳ γέγραπται (ὑπὸ τοῦ Μάρκου ἔχουν γραφῆ, τὰ ἔχει γράψει ὁ Μ.).

Ἀγαπητοὶ ἡμῖν γεγένησθε.

Ὁμοία εἶναι ἡ δοτική, ἡ ὁποία τίθεται παρὰ τὰ λεγόμενα τριτοπρόσωπα ἢ ἀπρόσωπα ῥήματα, ὡς μέλει, μεταμέλει, δεῖ, παρεσκεύασταί τινι κλπ.:

Διδάσκαλε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἀπολλύμεθα; (Διδάσκαλε, δὲν σὲ ἐνδιαφέρει ποὺ χανόμαστε;).

Ἔδοξε τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν μηδὲν πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος (ἀπεφασίσθη ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα καὶ ἀπὸ μᾶς νὰ μὴ σᾶς ἐπιβληθῇ κανένα περιπλέον βάρος).

Ἔπρεπε γὰρ αὐτῷ...τὸν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας...διὰ παθημάτων τελειῶσαι (Διότι ἦτο πρέπον δι' αὐτόν...νὰ κάνῃ τὸν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας...τέλειον διὰ τῶν παθημάτων).

2. Δίπτωτα ῥήματα.

α) Μὲ δύο αἰτιατικάς.

§72. Μὲ δύο ἀντικείμενα, ἀμφότερα κατ’ αἰτιατικὴν πτῶσιν, συντάσσονται

1) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐρωτᾶν, εἰσπράττειν, ἀποστερεῖν, ἀποκρύπτειν :

Ἐρωτήσω ὑμᾶς κἀγὼ λόγον ἕνα (Θὰ σᾶς κάνω καὶ ἐγὼ μίαν ἐρώτησιν).

Ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐμὲ οὐκ ἐρωτήσετε οὐδέν (τὴν ἡμέραν ἐκείνην δὲν θὰ μὲ παρακαλέσετε γιὰ τίποτε).

Ἀλλὰ καὶ νῦν οἶδα ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσῃ τὸν Θεόν, δώσει σοι ὁ Θεός.

Σημείωσις. Λέγεται ὅμως καὶ αἰτεῖν ἢ εἰσπράττειν τι παρά τινος καὶ ἀποστερεῖν τινά τινος :

Ἀνὴρ χωλὸς... ὃν ἐτίθουν...τοῦ αἰτεῖν ἐλεημοσύνην παρὰ τῶν εἰσπορευομένων εἰς τὸ ἱερόν·

Μὴ ἀποστερεῖτε ἀλλήλους τῆς ἀγάπης.

2) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν διδάσκειν ἢ ὑπενθυμίζειν :

Καὶ ἐξελθὼν ὁ ᾿Ιησοῦς… ἦρξατο διδάσκειν αὐτοὺς πολλά.

Ὁ δὲ παράκλητος… ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν.

Διὰ τοῦτο ἔπεμψα ὑμῖν Τιμόθεον… ὃς ὑμᾶς ἀναμνήσει τὰς ὁδούς μου τὰς ἐν Χριστῷ.

3) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐνδύειν :

Περιβαλὼν αὐτὸν ἐσθῆτα λαμπρὰν ἀνέπεμψεν αὐτὸν τῷ Πιλάτῳ.

Ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν χλαμύδα καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι.

4) πᾶν μεταβατικὸν ῥῆμα συντασσόμενον μὲ αἰτιατικήν, ὅταν ἔχῃ ἐκτὸς τοῦ ἐξωτερικοῦ καὶ σύστοιχον ἀντικείμενον (§65,2β):

Οἱ ἀδελφοὶ εὐηργέτουν ἡμᾶς τὰ μέγιστα.

Οὕτω συντάσσονται συνηθέστατα τὰ ῥήματα δρᾶν, ἐργάζεσθαι, ποιεῖν, ἀγορεύειν, λέγειν ( τινά τι ἀγαθὸν ἢ κακὸν):

Αἰγύπτιοι ἔδρασαν τοὺς Ἑβραίους πολλὰ καὶ δεινά.

Τί οὖν ποιήσω ᾿Ιησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν;

§73 . Μὲ δύο αἰτιατικὰς συντάσσονται προσέτι τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ὀνομάζειν, νομίζειν, ἐκλέγειν, διορίζειν, ποιεῖν. ᾽Επὶ τούτων δὲ ἡ μία ἐκ τῶν δύο αἰτιατικῶν περιέχει κατηγορούμενον τῆς ἑτέρας, ὡς τοῦτο καταφαίνεται, ὅταν ἡ ἐνεργητικὴ σύνταξις μετατραπῇ εἰς παθητικήν:

Πάντα χορηγεῖ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, βρύει προφητείας, ἱερέας τελειοῖ, ἀγραμμάτους σοφίαν ἐδίδαξεν, ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν.

Εἰ οὖν Δαυΐδ καλεῖ αὐτὸν Κύριον, πῶς υἱός αὐτοῦ ἐστι; (Ἐὰν λοιπὸν ὁ Δαυΐδ, τὸν ὀνομάζῃ Κύριον, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ εἶναι υἱός του;).

Ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ἐποιήσατε σπήλαιον λῃστῶν (Σεῖς ὅμως τὸν ἐκάνατε φωληὰ ληστῶν).

Ἄνθρωπε, τίς με κατέστησε δικαστὴν ἢ μεριστὴν ἐφ᾿ ὑμᾶς; (Ἄνθρωπε, ποιὸς μὲ διώρισε δικαστήν σας ἢ μερισήν;).

Σημείωσις. ᾽Επὶ τῆς τοιαύτης συντάξεως ἐνίοτε τὸ δεύτερον ἀντικείμενον, τὸ ὁποῖον εἶναι κατηγορούμενον τοῦ πρώτου, λαμβάνεται προληπτικῶς, ἰδίᾳ ἐπὶ τῶν ῥημάτων αὔξειν, αἴρειν, τρέφειν:

Προληπτικό κατηγορούμενο

Παραδείγματα:

α) Ὁ Ἀσωπός ποταμός ἐρρύη μέγας (ὁ ποταμὸς Ἀσωπὸς πλημμύρισε [τό­σο] ὥστε ἔγινε ἀδιάβατος / πλημμύρισε, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ γίνει ἀδιάβα­τος.) Ἐδῶ τὸ κατηγορούμενο ἀναφέρεται στὸ ὑποκείμενο τοῦ ρήματος. Τὸ ρῆμα τῆς πρότασης (ἐρρύη) σημαίνει μιὰ ἐνέργεια ποὺ ἐξελίσσεται σιγὰ σιγὰ^- μέσα σὲ κάποιο χρονικὸ διάστημα ὁ ποταμὸς δέχτηκε τόσο νερὸ ὥστε πλημμύρισε. Ἑπομένως, τὸ (προληπτικὸ) κατηγορούμενο (μέγας) ἀποτέλεσε ἰδιότητα τοῦ ὑποκειμένου (ποταμός), ὅταν ἡ ἐνέργεια τοῦ ρήματος ὁλοκληρώθηκε.

β) Ἀννίκερις ὁ Κυρηναῖος τοὺς ἑαυτοῦ φίλους ἱππέας ἐδίδαξεν (Ὁ Ἀννίκερης ὁ Κυρηναῖος δίδαξε τοὺς φίλους του ὥστε νὰ γίνουν/ καὶ ἔγιναν ἱππεῖς.) Ἐδώ τὸ προληπτικὸ κατηγορούμενο ἀναφέρεται στὸ ἀντικείμενο τοῦ ρήμα­τος. Τὸ ρῆμα τῆς πρότασης (ἐδίδαξεν) σημαίνει μιὰ ἐνέργεια ποὺ διαρκεῖ με­γάλο χρονικὸ διάστημα (ὅσο διαρκοῦσε ἡ διδασκαλία τῆς ἱππικῆς τέχνης). Τὸ (προληπτικὸ) κατηγορούμενο (ἱππέας) ἀποτέλεσε ἰδιότητα τοῦ ἀντικειμένου (φίλους), ὅταν ἡ ἐνέργεια τοῦ ρήματος ὁλοκληρώθηκε.

(Εγχειρίδιο γλωσσικής διδασκαλίας για τους μαθητές της Α' τάξης Ενιαίου Λυκείου).

β) Μὲ αἰτιατικὴν καὶ γενικήν.

§74 . Μὲ δύο ἀντικείμενα, τὸ ἓν κατὰ αἰτιατικὴν καὶ τὸ ἕτερον κατὰ γενικήν, συντάσσονται

1) τὰ ῥήματα ἑστιᾶν, πληροῦν, κενοῦν κ.τ.τ.:

Λέγει αὐτοῖς ὁ ᾿Ιησοῦς· γεμίσατε τὰς ὑδρίας ὕδατος.

Πεπληρώκατε τὴν ῾Ιερουσαλὴμ τῆς διδαχῆς ὑμῶν.

Πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν.

2) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἀκούειν ἢ πληροφορεῖσθαι :

Ἀκούει ἡμῶν ὃ ἂν αἰτώμεθα.

3) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν πιάνειν, ὁδηγεῖν, ἕλκειν κ.τ.τ. ἢ ἐμποδίζειν, ἀπομακρύνειν, ἀπαλλάσσειν, παύειν, ἀποστερεῖν, κ.τ.τ.

Καὶ πιάσας αὐτὸν τῆς δεξιᾶς χειρὸς ἤγειρε.

Καὶ ἀπαλλάξῃ τούτους… δουλείας.

Ὁ δὲ ἑκατοντάρχης βουλόμενος διασῶσαι τὸν Παῦλον ἐκώλυσεν αὐτοὺς τοῦ βουλήματος (Ἀλλ’ ὁ ἑκατόνταρχος, ἐπειδὴ ἤθελε νὰ σώσῃ τὸν Παῦλον, δὲν τοὺς ἄφησε νὰ ἐκτελέσουν τὸ σχέδιόν τους).

4) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἀνταλλάσσειν, ἀγοράζειν, πωλεῖν κ.τ.τ. - ἀξιοῦν, τιμᾶν, ἐκτιμᾶν κ.τ.τ. ᾽Επὶ τῶν τοιούτων ῥημάτων ἡ γενικὴ σημαίνει τὸ ἀντάλλαγμα, τὸ τίμημα, τὴν ἀξίαν :

Ἠλλάξαντο πολλῆς εὐδαιμονίας πολλὴν κακοδαιμονίαν ( =μὲ πολλὴν εὐδαιμονίαν).

Οἱ Αἰγύπτιοι τὸν Ἰωσὴφ μεγίστων δωρεῶν ἠξίωσαν.

5) τὰ ῥήματα τὰ ὁποῖα σημαίνουν ψυχικὸν πάθημα, ὡς θαυμάζειν, εὐδαιμονίζειν, μακαρίζειν, οἰκτίρειν, ὀργίζεσθαι, κλπ. καὶ τὰ δικαστικὰ καὶ ἀνταποδοτικά, ὡς αἰτιᾶσθαι, διώκειν, γράφεσθαι, δικάζειν, κρίνειν, τιμωρεῖσθαι κλπ. ᾽Επὶ τοιούτων ῥημάτων ἡ γενικὴ σημαίνει τὴν αἰτίαν:

Ἐθαύμαζε αὐτὸν τῆς πίστεως.

Ζηλῶ σε τῆς ἀρετῆς (διὰ τὴν ἀρετήν).

Ἰησοῦς ὤκτιρεν αὐτὴν τοῦ πάθους.

Μέλητος Σωκράτη ἀσεβείας ἐγράψατο.

§75. Μὲ αἰτιατικὴν καὶ γενικὴν συντάσσονται καὶ πολλὰ ῥήματα σύνθετα μετά τινος τῶν προθέσεων, αἱ ὁποῖαι συντάσσονται μὲ γενικήν, ὡς ἀπό, ἐκ, πρό, πρὸ πάντων δὲ ῥήματα σύνθετα μὲ τὴν πρόθεσιν κατά, ἔχοντα δικαστικὴν ἔννοιαν, ὡς κατηγορεῖν, καταγιγνώσκειν, καταψηφίζεσθαι κλπ.:

Καὶ κατηγόρουν αὐτοῦ οἱ ἀρχιερεῖς πολλά.

Ἴδε πόσα σου καταμαρτυροῦσιν.

Ἐξέβαλε πάντας τοῦ οἴκου.

Προέταξε τῶν ὁπλιτῶν τοὺς ἱππέας.

γ) Μὲ αἰτιατικὴν καὶ δοτικὴν.

§76. Μὲ δύο ἀντικείμενα, τὸ ἓν κατ’ αἰτιατικὴν καὶ τὸ ἕτερον κατὰ δοτικήν, συντάσσονται

1) τὰ ῥήματα λέγειν, ὑπισχνεῖσθαι, ἐπιστέλλειν, δεικνύναι, διδόναι, φέρειν, προσάγειν, προσαρμόζειν, ἀντιτάσσειν καὶ τὰ συνώνυμα αὐτῶν:

῾Ο ἔχων οὖς ἀκουσάτω τί τὸ Πνεῦμα λέγει ταῖς ἐκκλησίαις.

Καὶ ἔτι καθ᾿ ὑπερβολὴν ὁδὸν ὑμῖν δείκνυμι.

Ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.

Φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε.

Χριστὸς ἅπαξ περὶ ἁμαρτιῶν ἔπαθε, δίκαιος ὑπὲρ ἀδίκων, ἵνα ἡμᾶς προσαγάγῃ τῷ Θεῷ.

Τί κόπους παρέχετε τῇ γυναικί;

Ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον.

2) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐξίσωσιν, ὁμοίωσιν, μεῖξιν, συνδιαλλαγήν :

Τίνι δὲ ὁμοιώσω τὴν γενεὰν ταύτην;

Ἡρμοσάμην γὰρ ὑμᾶς ἑνὶ ἀνδρί.

Κεράννυμι ὕδωρ τῷ οἴνῳ.

§77. Μὲ αἰτιατικὴν καὶ δοτικὴν συντάσσονται προσέτι πολλὰ ῥήματα σύνθετα μετὰ προθέσεων, αἱ ὁποῖαι συντάσσονται μετὰ δοτικῆς, ἰδίᾳ δὲ τὰ σύνθετα μετὰ τῆς ἐν ἢ τῆς σύν :

Καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν.

Τί ὑμῖν ἐνετείλατο Μωϋσῆς;

᾿Αλέξανδρος ὁ χαλκεὺς πολλά μοι κακὰ ἐνεδείξατο.

Τότε προσηνέχθη αὐτῷ παιδία, ἵνα ἐπιθῇ αὐτοῖς τὰς χεῖρας.

Αἱ ἡδοναὶ οὔτε εὐεξίαν τῷ σώματι ἐνεργάζονται οὔτε ἐπιστὴμην ἀξιόλογον τῇ ψυχῇ ἐμποιοῦσι.

δ) Μὲ γενικὴν καὶ δοτικήν.

§78. Μὲ δύο ἀντικείμενα, τὸ ἓν κατὰ γενικὴν καὶ τὸ ἕτερον κατὰ δοτικήν, συντάσσονται

1) τὰ ῥήματα μετέχειν, κοινωνεῖν, μεταδιδόναι, μεταλαμβάνειν καὶ τὰ συνώνυμα αὐτῶν:

Κεκοινώνηκεν σαρκὸς τοῖς παιδίοις.

Μεταδίδως τοῦ ἄρτου τῷ ἀδελφῷ.

Μετεσχήκαμεν τραπέζης ὑμῖν.

Χρὴ τοῦ βάρους μεταδιδόναι τοῖς φίλοις.

2) τὰ ῥήματα, τὰ ὁποῖα ἔχουν τὴν ἔννοιαν τοῦ παραχωρεῖν καὶ τὸ ῥῆμα φθονεῖν ἐπὶ τῆς σημασίας τοῦ ἀρνεῖσθαι τι εἴς τινα ἐκ φθόνου:

Ὁ Ἰορδάνης παρακεχώρηκε τῆς ὁδοῦ Ἰουδαίοις.

Μὴ μοι φθονήσῃς τοῦ μαθήματος.

3) τὰ ῥήματα τιμῶ καὶ τιμῶμαι εἰς τὴν δικαστικὴν γλῶσσαν˙ τιμᾷ (ὁ δικαστὴς) τινί τινος = ὁρίζει εἴς τινα ὡς ποινὴν κάτι τι· τιμᾶται (ὁ κατήγορος) τινί τινο = προτείνει διά τινα ὡς ποινὴν κάτι τι:

Ἰσως ἂν μοι, ὦ ἄνδρες δικασταί, φυγῆς τιμήσαιτε.

Τιμᾶταί μοι ὁ ἀνὴρ θανάτου.

β) Τὰ μέσα ῥήματα

§79. Τὰ μέσα ῥήματα ἐν γένει σημαίνουν ἐνέργειαν, ἡ ὁποία εὑρίσκεται εἰς ἰδιαιτέραν σχέσιν μὲ τὸ ὑποκείμενον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον προέρχεται, καὶ ἐνδιαφέρει αὐτό. Κατὰ τὴν ἰδιαιτέραν των σημασίαν τὰ μέσα ῥήματα λέγονται ἀντανακλαστικά, μέσα ἀλληλοπαθῆ, μέσα δυναμικά.

§80. α) Μέσα ἀντανακλαστικὰ λέγονται τὰ μέσα ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐνέργειαν τοῦ ὑποκειμένου, ἡ ὁποία ἐπιστρέφει εἰς αὐτὸ τὸ ἴδιον ἀμέσως καὶ κατ’ εὐθεῖαν ἢ ἐμμέσως καὶ πλαγίως. Οὕτω τὰ μέσα ταῦτα ῥήματα ὑποδιαιροῦνται εἰς

1) μέσα εὐθέα ἢ αὐτοπαθῆ, ὅσα σημαίνουν ἐνέργειαν, ἡ ὁποία ἐπιστρέφει ἀμέσως καὶ κατ’ εὐθεῖαν εἰς τὸ ἴδιον τὸ ὑποκείμενον, ὡς λούεσθαι, γυμνάζεσθαι, ἐνδύεσθαι κ.τ.τ. Οὕτω τῶν ῥημάτων αὐτῶν τὸ ὑποκείμενον εἶναι συγχρόνως καὶ ἀντικείμενόν των, καὶ δι’ αὐτὸ ταῦτα δύνανται νὰ ἀναλύωνται εἰς τὸ ἐνεργητικόν των μὲ ἀντικείμενον κατ’ αἰτιατικὴν τὴν ἀντίστοιχον αὐτοπαθῆ ἀντωνυμίαν:

γυμνάζομαι= γυμνάζω ἐμαυτόν, ὁπλίζεσθε= ὁπλίζετε ὑμᾶς αὐτούς.

Πηλὸν ἐπέθηκέ μου ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμούς, καὶ ἐνιψάμην, καὶ βλέπω.

Συμβέβηκε δὲ αὐτοῖς τὸ... ὗς λουσαμένη εἰς κύλισμα βορβόρου (τὸ γουρούνι, ἀφοῦ λούστηκε, κύλισε ξανὰ στὸ βοῦρκο).

Σημείωσις. Ἀντὶ τῶν μέσων αὐτοπαθῶν, οὐχὶ σπανίως, λαμβάνεται τὸ ἐνεργητικὸν μὲ ἀντικείμενον κατ’ αἰτιατικὴν τὴν ἀντίστοιχον αὐτοπαθῆ ἀντωνυμίαν:

Φανερῶν ἑαυτὸν τοῖς μαθηταῖς ὁ Σωτὴρ μετὰ τὴν ἀνάστασιν, Σὺ Σίμων δέδωκεν τὴν τῶν προβάτων νομὴν.

Ἔρριψαν σφᾶς αὐτοὺς εἰς φρέατα (=ἐρρίφθησαν εἰς).

Καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν.

Παρασκευάζομαι (= παρασκευάζω ἐμαυτόν)

Ἐὰν ἄδηλον φωνὴν σάλπιγξ δῷ, τίς παρασκευάσεται εἰς πόλεμον; (Ἐὰν ἡ σάλπιγγα δώσῃ ἀκατάληπτον ἦχον, ποιός θὰ παρασκευασθῇ διὰ πόλεμον;).

Πολλάκις δὲ καὶ μὲ τὸ μέσον αὐτοπαθὲς ῥῆμα τίθεται ἠ ἀντίστοιχος αὐτοπαθὴς ἀντωνυμία κατ’ αἰτιατικὴν ὡς ἀντικείμενον αὐτοῦ, οὔτω δὲ καθαρώτερον καὶ ἐντονώτερον δηλοῦται ἡ αὐτοπάθεια:

Ἑαυτὸν ἀποκρύπτεται ὁ ποιητής. (πρβλ. νίβεται - καὶ - νίβεται μόνος του. Χτενίζεται - καὶ - χτενίζεται μόνη της).

῞Οταν δὲ πρόκειται νὰ δηλωθῇ ὅτι ἠ αὐτοπάθεια περιορίζεται εἰς ἕν μόνον μέρος τοῦ ὑποκειμένου, τὸ μέρος τοῦτο δηλοῦται μὲ τὴν αἰτιατικὴν τοῦ οἰκείου ὀνόματος ὡς ἀντικείμενον τοῦ μέσου ῥήματος:

Ἐνιψάμην τοὺς πόδας μου, πῶς μολυνῶ αὐτούς; (Ἔπλυνα τοὺς πόδας μου, πῶς νὰ τοὺς λερώσω πάλιν;).

Νίψομαι ἐν ἀθῴοις τὰς χεῖράς μου καὶ κυκλώσω τὸ θυσιαστήριόν σου, Κύριε.

2) μέσα πλάγια, ὅσα σημαίνουν ἐνέργειαν τοῦ ὑποκειμένου, ἡ ὁποία ἐπιστρέφει εἰς αὐτὸ ἐμμέσως καὶ πλαγίως. Ταῦτα πάλιν ὑποδιαιροῦνται εἰς

α) μέσα διάμεσα. Οὕτω καλοῦνται τὰ μέσα ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενον ἐνεργεῖ κάτι τι εἰς ἑαυτὸ ἢ εἰς κάτι, τὸ ὁποῖον τοῦ ἀνήκει, διὰ μέσου ἄλλου:

Κείρομαι (=βάζω τὸν κουρέα καὶ μὲ κουρεύει).

Ὁ πατὴρ τοὺς παῖδας παιδεύεται (=ἐκπαιδεύει τοὺς παῖδας διὰ τῶν διδασκάλων).

β) μέσα περιποιητικὰ ἢ μέσα ὠφελείας. Οὕτω καλοῦνται τὰ μέσα ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἐνέργειαν, τὴν ὁποίαν ἐκτελεῖ ἢ προκαλεῖ τὸ ὑποκείμενον χάριν ἑαυτοῦ, δηλαδὴ πρὸς χρῆσίν του ἢ πρὸς ὠφέλειάν του:

Οἰκοδομοῦμαι οἰκίαν (=οἰκοδομῶ τὴν οἰκίαν μου διὰ τῶν οἰκοδόμων).

Τίς γὰρ ἐξ ὑμῶν, θέλων πύργον οἰκοδομῆσαι, οὐχὶ πρῶτον καθίσας ψηφίζει τὴν δαπάνην;

Ἄγομαι γυναῖκα (=ἄγω εἰς τὴν οἰκίαν μου γυναῖκα, παίρνω γυναῖκα ὡς σύζυγόν μου).

Ἐξῆλθεν ἅμα πρωΐ μισθώσασθαι ἐργάτας.

Οὕτω περὶ μὲν τῆς πόλεως ἢ τοῦ λαοῦ λέγεται τίθεσθαι ἢ γράφεσθαι νόμους (=τιθέναι ἑαυτοῖς νόμους διὰ τῶν νομοθετῶν), περὶ δὲ τοῦ νομοθέτου λέγεται τιθέναι ἢ γράφειν νόμους:

Ὁ Σόλων τοῖς Ἀθηναίοις νόμους ἔθηκεν ἢ ἔγραψε.

Οἱ Ἀθηναῖοι νόμους ἔθεντο ἢ ἐγράψαντο.

Πρεσβεύω = διαπραγματεύομαι ὡς πρεσβευτής.

Πρεσβεύομαι = στέλνω πρεσβεία ὡς πόλη γιὰ νὰ προασπίσω τὰ συμφέροντά μου.

Σημείωσις. Λαμβάνεται, οὐχὶ σπανίως, καὶ τὸ ἐνεργητικὸν ῥῆμα ἀντὶ τοῦ μέσου πλαγίου:

Λύσανδρος τὰς ναῦς ἐπεσκεύαζε (=ἐπεσκευάζετο, ἤτοι διὰ τῶν τεχνικῶν ἐπεσκεύαζε· πρβλ. κτίζει σπίτι, κόβει τὰ μαλλιά του στὸ κουρεῖο, κλπ.).

§81. Μέσα ἀλληλοπαθῆ λέγονται τὰ μέσα ῥήματα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ἀλληλοπάθειαν, ἤτοι μίαν κοινὴν ἐνέργειαν δύο ἢ περισσοτέρων ὑποκειμένων, ἡ ὁποία μεταβαίνει ἀπὸ τὸ ἓν εἰς τὸ ἄλλο. Ταῦτα ὡς ἐκ τῆς σημασίας των λαμβάνονται κανονικῶς εἰς πληθυντικὸν ἀριθμόν:

Φιλοῦνται, μισοῦνται (=φιλοῦσι, μισοῦσιν, ἀλλήλους).

Τῇ τε ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ὤφθη αὐτοῖς μαχομένοις, καὶ συνήλασεν αὐτοὺς.

Οὐ συγχρῶνται Ἰουδαῖοι Σαμαρείταις.

῾Η κοινὴ καὶ ἀμοιβαία ἐνέργεια τῶν ὑποκειμένων δύναται νὰ ἀναφέρεται καὶ εἰς κάτι τι ἐκτὸς τοῦ ἑαυτοῦ των εὑρισκόμενον, τὸ ὁποῖον ὅμως τὰ ἐνδιαφέρει ἀπὸ κοινοῦ:

Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια (ἐμοίρασαν μεταξύ των τὰ ἐνδύματα).

Διενείμαντο τὴν ἀρχὴν ὁ Διοκλητιανὸς καὶ ὁ Μαξιμιανός (=διένειμαν ἀλλήλοις, διεμοίρασαν ἀναμεταξύ των τὴν ἐξουσίαν).

Σημείωσις. Ἀπὸ τὸν πληθυντικὸν, μετεδόθη ἡ ἔννοια τῆς ἀλληλοπαθείας καὶ εἰς τὸν ἐνικόν:

Διαλεγόμεθα περί τινος - διαλέγομαί τινι περί τινος.

Ἐκλέλησθε τῆς παρακλήσεως, ἥτις ὑμῖν ὡς υἱοῖς διαλέγεται (ἐξεχάσατε τὴν παρηγορίαν καὶ προτροπήν, τὴν ὁποίαν μᾶς κάμνει ὁ Θεός, ὅταν συνομιλῇ μαζῆ μας σὰν πρὸς παιδιά του).

Ἀντὶ δὲ τοῦ μέσου ἀλληλοπαθοῦς λαμβάνεται πλειστάκις τὸ ἐνεργητικὸν μἐ ἀντικείμενον αὐτοῦ τὴν ἀλληλοπαθῆ ἀντωνυμίαν (ἢ τὴν αὐτοπαθῆ τοῦ γ΄ προσώπου), ἐνίοτε δὲ καὶ ῤῆμα παρασύνθετον μὲ πρῶτον συνθετικὸν τὴν ἀλληλοπαθῆ ἀντωνυμίαν :

Ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.

Ὁ ἀγαπῶν τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἑαυτὸν ἀγαπᾷ (ἐκεῖνος ποὺ ἀγαπᾶ τὴν γυναῖκά του, ἀγαπᾶ τὸν ἑαυτόν του).

Εἰ δὲ ἀλλήλους δάκνετε καὶ κατεσθίετε, βλέπετε μὴ ὑπ᾿ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε.

Ἀλληλοκτονοῦσιν (= κτείνουσιν ἀλλήλους).

§ 82. Μέσα δυναμικὰ λέγονται τὰ μέσα ῥήματα, τὰ ὁποῖα δηλοῦν ὅτι τὸ ὑποκείμενον ἐνεργεῖ κάτι τι ἐντεῖνον τὰς δυνάμεις του, ἤτοι καταβάλλον πάσας τὰς σωματικὰς καὶ πνευματικὰς δυνάμεις του:

Πρεσβεύω (=εἶμαι πρεσβευτὴς)- πρεσβεύομαι (=διαπραγματεύομαι διὰ πρεσβευτῶν ἢ ἐνεργῶ ὡς πρεσβευτής).

Ἅγιε τοῦ Θεοῦ, πρέσβευε ὑπὲρ ἡμῶν.

Συνηθέστατον δὲ μέσον δυναμικὸν ῥῆμα εἶναι τὸ ποιοῦμαι εἰς φράσεις, οἶαι: ποιοῦμαι πόλεμον, συμμαχίαν, εἰρήνην κτλ. ἢ ποιοῦμαί τινα φίλον, σύμμαχον, πολέμιον κτλ.

Ἀδιαλείπτως μνείαν ὑμῶν ποιοῦμαι (σᾶς ἐνθυμοῦμαι χωρὶς διακοπήν).

Τίς στρατεύεται ἰδίοις ὀψωνίοις ποτέ; (ποιός ποτὲ ὑπηρετεῖ εἰς τὸν στρατὸν μὲ δικά του ἔξοδα;).

Καὶ ὁ σπείρων ὁμοῦ χαίρῃ καὶ ὁ θερίζων (χαίρουν μαζὶ καὶ ὁ σπορεὺς καὶ ὁ θεριστής).

Τὰ μέσα δυναμικὰ ῥήματα εἶναι συνηθέστατα εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν, σπανίως δὲ εἰς αὐτὴν λαμβάνεται ἄνευ προφανοῦς διαφορᾶς τὸ ἐνεργητικὸν ἀντὶ τοῦ μέσου δυναμικοῦ ῥήματος (ὅπως π.χ. σκοπῶ καὶ σκοποῦμαι, στρατοπεδεύω καὶ στρατοπεδεύομαι).

Σκόπει οὖν μὴ τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν (πρόσεχε λοιπὸν μήπως τὸ φῶς, ποὺ εἶναι μέσα σου, γίνῃ σκοτάδι).

᾽Αλλὰ ἄρχω λόγου=λαμβάνω τὸν λόγον πρῶτος, ὁμιλῶ πρῶτος-ἄρχομαι τοῦ λόγου=ἀρχίζω τὸν λόγον μου.

Μισθῶ τι = δίδω κάτι ἐπὶ μισθῷ, ἐνοικιάζω κάτι εἰς ἄλλον- μισθοῦμαι τι =λαμβάνω κάτι ἐπὶ μισθῷ, ἐνοικιάζω κάτι ἀπὸ ἄλλον πρὸς ἰδίαν μου χρῆσιν.

Ποιῶ τινα δοῦλον = καθιστῶ τινα δοῦλον, γίνομαι αἴτιος νὰ γίνῃ κάποιος δοῦλος ἄλλου- ποιοῦμαί τινα δοῦλον = καθιστῶ κάποιον δοῦλόν μου, ὑποδουλώνω κάποιον (εἰς τὸν ἑαυτόν μου).

γ) Τὰ παθητικὰ ῥήματα.

§83. Τὰ παθητικὰ ρήματα σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενον πάσχει κάτι τι ἀπὸ ἄλλον. ῾Ως πρὸς τὸν τύπον τὰ παθητικὰ ρήματα, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, συμπίπτουν μὲ τὰ μέσα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα καὶ προέρχονται.

Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσι.

Ἠλαύνετο ὑπὸ τοῦ δαίμονος (ὡδηγείτο βιαίως ἀπὸ τὸν δαίμονα).

Αἰχμαλωτισθήσονται εἰς πάντα τὰ ἔθνη, καὶ Ἱερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν (θὰ ὁδηγηθοῦν αἰχμάλωτοι εἰς ὅλα τὰ ἔθνη καὶ ἡ Ἱερουσαλὴμ θὰ καταπατῆται ἀπὸ ἐθνικούς).

§84. Τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, ἀπὸ τὸ ὁποῖον προέρχεται τὸ πάθος τοῦ ὑποκειμένου τοῦ παθητικοῦ ῥήματος, λέγεται ποιητικὸν αἴτιον. ᾽Εκφέρεται δὲ καὶ ὁ προσδιορισμὸς τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου

1) μὲ τὴν πρόθεσιν ὑπὸ καὶ γενικὴν ἢ σπανιώτερον μὲ τὴν ἀπό, ἐκ, παρά, πρὸς καὶ γενικήν:

Καὶ διαρρήσσων τὰ δεσμὰ ἠλαύνετο ὑπὸ τοῦ δαίμονος εἰς τὰς ἐρήμους.

Ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων.

Εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων.

Τὸν θέλοντα ἀπὸ σοῦ δανείσασθαι μὴ ἀποστραφῇς.

Μόνον παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται.

Τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον.

2) μὲ δοτικὴν προσωπικήν, τοῦ ἐνεργοῦντος προσώπου, (Βλ. §71, 5):

Ταῦτα Παύλῳ γέγραπται. (=ὑπὸ τοῦ Π.).

Ἰησοῦς ἀγαπητὸς τῷ λαῷ ἦν.

§85. Παθητικὰ ῥήματα κανονικῶς σχηματίζονται, ἀπὸ τὰ ἐνεργητικὰ μεταβατικὰ ῥήματα, κυρίως μὲν ἀπὸ τὰ συντασσόμενα μὲ αἰτιατικὴν ἐξωτερικοῦ ἀντικειμένου (§65, 1), σπανίως δὲ ἀπὸ τὰ ἄλλα ἢ ἀπὸ τὰ ἀμετάβατα.

Κατὰ δὲ τὴν μετατροπὴν τῆς ἐνεργητικῆς συντάξεως εἰς παθητικήν, ὑποκείμενον τοῦ παθητικοῦ ῥήματος γίνεται τὸ ἀντικείμενον τοῦ ἀντιστοίχου ἐνεργητικοῦ, τὸ δὲ ὑποκείμενον τούτου μετατρέπεται εἰς προσδιορισμὸν τοῦ ποιητικοῦ αἰτίου τοῦ παθητικοῦ:

Οἱ Μάγοι ἐνέπαιξαν τὸν Ἡρώδην.

Ὁ Ἡρώδης ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν Μάγων.

Ὁ Χριστὸς ἐθεράπευσεν τὸν τυφλόν.

Ὁ τυφλὸς ἐθεραπεύθη ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ.

§86. ᾽Επὶ τῶν διπτώτων ῥημάτων (§72 κ.ἑ.) κατὰ τὴν μετατροπὴν τῆς ἐνεργητικῆς συντάξεως εἰς παθητικήν, ἐὰν μὲν τὸ δίπτωτον ῥῆμα εἶναι ἐκ τῶν συντασσομένων μὲ δύο αἰτιατικάς καὶ τούτων ἡ μία εἶναι κατηγορούμενον τῆς ἄλλης (§73), τότε ἀμφότεραι αἱ αἰτιατικαὶ αὖται γίνονται ὀνομαστικαί, ἡ μὲν μία ὑποκείμενον τοῦ παθητικοῦ ῥήματος, ἡ δὲ ἄλλη κατηγορούμενον τοῦ ὑποκειμένου:

Δαυίδ καλεῖ αὐτὸν Κύριον.

Αὐτὸς καλεῖται ὑπὸ τοῦ Δαυὶδ Κύριος.

Εἰς πᾶσαν δὲ ἄλλην περίπτωσιν μόνον ἡ μία πτῶσις, ἡ τοῦ ἀμέσου ἀντικειμένου (κανονικῶς αἰτιατικὴ), τρέπεται εἰς ὀνομαστικὴν γινομένη ὑποκείμενον τοῦ παθητικοῦ ῥήματος, ἡ δὲ ἄλλη, ἡ τοῦ ἐμμέσου ἀντικειμένου (αἰτιατικὴ ἢ γενικὴ ἢ δοτική), παραμένει:

Ὁ Θεὸς δέδωκέ μοι ὑγιείαν.

Ὑγιεία ἐκ Θεοῦ δέδοταί μοι.

Σημείωσις.᾽Επὶ τῶν διπτώτων ῥημάτων ἀποκόπτω ἀποτέμνω, ἐκκόπτω (τινός τι) καὶ ἐπιτάσσω, ἐπιτρέπω (τινί τι), κατὰ τὴν μετατροπὴν τῆς ἐνεργητικῆς συντάξεως εἰς παθητικὴν ὑποκείμενον τοῦ παθητικοῦ ῥήματος γίνεται οὐχὶ τὸ κατ’ αἰτιατικὴν ἀντικείμενον, ἀλλὰ τὸ κατὰ γενικὴν ἢ δοτικὴν:

Ὁ Ἡρώδης ἀπέτεμε τοῦ Ἰωάννου τὴν κεφαλήν.

Ὁ Ἰωάννης ἀπετμήθη τὴν κεφαλήν.

§87. 1) Μερικῶν ἐνεργητικῶν μεταβατικῶν ῥημάτων ὡς παθητικὸν χρησιμεύει ἄλλο ῥῆμα ἐνεργητικὸν ἀμετάβατον.

ἀποκτείνω τινὰ - ἀποθνῄσκω (=φονεύομαι) ὑπό τινος.

Τὸ θηρίον νικήσει αὐτοὺς καὶ ἀποκτενεῖ αὐτούς.

Καθ᾿ ἡμέραν ἀποθνήσκω (κάθε ἡμέραν ἀντικρύζω κίνδυνον θανάτου διὰ τὸ Εὐαγγέλιον).

διώκω τινὰ - φεύγω (=καταδιώκομαι) ὑπό τινος.

Σαοὺλ Σαούλ, τί με διώκεις;

Ἀλλοτρίῳ δὲ οὐ μὴ ἀκολουθήσωσιν, ἀλλὰ φεύξονται ἀπ᾿ αὐτοῦ (Ἕναν ξένον ὅμως δὲν θὰ τὸν ἀκολουθήσουν ἀλλὰ θὰ φύγουν ἀπ’ αὐτόν).

εὖ λέγω (=ἐπαινῶ) τινὰ - εὖ ἀκούω (=ἐπαινοῦμαι) ὑπό τινος.

εὖ ποιῶ (=εὐεργετῶ) τινα - εὖ πάσχω (=εὐεργετοῦμαι) ὑπό τινος.

Σημείωσις. Τοῦ ῥ. αἱρῶ (=συλλαμβάνω, κυριεύω) παθητικὸν εἶναι τὸ ἁλίσκομαι (=συλλαμβάνομαι, κυριεύομαι).

Ἑάλω ἡ Πόλις.

Τοῦ δὲ μέσου αἱροῦμαι (=ἐκλέγω τινὰ) παθητικὸν εἶναι πάλιν τὸ αἱροῦμαι (=ἐκλέγομαι) ὑπό τινος:

Τί αἱρήσομαι οὐ γνωρίζω (δὲν ξέρω τί νὰ προτιμήσω).

Ματθίας αἱρεῖται ὑπὸ τῶν Ἀποστόλων μαθητής.

2) Πολλῶν ἐνεργητικῶν ῥημάτων τὸ παθητικὸν σχηματίζεται καὶ διὰ περιφράσεως, ἡ ὁποία ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸ ῥῆμα γίγνομαι, τυγχάνω, λαμβάνω, ἔχω, κ.τ.τ. καὶ ἓν συνώνυμον πρὸς τὸ ἐνεργητικὸν ῥῆμα ἐπίθετον ἢ οὐσιαστικόν:

μισῶ τινα - ( μισοῦμαι καὶ) μισητὸς γίγνομαι ἢ μῖσος ἔχω πρός τινος.

θεραπεύω τινὰ - ( θεραπεύομαι καὶ) θεραπείας τυγχάνω ὑπό τινος.

ζημιῶ τινα (ζημιοῦμαι καὶ) ζημίαν λαμβάνω παρά τινος.

Διὰ τοιαύτης δὲ περιφράσεως σχηματίζεται κανονικῶς τὸ παθητικὸν ἀποθετικῶν ῥημάτων ἐνεργητικῆς διαθέσεως:

αἰδοῦμαι (=ἐντρέπομαί) τινα· - αἰδοῦς τυγχάνω ὑπό τινος.

αἰτιῶμαι (=κατηγορῶ) τινα - αἰτίαν ἔχω ἢ αἰτίαν λαμβάνω ὑπό τινος.

(Πρβλ. ἐπιθυμῶ - γίγνομαι ἐπιθυμητός. συγχωρῶ - λαβαίνω συγχώρεσι. παρηγορῶ - ἔχω παρηγοριά. περιποιοῦμαι - εὑρίσκω περιποίησι).

Σημείωσις. Τοῦ δίκην λαμβάνω παρά τινος (τιμωρῶ τινα) παθητικὸν εἶναι τὸ δίκην δίδωμι τινι (=τιμωροῦμαι ὑπό τινος): οἱ τοὺς νόμους παραβαίνοντες δίκην διδόασιν (=τιμωροῦνται).

δ) Τὰ οὐδέτερα ῥήματα.

§88. Οὐδέτερα ῥήματα λέγονται ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ὅτι τὸ τὸ ὑποκείμενον οὔτε ἐνεργεῖ οὔτε πάσχει, ἀλλ’ ὅτι ἁπλῶς εὑρίσκεται εἰς μίαν κατάστασιν (οὐδετέραν): ζῶ, ὑγιαίνω, νοσῶ, σωφρονῶ, εὐδαιμονῶ κτλ.

Ζῶ ἐγώ, λέγει Κύριος.

Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται.

Εὔχομαί σε ὑγιαίνειν.

Τὸ σάββατον ἡσύχασαν κατὰ τὴν ἐντολήν (τὸ Σάββατον ἠσύχασαν καὶ δὲν ἔκαναν τίποτε, σύμφωνα μὲ τὴν ἐντολὴν περὶ τῆς σαββατικῆς ἀργίας).

Σημείωσις . Τὰ οὐδέτερα ῥήματα εἶναι κυρίως ἐνεργητικὰ ἀμετάβατα ῥήματα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ΄ ΟΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

§89. ᾽Επιρρηματικοὶ προσδιορισμοὶ καλοῦνται οἱ ἰδιαίτεροι προσδιορισμοὶ τοῦ ῥήματος (ἢ καὶ ἄλλων ὅρων τῆς προτάσεως), διὰ τῶν ὁποίων δηλοῦνται αἱ διάφοροι ἐπιρρηματικαὶ σχέσεις, ἤτοι ἡ σχέσις τοῦ τόπου, τοῦ χρόνου, τοῦ ὀργάνου, τοῦ τρόπου, τοῦ αἰτίου, τοῦ ποσοῦ, τοῦ κατά τι ἢ τῆς ἀναφορᾶς .

Οἱ ἐπιρρηματικοὶ προσδιορισμοὶ ἐκφέρονται

1) δι’ ἐπιρρήματος· ἐνταῦθα, ἐκεῖ, χθὲς, σήμερον, οὕτω, ἄλλως κτλ. ( Καθαρῶς ἐπιρρηματικοὶ προσδιορισμοί ).

Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτὸν ἐντεῦθεν κάτω (ἐὰν εἶσαι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ρίξε τὸν ἑαυτόν σου ἀπ’ ἐδῶ κάτω).

Καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου.

Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.

Οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων.

Καὶ πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος.

2) διά τινος ὀνόματος πλαγίας πτώσεως ἢ δι’ ἐμπροθέτου τινός(῾Ως ἐπιρρηματικοὶ προσδιορισμοί):

Ἐπιστάτα, δι᾿ ὅλης τῆς νυκτὸς κοπιάσαντες οὐδὲν ἐλάβομεν (Διδάσκαλε, ὅλην τὴν νύχτα ἐκοπιάσαμε χωρὶς νὰ πιάσωμε τίποτε).

Καὶ ἔρχεται εἷς τῶν ἀρχισυναγώγων, ὀνόματι Ἰάειρος (καὶ ἔρχεται ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀρχισυναγωγοὺς, ὀνομαζόμενος Ἰάειρος).

Ἄγγελος Κυρίου διὰ τῆς νυκτὸς ἤνοιξε τὰς θύρας τῆς φυλακῆς (ἄγγελος Κυρίου ἄνοιξε τὴν νύχτα τὶς πόρτες τῆς φυλακῆς).

Ὁ μὴ ὢν μετ᾿ ἐμοῦ κατ᾿ ἐμοῦ ἐστι.

1) Αἱ πλάγιαι πτώσεις ἐπιρρηματικῶς.

§90. α) ῾Η αἰτιατικὴ λαμβανομένη ἐπιρρηματικῶς δηλοῖ

1) τὴν διεύθυνσιν ἢ τὸ τέρμα μιᾶς κινήσεως˙ ( ποῦ ; ἕως ποῦ ;)

Ἡ τοιαύτη χρῆσις τῆς αἰτιατικῆς εἶναι μόνον ποιητική:

Κνίση δ’ οὐρανὸν ἷκε (=εἰς τὸν οὐρανόν, ἕως τὸν οὐρανόν)(Πρβλ. πάω σπίτι, πάω σχολεῖο).

2) ἔκτασιν τοπικῶς ἢ χρονικῶς · (πόσον; ):

Ἦσαν πορευόμενοι ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ εἰς κώμην ἀπέχουσαν σταδίους ἑξήκοντα ἀπὸ Ἱερουσαλήμ (τὴν ἴδια ἡμέρα ἐπῆγαν σ’ ἕνα χωριὸ ποὺ ἀπεῖχε ἑξῆντα στάδια ἀπὸ τὴν Ἱερουσαλὴμ).

Νηστεύσας ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας τεσσαράκοντα ὕστερον ἐπείνασε.

Ἄγε νῦν οἱ λέγοντες· σήμερον καὶ αὔριον πορευσόμεθα εἰς τήνδε τὴν πόλιν καὶ ποιήσομεν ἐκεῖ ἐνιαυτὸν ἕνα καὶ ἐμπορευσόμεθα καὶ κερδήσομεν (ἐλᾶτε τώρα σεῖς, ποὺ χωρίς νὰ λογαριάζετε τὸν Θεὸν λέτε· “σήμερα ἢ αὔριον θὰ πᾶμε εἰς αὐτὴν τὴν πόλιν καὶ θὰ μείνωμεν ἐκεῖ ἕνα ἔτος καὶ θὰ ἐπιδοθῶμεν στὸ ἐμπόριον καὶ θὰ κερδήσωμεν χρήματα”).

Σημείωσις. Τῆς αἰτιατικῆς ὀνομάτων, τὰ ὁποῖα δηλοῦν φυσικὴν τοῦ χρόνου διαίρεσιν, γίνεται χρῆσις μετὰ τακτικοῦ ἀριθμητικοῦ, ἐνίοτε δὲ καὶ μετὰ τῆς δεικτικῆς ἀντωνυμίας οὗτος (οὑτοσί ), πρὸς δήλωσιν τοῦ χρόνου, ὁ ὁποῖος ἔχει παρέλθει, ἀφότου ἔχει γίνει κάτι τι:

Τρίτην ταύτην ἡμέραν ἄγει σήμερον ἀφ᾿ οὗ ταῦτα ἐγένετο (εἶναι σήμερα ἡ τρίτη ἡμέρα ἀφ’ ὅτου συνέβησαν αὐτά).

3) αἰτίαν ἢ σκοπόν · (γιατί; πρὸς τί;). Μὲ τοιαύτην σημασίαν λαμβάνεται ἡ αἰτιατικὴ τοῦ οὐδετέρου ἀντωνυμίας ἐρωτηματικῆς ἢ δεικτικῆς ἢ ἀναφορικῆς:

Τί με λέγεις ἀγαθόν; (γιατὶ μὲ λὲς ἀγαθόν;)

Τί δειλοί ἐστε;

Τί οὖν οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; (γιατὶ λοιπὸν λέγουν οἱ γραμματεῖς ὅτι πρέπει νὰ ἔλθῃ πρῶτα ὁ Ἠλίας;).

4) τὸ κατά τι, ἤτοι ἀναφοράν · (σὲ τί ; ὡς πρὸς τί;):

Νοσοῦντα τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν...

Διαφέρει γυνὴ ἀνδρὸς τὴν φύσιν (διαφέρει ἡ γυναῖκα ἀπὸ τὸν ἄντρα ὡς πρὸς τὴν φύση).

Ὃ ἐπίσταται ἕκαστος, τοῦτο καὶ σοφός ἐστι (=ὡς πρὸς τοῦτο).

§91. β) ῾Η καθαρὰ γενικὴ λαμβανομένη ἐπιρρηματικῶς δηλοῖ

1) περιοχὴν τόπου τινός, ἐντὸς τοῦ ὁποίου ἢ διὰ τοῦ ὁποίου γίνεται κάτι τι (ποῦ; ἀπὸ ποῦ;). ῾Η τοιαύτη χρῆσις τῆς γενικῆς εἶναι μόνον ποιητική:

Ἔρχονται πεδίοιο μαχησόμενοι (=διὰ τῆς πεδιάδος).

Βαβυλώνιοι κατέκλησαν Ἱεροσολύμων (ἐντὸς τῶν Ἱεροσολύμων) Ἰουδαίους.

Ἐν Ἱεροσολύμοις τῆς Ἰουδαίας γῆς, οὗ (ὅπου) ὁ Ναὸς τοῦ Σολομῶντός ἐστιν.

Σημείωσις: Περὶ τῆς ἀφαιρετικῆς γενικῆς τοπικῶς λαμβανομένης βλ. §28,5.

2) διάστημα χρόνου, ἐντὸς τοῦ ὁποίου γίνεται κάτι τι (πότε; τὶ καιρό;). Οὕτω λαμβάνεται κανονικῶς ἡ γενικὴ ὀνομάτων, τὰ ὁποῖα δηλοῦν φυσικὴν τοῦ χρόνου διαίρεσιν:

Προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται ἡ φυγὴ ὑμῶν χειμῶνος.

Τοῦ λοιποῦ κόπους μοι μηδεὶς παρεχέτω (εἰς τὸ ἑξῆς ἂς μὴ μὲ ἒνοχλῇ κανείς).

Ὀρθρίσωμεν ὄρθρου βαθέος.

3) αἰτίαν· (γιατὶ;):

Ἀθανάσιος φεύγει φόνου (ὁ Ἀθανάσιος κατηγορεῖται γιὰ φόνο).

πρβλ. §74, 5 καὶ §37,1,β΄.

4) ποσόν· (πόσον;), (πρβλ. §74,4):

Καὶ πόσου διδάσκει; (και πόσα παίρνει για τη διδασκαλία του);

§92. γ) ῾Η δοτικὴ λαμβανομένη ἐπιρρηματικῶς δηλοῖ

Ι. ἡ τοπικὴ δοτικὴ (§28,7)

1) τὸν τόπον ἐπὶ στάστως· (ποῦ; σὲ ποιὸ μέρος;).

῾Η τοιαύτη χρῆσις τῆς δοτικῆς εἶναι κυρίως ποιητική:

Ἀλλ᾽ ἔα με ναίειν ὄρεσιν (ἀλλὰ ἄφησέ με νὰ κατοικῶ στὰ βουνά).

Εἰς τοὺς πεζοὺς Ἀττικοὺς συγγαφεῖς εὔχρηστοι οὕτως εἶναι μόνον αἱ δοτικαὶ τῇδε (=ἐδῶ), ταύτη (=αὐτοῦ), ἐκείνῃ (=ἐκεῖ), ἄλλῃ (=ἀλλοῦ), ᾗ (=ὅπου) καὶ ἡ δοτικὴ τοπικῶν ὀνομάτων, ἰδίᾳ δὲ ὀνομάτων δήμων τῆς ᾽Αττικῆς, ὡς Πανάκτῳ, Βραυρῶνι, ᾽Ελευσῖνι, ῾Ραμνοῦντι κλπ.:

Ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

Μακαρία ἡ ὁδός, ᾗ πορεύει σήμερον.

Οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου (τὰ παιδιά σου θὰ παρακάθηνται ὁλόγυρα ἀπὸ τὴν τράπεζάν σου, σὰν νεόφυτα δένδρύλλια ἐλαιῶν).

Στήλας δὲ στῆσαι Ὀλυμπίασι καὶ Πυθοῖ καὶ Ἰσθμοῖ καὶ Ἀθήνησιν ἐν πόλει καὶ ἐν Λακεδαίμονι ἐν Ἀμυκλαίῳ (καὶ νὰ στήσουν στῆλες (μὲ τὴν συνθήκη) στὴν Ὀλυμπία καὶ στοὺς Δελφοὺς καὶ στὸν Ἰσθμὸ καὶ στὴν Ἀθήνα στὴν ἀκρόπολη καὶ στὴν Σπάρτη στὸ Ἀμύκλαιο).

2) χρόνον ὡρισμένον, κατὰ τὸν ὁποῖον συμβαίνει κάτι τι. (ποιά ἡμέρα; ποιόν μῆνα; κλπ.). Οὕτω λαμβάνεται κανονικῶς ἡ δοτικὴ ὀνομάτων, τὰ ὁποῖα δηλοῦν χρόνον, καὶ ὀνομάτων ἑορτῶν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ, τῇδε τῇ νυκτί, τῷ ἐπιόντι μηνὶ, τῷ ἐπιόντι ἔτει κλπ. Παναθηναίοις, Διονυσίοις, Ἀπατουρίοις, Θεσμοφορίοις κλπ. (=στὴν ἑορτὴ τῶν Παναθηναίων κλπ.):

Τῷ ἕκτῳ μηνί, ὁ Ἀρχιστράτηγος ἀπεστάλη πρὸς σὲ τὴν Παρθένον Ἁγνήν.

Κἀκεῖθεν ἀποπλεύσαντες τῇ ἐπιούσῃ κατηντήσαμεν ἀντικρὺ Χίου, τῇ δὲ ἑτέρᾳ παρεβάλομεν εἰς Σάμον, καὶ μείναντες ἐν Τρωγυλίῳ τῇ ἐχομένῃ ἤλθομεν εἰς Μίλητον (ἀπ’ ἐκεῖ ἀπεπλεύσαμεν καὶ τὴν ἑπομένην ἐφθάσαμεν ἀντίκρυ τῆς Χίου· τὴν ἄλλην ἡμέραν ἐπλησιάσαμεν τὴν Σάμον, ἐμείναμεν εἰς τὸ Τρωγύλλιον καὶ τὴν ἑπομένην ἤλθαμεν εἰς τὴν Μίλητον).

Οὔσης οὖν ὀψίας τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων... ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς (κατὰ τὴν ἑσπέραν τῆς ἡμέρας ἐκείνης, τῆς πρώτης τῆς ἑβδομάδος...)

Παῦλος ἐπορεύθη χειμῶνι.

Προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται ἡ φυγὴ ὑμῶν χειμῶνος μηδὲ σαββάτῳ (προσεύχεσθε νὰ μὴ γίνῃ ἡ φυγή σας κατὰ τὸν χειμῶνα ἢ κατὰ τὸ Σάββατον).

ΙΙ. ἡ ὁργανικὴ δοτικὴ (§28, 8)

1) τὸ ὄργανον, μὲ τὸ ὁποῖον ἐκτελεῖται κάτι τι:

Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ σῶσον ἡμᾶς.

Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ (= μὲ τὸν θάνατο) θάνατον πατήσας, καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι, ζωὴν χαρισάμενος.

Κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί (= μὲ τὰ χέρια).

2) συνοδείαν· ἤτοι τὸ πρόσωπον ἢ τὸ πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον συνοδεύει τὸ ὑποκείμενον κατὰ τὴν πρᾶξιν:

Ἰούδας ὄχλῳ ἱκανῷ ἀφίκετο.

Τίς στρατεύεται ἰδίοις ὀψωνίοις ποτέ; (ποιός ποτὲ ὑπηρετεῖ εἰς τὸν στρατὸν μὲ δικά του ἔξοδα;).

Τοιαύτη εἶναι ἡ δοτικὴ καὶ εἰς φράσεις, οἵα π.χ. μίαν ναῦν λαμβάνουσιν αὐτοῖς ἀνδράσιν (=μαζὶ μὲ τοὺς ἄνδρας, μαζὶ μὲ τὸ πλήρωμά της).

3) τρόπον·Τοιαύτη δοτικὴ ὑπάρχει εἰς τὰς λέξεις ἢ φράσεις τῇδε, ταύτῃ (=ἔτσι), τῷδε ἢ τούτῳ τῷ τρόπῳ, οὐδενὶ τρόπῳ, σιγῇ, σιωπῇ, κραυγῇ, βίᾳ, σπουδῇ, παντὶ σθένει, πάσῃ τέχνῃ κλπ.

Μέλλων φαγεῖν, ἄνθρωπε, Σῶμα Δεσπότου, φόβῳ πρόσελθε, μὴ φλεγῇς... τῷδε πρόσευξαι τῷ τρόπῳ μετὰ τρόμου.

Καὶ ἀνεφώνησε φωνῇ μεγάλῃ (καὶ μὲ μεγάλην φωνὴν ἐφώναξε).

Τεκνία μου, μὴ ἀγαπῶμεν λόγῳ μηδὲ τῇ γλώσσῃ, ἀλλ᾿ ἐν ἔργῳ καὶ ἀληθείᾳ (ἀγαπημένα μου παιδιά, ἂς μὴ ἀγαπῶμεν μὲ τὰ λόγια μόνον καὶ μὲ τὴν γλῶσσαν, ἀλλ' ἂς ἀγαπῶμεν μὲ τὰ ἔργα τῆς καλωσύνης καὶ μὲ τὴν εἰλικρίνειαν ποὺ ἐπιβάλλει ὁ Θεός).

Οὐ γὰρ εἰκῆ τὴν μάχαιραν φορεῖ (δὲν φέρει μαχαίρι χωρὶς λόγον).

4) αἰτίαν:

Πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ἀπόλλυμαι! (πόσοι μισθωτοὶ ἐργάται τοῦ πατέρα μου ἔχουν ἀρκετὴν τροφὴν καὶ τοὺς περισσεύει, ἐνῷ ἐγὼ χάνομαι ἀπὸ τὴν πεῖνα!).

Συγχωρήσωμεν πάντα τῇ Ἀναστάσει.

Τῇ ἀπιστίᾳ ἐξεκλάσθησαν, σὺ δὲ τῇ πίστει ἕστηκας. μὴ ὑψηλοφρόνει, ἀλλὰ φοβοῦ (ἐκόπηκαν ἕνεκα τῆς ἀπιστίας των, καὶ σὺ στέκεσαι διὰ τῆς πίστεως. Μὴ ὑπερηφανεύεσαι ἀλλὰ φοβοῦ).

5) ποσόν, ἤτοι μέτρον ἢ διαφοράν. Βλ. καὶ §71.:

Πολλῷ μεῖζόν ἐστιν (=κατὰ πολύ).

Τοσούτῳ κρείττων γενόμενος τῶν ἀγγέλων, ὅσῳ διαφορώτερον παρ᾿ αὐτοὺς κεκληρονόμηκεν ὄνομα (κι ἀποδείχτηκε ἔτσι, πὼς εἶναι τόσο ἀνώτερος ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους, ὅσο πιὸ ξεχωριστὸ εἶναι τὸ ὄνομα ποὺ ἔχει κληρονομήσει σὲ σύγκριση μ΄αὐτούς).

Οὐ πολλαῖς δ' ὕστερον ἡμέραις ἦλθε καὶ ἡ πεζὴ στρατιά (λίγες μέρες ἀργότερα ἔφτασε καὶ τὸ πεζικό στράτευμα).

2. Τὰ ἐπιρρήματα.

§93. ᾽Εκ τῶν ἐπιρρημάτων

1) πλεῖστα εἶναι κυρίως πλάγιαι πτώσεις ὀνομάτων, αἱ ὁποῖαι λαμβάνονται ἐπιρρηματικῶς˙ πρβλ. δωρεάν, μακράν, χάριν, τὴν ταχίστην (=τάχιστα) - αὐτοῦ, οὐδαμοῦ - κύκλῳ, ταύτῃ, ἄλλῃ (=ἀλλαχοῦ) κλπ. (Βλ. §9Ο κ.ἑ.).

Δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε (δωρεὰν ἐλάβατε, δωρεὰν δώσατε).

Ἦν δὲ μακρὰν ἀπ᾿ αὐτῶν ἀγέλη χοίρων πολλῶν βοσκομένη (μακρυὰ ἀπὸ αὐτοὺς ἦτο μιὰ μεγάλη ἀγέλη ἀπὸ χοίρους, ποὺ ἔβοσκαν.

Οὗ χάριν λέγω σοι, ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ (διὰ τοῦτο σοῦ λέγω, συγχωρήθηκαν οἱ πολλὲς ἁμαρτίες της· ἡ μεγάλη ἀγάπη της τὸ δείχνει).

Καθίσατε αὐτοῦ ἕως οὗ ἀπελθὼν προσεύξωμαι ἐκεῖ (καθῆστε ἐδῶ ἕως ὄτου πάω ἐκεῖ νὰ προσευχηθῶ).

Καὶ περιῆγε τὰς κώμας κύκλῳ διδάσκων (καὶ περιώδευε τὰ γύρω χωριὰ καὶ ἐδίδασκε).

2) πολλὰ λαμβάνονται καὶ μὲ σημασίαν διάφορον τῆς ἀρχικῆς· Οὔτω π.χ.

α) τὸ ἄλλως (=ἀλλέως) λαμβάνεται καὶ μὲ τὴν σημασίαν τοῦ ἐκτὸς τούτου ἢ ἐν γένει ἢ ἁπλῶς:

Ὡσαύτως καὶ τὰ καλὰ ἔργα πρόδηλά ἐστι, καὶ τὰ ἄλλως ἔχοντα κρυβῆναι οὐ δύνανται (τὸ ἴδιο καὶ τὰ καλὰ ἔργα εἶναι ὁλοφάνερα, μὰ κι ἐκεῖνα ποὺ δὲν εἶναι, δὲν μποροῦν νὰ ἀποκρυβοῦν γιὰ πάντα).

Συγγενεῖς καὶ ἄλλως εὐμενεῖς.

῾Η δὲ φράσις ἄλλως τε καί, ἢ σπανιώτερον ἄλλωστε, σημαίνει καὶ μάλιστα :

Πάντων ἀποστερεῖσθαι λυπηρόν ἐστι, ἄλλως τε κἂν ὑπ’ ἐχθροῦ τῷ τοῦτο συμβαίνῃ.

β) τὸ ἔτι (=ἀκόμη) εἰς προτάσεις ἀρνητικὰς ἢ ἐρωτηματικάς, αἱ ὁποῖαι ἰσοδυναμοῦν μὲ ἀρνητικάς, σημαίνει πλέον, πιὰ:

Ἔτι καὶ ἔτι, ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν (πάλι καὶ πάλι μὲ εἰρήνη ἂς παρακαλέσουμε τὸν Κύριο).

Τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; (τί μᾶς χρειάζονται πλέον οἱ μάρτυρες;-δὲν μᾶς χρειάζονται πιὰ μάρτυρες).

Σημείωσις. Τὸ ὄχι ἀκόμη εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν λέγεται οὔπω:

Οὔπω καιρός (=δὲν εἶναι ἀκόμη καιρὸς).

Οὐκέτι καιρὸς (=δὲν εἶναι πιὰ καιρός, πέρασε πιὰ ὁ καιρός).

γ) τὸ μάλιστα (=πάρα πολύ, πρὸ πάντων) μὲ ἀριθμητικὰ σημαίνει περίπου:

Εἰ δέ τις τῶν ἰδίων καὶ μάλιστα τῶν οἰκείων οὐ προνοεῖ, τὴν πίστιν ἤρνηται.

Βηθανία ἀπέχει Ἱεροσολύμων σταδίους μάλιστα δεκαπέντε.

δ) τὸ πολλάκις (=πολλὲς φορὲς) κατόπιν τοῦ εἰ (ἐάν), ἵνα μή, σημαίνει τυχόν, ἴσως:

Πολλάκις πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ.

Ἡγοῦμαι κράτιστον εἶναι πείθεσθαι αὐτῷ, ἵνα μὴ πολλάκις ἄνευ ἐμοῦ συγγενόμενός τῳ διαφθαρῇ (θεωρῶ ὅτι εἶναι πολὺ καλὸ νὰ πειστῶ σὲ αὐτόν, γιὰ νὰ μὴν τυχὸν καταστραφεῖ μὲ τὴ συναναστροφὴ κάποιου χωρὶς ἐμένα).

ε) τὸ ποτὲ (=μιὰ φορά, κάποτε), ὅταν εὑρίσκεται κατόπιν ἐρωτηματικῆς λέξεως, σημαίνει ἆραγε, τάχα, σάν:

Καὶ σύ ποτε ἐπιστρέψας στήριξον τοὺς ἀδελφούς σου (καὶ σύ, ὅταν ποτὲ ἐπιστρέψῃς, στήριξε τοὺς ἀδελφούς σου).

Τίς ήκουσε, νεκρόν κλαπέντα ποτέ;

Τίς στρατεύεται ἰδίοις ὀψωνίοις ποτέ; (ποιός ἆραγε ὑπηρετεῖ εἰς τὸν στρατὸν μὲ δικά του ἔξοδα;).

στ) τὸ τάχιστα (=πολὺ ταχέως) κατόπιν χρονικῶν συνδέσμων (ἐπεί, ἐπειδή, ὡς κλπ.) σημαίνει ἀμέσως, εὐθὺς:

Ὁπαδοὶ τοῦ Ε.Α.Μ., ἐνδεχομένως συλληφθέντες καὶ κρατούμενοι ὑπὸ ἄλλων ὀργανώσεων, θὰ ἀφεθοῦν ὡς τάχιστα ἐλεύθεροι.

ζ) τὸ ἐπίρρημα ὡς, ἀρχῆθεν δεικτικὸν (=οὕτω, ἔτσι) ἢ ἀναφορικὸν (=ὅπως),

Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς (ἂς γίνῃ τὸ θέλημά σου, ὅπως εἰς τὸν οὐρανόν, ἔτσι και εἰς τὴν γῆν).

1) μὲ ὑπερθετικὰ ἐπίθετα ἢ ἐπιρρήματα σημαίνει ὅσον τὸ δυνατόν:

Οἱ δὲ καθιστῶντες τὸν Παῦλον ἤγαγον αὐτὸν ἕως Ἀθηνῶν, καὶ λαβόντες ἐντολὴν πρὸς τὸν Σίλαν καὶ Τιμόθεον ἵνα ὡς τάχιστα ἔλθωσι πρὸς αὐτόν, ἐξῄεσαν (οἱ ὁδηγοὶ τοῦ Παύλου τὸν ἔφεραν μέχρις Ἀθηνῶν καὶ ἀφοῦ ἔλαβαν ἐντολὴν διὰ τὸν Σίλαν καὶ τὸν Τιμόθεον νὰ ἔλθουν ὅσον τὸ δυνατὸν ταχύτερον, ἀνεχώρησαν (πίσω γιὰ τὴν Bέροια)).

2) εἰς ἀναφωνήσεις, αἱ ὁποῖαι ἐκφράζουν τὸν θαυμασμόν, σημαίνει πόσον, τί :

Ὡς ἀγαπητὰ τὰ σκηνώματά σου, Κύριε τῶν δυνάμεων! (πόσον ἀγαπητοὶ καὶ ποθητοὶ εἶναι εἰς ἐμὲ οἱ ἱεροὶ χῶροι τοῦ ναοῦ σου, ὅπου κατοικεῖς σύ, ὁ Κύριος τῶν οὐρανίων καὶ ἐπιγείων δυνάμεων).

Σημείωσις β΄. Πολλαὶ καὶ ποικίλαι εἶναι αἱ σημασίαι καὶ αἱ συντακτικαὶ χρήσεις τοῦ μορίου ὡς. Εἶναι δὲ τοῦτο ὄχι μόνον ἐπίρρημα, ἀλλὰ καὶ

σύνδεσμος εἰδικὸς (=ὅτι, πὼς),

Καὶ προσπεσοῦσα αὐτῷ δι᾿ ἣν αἰτίαν ἥψατο αὐτοῦ ἀπήγγειλεν αὐτῷ ἐνώπιον παντὸς τοῦ λαοῦ, καὶ ὡς ἰάθη παραχρῆμα (ἔπεσε γονατιστὴ ἐμπρός του καὶ διηγήθηκε εἰς αὐτὸν καὶ ἐμπρὸς εἰς ὅλον τὸ πλῆθος τὴν αἰτίαν, διὰ τὴν ὁποίαν τὸν ἤγγισεν, ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ γεγονός, ὅτι ἐθεραπεύθηκε ἀμέσως).

ἢ χρονικὸς (ὅτε, ἀφοῦ),

Πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; ὁ δὲ εἶπε· παιδιόθεν («πόσος καιρὸς εἶναι ἀπὸ τότε ποὺ συνέβη αὐτό;». Αὐτὸς δὲ εἶπε, «Ἀπὸ παιδικῆς ἡλικίας).

ἢ αἰτιολογικὸς (=διότι),

Προσηνέγκατέ μοι τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὡς ἀποστρέφοντα τὸν λαόν (“μοῦ ἐφέρατε τὸν ἄνθρωπον αὐτὸν νὰ τὸν δικάσω, διότι τάχα ἐξεγείρει τὸν λαὸν ἐναντίον τοῦ Καίσαρος καὶ τῶν νόμων τοῦ κράτους).

ἢ τελικὸς (=ἵνα),

Καὶ ἀπέστειλεν ἀγγέλους πρὸ προσώπου αὐτοῦ καὶ πορευθέντες εἰσῆλθον εἰς κώμην Σαμαριτῶν ὡς ἑτοιμάσαι αὐτῷ (καὶ ἔστειλε πρὶν ἀγγελιοφόρους, οἱ ὁποῖοι ἐμπῆκαν εἰς ἕνα χωριὸ τῶν Σαμαρειτῶν διὰ νὰ τοῦ κάνουν ἑτοιμασίαν).

ἢ συμπερασματικὸς (=ὥστε), καὶ πρόθεσις (καταχρηστική), ὁπότε συντάσσεται μὲ αἰτιατικὴν προσώπου καὶ σημαίνει πρὸς,

Κέλευσον ἐλθεῖν ὡς ἐμὲ τὸν ῾Ερμογένη.

ἢ μὲ ἀριθμητικὸν καὶ σημαίνει περίπου, ἴσαμε:

Καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν δὲ ὡς δισχίλιοι (καὶ ὥρμησε ἡ ἀγέλη κάτω πρὸς τὸν κρημνὸν εἰς τὴν λίμνην, ἦσαν δὲ περίπου δύο χιλιάδες).

3. Αἱ προθέσεις .

§94. α΄) Αἱ κύριαι προθέσεις ἦσαν ἀρχῆθεν ἐπιρρήματα, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον τοπικά· (πρβλ. σύνθετα ῥήματα ἀνατείνω = τείνω ἄνω, κατα τίθημι = τίθημι κάτω, περι ρρὲω = ῥέω πέριξ κλπ.).

Εἰς τὴν Ἀττικὴν διάλεκτον διετηρήθη μὲ ἐπίρρηματικὴν σημασίαν μόνον ἡ πρόθεσις πρὸς εἰς τὰς φράσεις πρὸς δέ, καὶ πρός, πρὸς δέ καὶ (=προσέτι δὲ):

Ἀσύμφορον, πρὸς δέ καὶ οὐ δίκαιον.

Πρέσβεις φέρω σοι πάντας ἡγιασμένους, τὰς ταξιαρχίας τε τῶν Ἀσωμάτων, τὸν Πρόδρομόν σου, τοὺς σοφοὺς Ἀποστόλους, πρὸς τοῖς δε σὴν ἄχραντον ἁγνὴν Μητέρα (Σοῦ φέρνω πρεσβευτὲς ὅλους τοὺς ἁγίους, τὶς ταξιαρχίες τῶν Ἀσωμάτων Δυνάμεων, τὸν Πρόδρομό Σου, τοὺς σοφοὺς Ἀποστόλους, καὶ μαζὶ μ᾿ ἐκείνους τὴν ἄχραντη κι ἁγνὴ Μητέρα Σου).

§95. ῾Η ἐξασθένησις τῆς ἀρχικῆς ἐπιρρηματικῆς σημασίας τῶν προθέσεων καὶ ἡ μετατροπή των ἀπὸ ἐπιρρήματα (ἤτοι ἀπὸ αὐτοτελεῖς λέξεις, αἱ ὁποῖαι προσδιορίζουν τοπικῶς τὸ ῥῆμα τῆς προτάσεως) εἰς προθέσεις (ἤτοι εἰς ἁπλᾶ μόρια, τὰ ὁποῖα προτάσσονται πρὸ τῶν πλαγίων πτώσεων καὶ ὁμοῦ μετ’ αὐτῶν δηλοῦν διαφόρους ἐπιρρηματικὰς σχέσεις) ἐπῆλθε σὺν τῷ χρόνῳ.

§96. ῾Εκάστη τῶν κυρίων προθέσεων συντάσσεται μὲ μίαν ἢ περισσοτέρας ἐκ τῶν πλαγίων πτώσεων ἀναλόγως τῆς συντάξεως τῶν ῥημάτων, παρὰ τὰ ὁποῖα ἀρχῆθεν ἐτίθετο ὡς ἐπιρρηματικὸς προσδιορισμός. Τοῦτο ἐν συνόψει καταφαίνεται εἰς τὸν ἑπόμενον πίνακα.

		Μετὰ γενικῆς	Μετὰ δοτικῆς	Μετὰ αίτιατικῆς
Μονώπτωτα	ἀντὶ... ἀπὸ... ἐξ, ἐκ... πρὸ... -------- ἑν σύν,ξὺν -------- εἰς	ἀπέναντι· ἀντὶς γιά· γιά. μακρὰν ἀπό· ἀπό· μέ· ἀπὸ μέσα ἀπό· ἀπό· εὐθὺς μετά· ἕνεκα· ἐμπρός· ἀπό· πρὶν ἀπὸ· ὑπέρ, γιά.	ἑντός, μέσα εἰς· μέ· μαζί μέ· μέ.	μέσα εἰς ὡς πρὸς·γιά.
Δίπτωτα	ἀνὰ... διὰ... κατὰ... ὑπὲρ...	διὰ μέσου· κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ· ὕστερ’ ἀπὸ μέ. κάτω ἀπὸ ἢ κάτω εἰς· ἐναντίον· σχετικῶς μέ· γιά. ἀπὸ πάνω ἀπὸ· χάριν, γιά· σχετικῶς μέ.	(ἐπάνω εἰς).	ἐπάνω εἰς· πρὸς τὰ ἄνω τοῦ· κατά. (διὰ μέσου) ἕνεκα, γιά. καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασιν· καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν· διὰ μέσου· σύμφωνα μέ. ἐπάνω ἀπό· πέραν ἀπό· περισσότερο ἀπό.
Τρίπτωτοι	ἀμφὶ... ἐπὶ... μετὰ... παρὰ... περὶ... πρὸς... ὑπὸ...	σχετικῶς μέ, γιά. ἐπάνω εἰς (ἐπὶ στάσεως)· στὴν ἐποχὴ τοῦ· πλησίον· ἐνώπιον· γιὰ (ἐπὶ σκοπίμου κατευθύνσεως) (μεταξύ)¹. μαζί μέ, μέ. (ἀπὸ κοντὰ ἀπὸ)¹ ἐκ μέρους. (γύρω ἀπὸ)¹ σχετικῶς μέ, σέ, γιά. ἀπέναντι πρός· ἐνώπιον· ὡς πρός· γιά. ὑποκάτω ἀπό· ἕνεκα, ἀπό· ἐν συνοδεία.	(γύρω ἀπό).ἕνεκα, γιά. ἐπάνω εἰς (ἐπὶ στάσεως)· εὐθὺς μετά πλησίον· κατόπιν· ἐκτὸς άπό· γιὰ (ἐπὶ αἰτίας ἢ σκοποῦ). (μεταξύ)¹. πλησίον, κοντὰ εἰς. (γύρω ἀπό· σχετικῶς μέ, γιά)¹· κοντὰ εἱς. ὑποκάτω ἀπὸ (ἐπὶ στάσεως)· ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν ἢ ἐπίβλεψιν.	γύρω ἀπό περίπου· ἴσαμε. ἐπάνω εἰς (ἐπὶ κινήσεως)· διαρκῶς ἐπί πρός. ἑναντίον· γιὰ (ἑπὶ σκοποῦ). (μεταξὺ) ὕστερ’ ἀπό· πλησίον καὶ κατὰ μῆκος· κοντὰ εἰς· ἐν συγκρίσει πρός· ἑναντίον, κατὰ παράβασιν· πλήν, παρά. γύρω ἀπό· περίπου κατά· περίπου· σχετικῶς μέ. πρὸς τὸ μέρος· πρός· ἐναντίον, μέ· σχετικῶς μέ, ὡς πρός· γιὰ (ἐπὶ σκοποῦ). ὑποκάτω ἀπὸ (ἐπὶ κινήσεως)· ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν

§97. ῾Η σύνταξις καὶ αἱ ἰδιαίτεραι σημασίαι ἑκάστης προθέσεως εἶναι αἱ ἑξῆς:

Ι. Ἀμφί. Ἀρχικὴ σημασία εἰς τὰ δύο ἢ ἀπὸ τὰ δύο μέρη. πρβλ. ἄμφω . (Εἰς τοὺς πεζοὺς συγγραφεῖς συνηθεστέρα ἡ συνώνυμος περί .).

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς = πέριξ, γύρω ἀπό: ἀμφὶ πῦρ ἐκάθηντο.

β) χρονικῶς = περίπου, κατά: ἀμφὶ μέσας νύκτας.

γ) μεταφορικῶς = περίπου, ἴσαμε: ἀμφὶ τὰ πεντήκοντα ἔτη.

2. Μὲ γενικήν · (σπανίως εἰς τοὺς πεζοὺς συγγραφεῖς), μεταφορικῶς = σχετικῶς μέ, γιά:

ἀμφὶ ὧν εἶχον διεφέροντο (=ἀμφὶ τούτων ἅ εἶχον = περὶ τούτων κλπ.).

3. Μὲ δοτικὴν (τοπικήν), μόνον εἰς τοὺς ποιητὰς καὶ τὸν Ἡρόδοτον·

α) τοπικῶς = πέριξ, γύρω ἀπό: Ἀχαιοὶ ἕστασαν ἀμφὶ Μενοιτιάδῃ.

β) μεταφορικῶς = ἕνεκα, γιά: ἀμφ’ ἐμοὶ στένει (=γιὰ μὲ), ἢ = σχετικῶς μέ, γιά: ἀμφὶ τῷ θανάτῳ αὐτῆς διξὸς λόγος λέγεται.

᾽Εν συνθέσει = ἑκατέρωθεν (ἀμφιθάλασσος), ἢ = πέριξ ( ἀμφι έννυμι).

ΙΙ. Ἀνὰ. ἀρχικὴ σημασία: ἐπάνω, πρὸς τὰ ἐπάνω ·(Ἀντίθετος κατά).

1. Μὲ αἰτιατικήν · α) τοπικῶς = (καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασιν) ἐπάνω εἰς: ᾢκουν ἀνὰ τὰ ὄρη. ἢ = πρὸς τὰ ἄνω· ἀνὰ τὸν ποταμὸν ἔπλεον (=ἀντιθέτως πρὸς τὸ ῥεῦμα τοῦ ποταμοῦ)·

β) χρονικῶς = (καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ), κατά: ἀνὰ τὸν πόλεμον τοῦτον.

γ) μεταφορικῶς· ἀνὰ κράτος (=μὲ ὅλην τὴν δύναμιν) = ἀνὰ λόγον (=κατ’ ἀναλογίαν),

ἀνὰ πέντε (πέντε - πέντε, ἀπὸ πέντε)

Κατακλίνατε αὐτοὺς κλισίας ἀνὰ πεντήκοντα (βάλτε τους νὰ καθήσουν χάμω σὲ ὁμάδες ἀνὰ πενῆντα).

2) Μὲ δοτικὴν (τοπικὴν ἢ ὀργανικήν), μόνον εἰς τοὺς ποιητάς, τοπικῶς = ἐπάνω εἰς.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ἐπάνω (ἀνα γράφω) σημαίνει ὀπίσω ( ἀνα χωρῶ), πάλιν (ἀνα βιώσκομαι).

Ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησε (καὶ ἀφοῦ ὕψωσε τὰ μάτια του εἰς τὸν οὐρανόν, τὰ εὐλόγησε).

Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ᾿ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ (ὅταν ἀνεχώρησαν, ὁ ἄγγελος τοῦ Κυρίου ἐμφανίζεται εἰς τὸν Ἰωσὴφ σὲ ὄνειρον).

Τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ εἶπε· Κύριε, ἵνα ἀναβλέψω («Τί θέλεις νὰ σοῦ κάνω;». Ἐκεῖνος δὲ εἶπε, «Κύριε, θέλω νὰ ξαναϊδῶ»).

ΙΙΙ. Ἀντὶ. Ἀρχικὴ σημασία ἀντικρύ, ἀπέναντι · πρβλ. καὶ τὴν λέξιν ἐν - αντί - ος.

Μόνον μὲ γενικήν ·

α) τοπικῶς = ἀπέναντι: εἱστήκεσαν ἀντὶ τῶν πιτύων.

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἀντικαταστάσεως = στὸν τόπον τοῦ, ἀντὶς γιά:

Ἀκούσας δὲ ὅτι Ἀρχέλαος βασιλεύει ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ Ἡρῴδου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν (ἐπειδὴ ὅμως ἄκουσε ὅτι ὁ Ἀρχέλαος εἶναι βασιλεὺς τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ τοῦ πατέρα του Ἡρώδη, φοβήθηκε νὰ μεταβῇ ἐκεῖ).

Ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ (μάτι γιὰ μάτι).

ἢ ὁμοιότητος = σάν: ἀντὶ κυνὸς εἶ φύλαξ .

ἢ αἰτίας = γιά: Εὐφρανθείημεν ἀνθ' ὧν ἡμερῶν ἐταπείνωσας ἡμᾶς (εἴθε νὰ εὐφρανθῶμεν, ἀντὶ τῶν ἡμερών, κατὰ τὰς ὁποίας μᾶς ἐτιμώρησες).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ἀπέναντι (ἀντι παρατάσσομαι) σημαίνει ἐναντίον (ἀντι λέγω), ἐπίσης, ὁμοίως ( ἀντευ εργετῶ).

ΙV. Ἀπό. Ἀρχικὴ σημασία μακρὰν ἀπό, ἀπό · πρβλ. ἄπω.

Συνώνυμος τῆς ἐκ, ἀλλ’ ἡ μὲν ἀπὸ σημαίνει ἀπομάκρυνσιν ἀπὸ τὰ ἔξω τινός, ἡ δὲ ἐκ ἀπομάκρυνσιν ἀπὸ τὰ ἔσω τινός. π.χ. καὶ ἔδειξέ μοι τὴν πόλιν τὴν ἁγίαν Ἱερουσαλὴμ καταβαίνουσαν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ (καὶ μοῦ ἔδειξε τὴν Ἁγία Πόλη, τὴν Ἱερουσαλήμ, νὰ κατεβαίνει ἀπό τὸν οὐρανό, ἀπὸ τὸν Θεό).

Μόνον μὲ γενικὴν (ἀφαιρετικήν)·

α) τοπικῶς (ἀπὸ ποῦ : ἀπὸ ποιόν;):

Ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα (ἔφθασαν μάγοι ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα).

Εἰ ἡ δεξιά σου χεὶρ σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὴν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ (ἐὰν τὸ δεξί σου χέρι σὲ σκανδαλίζῃ, κόψε το καὶ ρίξε το μακρυά).

β) χρονικῶς (ἀπὸ πότε ;):

Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν· μετανοεῖτε (ἀπὸ τότε ἄρχισε ὁ Ἰησοῦς νὰ κηρύττῃ καὶ νὰ λέγῃ, «Μετανοεῖτε»).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν καταγωγῆς (ἐμμέσου):

Ἀπὸ Ἀκαρνᾶνος παιδὸς ἑαυτοῦ τῆς χώρας τὴν ἐπωνυμίαν ἐγκατέλιπεν (ὀνόμασε τὴν περιοχὴ ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ γιοῦ του τοῦ Ἀκαρνάνα).

ἢ ὕλης:

Αὐτὸς δὲ ὁ Ἰωάννης εἶχε τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ ἀπὸ τριχῶν καμήλου (ὁ Ἰωάννης εἶχε ἔνδυμα ἀπὸ τρίχες καμήλου).

ἢ αἰτίας = ἀπό, γιά:

Ἀπὸ τῆς χαρᾶς αὐτοῦ ὑπάγει καὶ πάντα ὅσα ἔχει πωλεῖ καὶ ἀγοράζει τὸν ἀγρὸν (ἀπὸ τὴν χαράν του πηγαίνει καὶ πωλεῖ ὅσα ἔχει καὶ ἀγοράζει τὸ χωράφι).

Ἀπὸ τῶν πολλῶν μου ἁμαρτιῶν ἀσθενεῖ τὸ σῶμα, ἀσθενεῖ μου καὶ ἡ ψυχή.

ἢ τοῦ μέσου ἤ τοῦ τρόπου = μὲ:

Ἀπὸ στόματος λέγω τι.

Ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς.

ἢ συμφωνίας = σύμφωνα μέ, κατά:

Ταῦτα οὐ πολέμῳ ἔλαβον, ἀλλ’ ἀπὸ ξυμβάσεως.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τῆς σημασίας τοῦ μακρὰν (ὡς ἀπ έρχομαι) καὶ τοῦ ὀπίσω (ὡς ἀπ αιτῶ, ἀπο δίδωμι) λαμβάνει καὶ διαφόρους ἄλλας σημασίας, ὡς ἀπο μανθάνω (=ξεμαθαίνω, λησμονῶ), ἀπο φοιτῶ (=παύω νὰ φοιτῶ), ἀπ αξιῶ (=οὐκ ἀξιῶ), κλπ.

V. Διά. Ἀρχικὴ σημασία διὰ μέσου ὡς πέρα ἢ εἰς δύο χωριστά ·πρβλ. δί - ς.

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς ἢ χρονικῶς, μόνον εἰς τοὺς ποιητὰς = διὰ μέσου τοῦ, κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ: θεῖός μοι ἦλθεν ὄνειρος ἀμβροσίην διὰ νύκτα.

β) μεταφορικῶς εἰς δήλωσιν αἰτίας = ἔνεκα, γιά:

Πολλὰ ἔπαθον σήμερον κατ᾿ ὄναρ δι᾿ αὐτόν.

Καὶ ὁ τρώγων με κἀκεῖνος ζήσεται δι᾿ ἐμέ (ἔτσι καὶ ἐκεῖνος ποὺ μὲ τρώγει θὰ ζήσῃ ἕνεκα ἐμοῦ).

2. Μὲ γενικήν

α) τοπικῶς = διὰ μέσου:

Εἰσέλθετε διὰ τῆς στενῆς πύλης.

β) χρονικῶς = κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ:

Ἐπιστάτα, δι᾿ ὅλης τῆς νυκτὸς κοπιάσαντες οὐδὲν ἐλάβομεν (Διδάσκαλε, ὅλην τὴν νύχτα ἐκοπιάσαμε χωρὶς νὰ πιάσωμε τίποτε).

ἢ = μετὰ παρέλευσιν, ὕστερ’ ἀπό: Καὶ εἰσῆλθε πάλιν εἰς Καπερναοὺμ δι᾿ ἡμερῶν καὶ ἠκούσθη ὅτι εἰς οἶκόν ἐστι (ὅταν ὕστερα ἀπὸ λίγες ἡμέρες ἦλθε πάλιν εἰς τὴν Καπερναούμ, διαδόθηκε ὅτι βρίσκεται σὲ κάποιο σπίτι).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ μέσου ἢ τοῦ ὀργάνου = μέ:

Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος (ὅλα αὐτὰ ἔγιναν διὰ νὰ ἐκπληρωθῇ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐλέχθη ἀπὸ τὸν Κύριον διὰ τοῦ προφήτου).

ἢ τοῦ τρόπου = μέ:

Διὰ πίστεως γὰρ περιπατοῦμεν, οὐ διὰ εἴδους (γιατὶ τώρα περπατοῦμε στηριζόμενοι στὴν πίστη, ὄχι στὴν ὄψη- διότι τὴν παροῦσαν ζωὴν τὴν διερχόμεθα μὲ πίστιν, χωρὶς καὶ νὰ βλέπωμεν μὲ τρόπον αἰσθητὸν κατὰ πρόσωπον τὸν Κύριον).

Διὰ τάχους, διὰ βίας.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ διὰ μέσου (ὡς διέρχομαι) σημαίνει μέχρι τέλους (δια μένω), χωριστὰ εἰς δύο (δια σχίζω, δια χωρίζω), ἀμοιβαίως (δια τοξεύομαι), ἐντελῶς, πέρα γιὰ πέρα (δια φθείρω).

VΙ. Εἰς ἢ ἐς. Ἀρχικὴ σημασία μέσα εἰς, ἐπὶ κινήσεως. (Προῆλθεν ἐκ τῆς ἐνς = ἐν - ς, ἀντιθέτου τῆς ἐξ = ἐκ - ς).

Μὲ αἰτιατικὴν μόνον·

τοπικῶς, πρὸς δήλωσιν διευθύνσεως εἰς τὰ ἔνδον τινὸς = εἰς:

Ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα (ἔφθασαν μάγοι ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα).

ἢ πρὸς δήλωσιν ἁπλῆς διευθύνσεως ἢ τοῦ τέρματος τῆς κίνήσεως = πρός, μέχρι, ἕως:

Δι᾿ ἄλλης ὁδοῦ ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὐτῶν (ἀνεχώρησαν εἰς τὴν πατρίδα τους ἀπὸ ἄλλον δρόμον).

Καὶ διώξετε ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν (καὶ θὰ τοὺς καταδιώξετε ἀπὸ τὴν μίαν πόλιν εἰς τὴν ἄλλην).

β) χρονικῶς = μέχρι:

Ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται (ὅποιος ὅμως ὑπομείνῃ ἕως τὸ τέλος, αὐτὸς θὰ σωθῇ).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, ὡς πρὸς, σέ:

Ἐὰν δὲ ἁμαρτήσῃ εἰς σὲ ὁ ἀδελφός σου, ὕπαγε καὶ ἔλεγξον αὐτὸν (ἐάν φταίξη σὲ σένα ὁ ἀδελφός σου, πήγαινε καὶ ὑπέδειξέ του τὸ σφάλμα του).

ἢ σκοποῦ = γιά, σέ:

Ἐγὼ μὲν βαπτίζω ὑμᾶς ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν (ἐγώ σᾶς βαπτίζω μὲ νερὸ διὰ μετάνοια).

ἢ ὁρίου ἀριθμητικοῦ = ἐν συνόλῳ, ὅλο - ὅλο:

Εἶχε τοξότας καὶ σφενδονήτας εἰς τετρακοσίους.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ἐντός, μέσα (ὡς εἰσ έρχομαι) σημαίνει καλά, ἀκριβῶς (εἰσ ορῶ, εἰσ ακούω).

Σημείωσις. Περὶ τῆς ἱδιορρύθμου συντάξεως εἰς Ἅιδου (=στὸν ᾍδη), εἰς διδασκάλου (=στὸ δάσκαλο, στὸ σχολεῖον) κ.τ.τ. βλ. κατωτέρω τὴν πρόθεσιν ἐν.

VΙΙ. Ἐν (ποιητικῶς καὶ ἐνὶ ἢ μετ’ ἀναστροφῆς ἔνι. §94, 1) Ἀρχικὴ σημασία ἐντός, μέσα εἰς (ἐπὶ στάσεως καὶ ἐν γένει ἐπὶ ἐνεργείας ἐκτελουμένης ἐντὸς ὡρισμένης περιοχῆς).

Μὲ δοτικὴν (τοπικὴν) μόνον·

α) τοπικῶς = εἰς, σέ, μεταξύ:

Ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας.

Ἐν μέσῳ δύο ληστῶν.

β) χρονικῶς = ἐντός σέ:

Ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν! σῶσον σεαυτόν (Σὺ ποὺ θὰ ἐγκρέμιζες τὸν ναὸν καὶ σὲ τρεῖς ἡμέρες θὰ τὸν ἀνοικοδομοῦσες, σῶσε τὸν ἑαυτόν σου.

Ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις, μετὰ τὴν θλῖψιν ἐκείνην ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται (κατ’ ἐκείνας τὰς ἡμέρας, ὕστερα ἀπὸ τὴν θλῖψιν ἐκείνην, ὁ ἥλιος θὰ σκοτεινιάσῃ).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ ἐνώπιον:

Καὶ εἶδον ἕνα ἄγγελον ἑστῶτα ἐν τῷ ἡλίῳ (εἶδα κι ἕναν ἄγγελο ποὺ στεκόταν στὸν ἥλιο).

ἢ τοῦ πλησίον = παρά:

Πόλις οἰκουμένη ἐν τῷ Εὐξείνῳ πόντῳ (=εἰς τὰ παράλια τοῦ).

ἢ τοῦ ὀργάνου ἢ τοῦ τρόπου = μέ:

Ἐγὼ μὲν βαπτίζω ὑμᾶς ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν (ἐγώ σᾶς βαπτίζω μὲ νερὸ διὰ μετάνοια).

Ἀνάστα ἐν τάχει (σήκω γρήγορα).ἐν τάχει (=μὲ ταχύτητα, ταχέως).

ἢ συμφωνίας = κατά:

Ἐν τοῖς νόμοις δεῖ τὰς κρίσεις ποιεῖσθαι (=σύμφωνα μὲ).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ μέσα (ὡς ἐν οικῶ, ἐμ βαίνω) σημαίνει μὲ ( ἔμ ψυχος = μὲ ψυχήν, ἐμ μελὴς = μὲ μέλος) πολύ, ἐντελῶς ( ἔμ πλεως).

Σημείωσις. Εἰς φράσεις οἷαι ἐν Ἀσκληπιοῦ, ἐν Ἅιδου, καθὼς καὶ εἰς τὰς ἀντιστοίχους τούτων εἰς Ἅιδου, εἰς τοῦ Κλεομένους, εἰς διδασκάλου, κατά τινας ἡ γενικὴ εἶναι (καθαρὰ γενικὴ) τοῦ ὅλου, ἡ ὁποία δηλοῖ περιοχήν: ἐν Ἅιδου = ἐν τῇ περιοχῇ τοῦ ᾍδου. Πιθανώτερον ὅμως αἱ φράσεις αὗται εἶναι κατ’ ἔλλειψιν αἱ μὲν πρῶται τῆς λέξεως οἴκῳ, αἱ δὲ δεύτεραι τῆς λέξεως οἶκον: ἐν Ἀσκληπιοῦ = ἐν (τῷ) οἴκῳ τοῦ Ἀσκληπιοῦ· ἐς τοῦ Κλεομένους = εἰς τὸν οἶκον τοῦ Κλεομένους.

VΙΙΙ. Ἐξ, ἐκ. Ἀρχικὴ σημασία ἀπὸ μέσα, ἀπὸ μέσα ἀπό. (Ἀντίθ. εἰς · βλ. καὶ ἀπό ).

Μὲ γενικὴν (ἀφαιρετικὴν) μόνον

α) τοπικῶς = ἀπὸ (μέσα ἀπό):

Ἐκ σοῦ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ (ἀπὸ σὲ θὰ προέλθῃ ἕνας ἀρχηγός, ὁ ὁποῖος θὰ κυβερνήσῃ τὸν λαόν μου, τὸν Ἰσραήλ).

β) μεταφορικῶς, συνήθως εἰς δήλωσιν ἀμέσου καταγωγῆς:

Δαυΐδ δὲ ὁ βασιλεὺς ἐγέννησε τὸν Σολομῶντα ἐκ τῆς τοῦ Οὐρίου.

ἢ τῆς ὕλης ἢ τοῦ ὀργάνου = ἀπό, μέ:

Δύναται ὁ Θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ (ὁ Θεὸς μπορεῖ ἀπὸ τὶς πέτρες αὐτὲς νὰ κάνῃ παιδιὰ διὰ τὸν Ἀβραάμ).

ἢ τοῦ τρόπου = μέ:

Ἐκ τοῦ καρποῦ τὸ δένδρον γινώσκεται (ἀπὸ τὸν καρπὸν γνωρίζεται τὸ δένδρον).

ἢ αἰτίας = ἀπό, ἕνεκα:

Ἐξ ἔργων νόμου οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σάρξ ἐνώπιον αὐτοῦ (κανεὶς ἄνθρωπος δὲν θὰ δικαιωθῇ ἐμπρός του ἐπειδὴ ἐτήρησε τὸν νόμον) (βλ. καὶ §84, 1).

ἢ συμφωνίας = σύμφωνα μέ, κατά:

Ἐκ τῶν ἔργων χρή μᾶλλον ἢ ἐκ τῶν λόγων τὴν ψῆφον φέρειν.

᾽Εν συνθέσει σημαίνει ἔξω ( ἐκ πλέω), πέρα γιὰ πέρα, τελείως (ἐκ κόπτω, ἐξ εργάζομαι).

ΙΧ. ᾽Επί. Ἀρχικὴ σημασία ἐπάνω, ἐπάνω εἰς. (ἀντίθ. ὑπό).

1. Μὲ αἰτιατικήν

α) τοπικῶς, ἐπὶ κινήσεως = ἐπάνω εἰς:

Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, καὶ ἵστησιν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ (τότε ὁ διάβολος τὸν φέρνει εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ τὸν βάζει νὰ σταθῇ εἰς τὴν ἄκρη τῆς στέγης τοῦ ναοῦ).

Καὶ μὲ τὴν ἔννοιαν τῆς ἐκτάσεως:

Καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἔφη· ἰδοὺ ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου (καὶ ἅπλωσε τὸ χέρι του ἐπάνω εἰς τοὺς μαθητάς του καὶ εἶπε, «Νὰ ἡ μητέρα μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου»).

β) χρονικῶς = κατὰ τὴν διάρκειαν:

Καὶ ἐπὶ τὴν αὔριον ἐξελθών, ἐκβαλὼν δύο δηνάρια ἔδωκε τῷ πανδοχεῖ (ὅταν ἔφυγε, τὴν ἑπομένην ἡμέραν, ἔβγαλε δύο δηνάρια καὶ τὰ ἔδωκε εἰς τὸν ξενοδόχον).

Ἐπὶ τὸ αὐτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀνέβαινον εἰς τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἐνάτην (ὁ Πέτρος καὶ ὁ Ἰωάννης ἀνέβαιναν μαζὶ εἰς τὸν ναὸν τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς, τὴν ἑνάτην).

ἐπὶ δέκα ἔτη. ἐπὶ πολὺν χρόνον .

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν διευθύνσεως ἁπλῆς ἡ (συνήθως) ἐχθρικῆς = πρός, ἐναντίον:

Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην (τότε ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τὴν Γαλιλαίαν εἰς τὸν Ἰορδάνην).

Καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς (καὶ θὰ ἐπαναστατήσουν τὰ παιδιὰ κατὰ τῶν γονέων καὶ θὰ τοὺς θανατώσουν).

ἢ σκοποῦ = σέ, γιά:

Ἰδὼν δὲ πολλοὺς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων ἐρχομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς· γεννήματα ἐχιδνῶν (ὅταν δὲ εἶδε πολλοὺς ἀπὸ τοὺς Φαρισαίους καὶ τοὺς Σαδδουκαίους νὰ ἔρχωνται εἰς τὸ βάπτισμά του, τοὺς εἶπε, «Γενεὰ ἐχιδνῶν»).

Ὕδωρ ἐπὶ τοὺς πόδας μου οὐκ ἔδωκας (δὲν μοῦ ἔδωκες νερὸ γιὰ τὰ πόδια μου).

2. Μὲ γενικὴν (καθαρὰν)·

α) τοπικῶς, ἐπὶ στάσεως = ἐπάνω εἰς:

Καὶ ποιεῖ πάντας, τοὺς μικροὺς καὶ τοὺς μεγάλους, καὶ τοὺς πλουσίους καὶ τοὺς πτωχούς, καὶ τοὺς ἐλευθέρους καὶ τοὺς δούλους, ἵνα δώσωσιν αὐτοῖς χάραγμα ἐπὶ τῆς χειρὸς αὐτῶν τῆς δεξιᾶς ἢ ἐπὶ τῶν μετώπων αὐτῶν.

Γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς (ἂς γίνῃ τὸ θέλημά σου, ὅπως εἰς τὸν οὐρανόν, ἔτσι και εἰς τὴν γῆν).

Τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία (=τὰ ἐν τῇ περιοχῇ τῆς Θ., ἤτοι εἰς τὰ παράλια τῆς Θ.).

β) χρονικῶς, εἰς δήλωσιν χρονικῆς τινος περιόδου:

Ἰωσίας δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰεχονίαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ ἐπὶ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος (ὁ Ἰωσίας ἐγέννησε τὸν Ἰεχονίαν καὶ τοὺς ἀδελφούς του κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς αἰχμαλωσίας εἰς τὴν Βαβυλῶνα).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἐπιστασίας:

Τίς ἄρα ἐστὶν ὁ πιστὸς δοῦλος καὶ φρόνιμος, ὃν κατέστησεν ὁ κύριος αὐτοῦ ἐπὶ τῆς θεραπείας αὐτοῦ τοῦ διδόναι αὐτοῖς τὴν τροφὴν ἐν καιρῷ; (ποιὸς λοιπὸν εἶναι ὁ ἔμπιστος καὶ φρόνιμος δοῦλος, τὸν ὁποῖον ὁ κύριός του διώρισε ἐπιστάτην τῶν ὑπηρετῶν του, διὰ νὰ φροντίζῃ νὰ τοὺς δίνῃ τροφὴν τὴν κατάλληλη ὥρα;).

Καὶ πείσαντες Βλάστον τὸν ἐπὶ τοῦ κοιτῶνος τοῦ βασιλέως ᾐτοῦντο εἰρήνην (καὶ ἀφοῦ ἐκέρδησαν μὲ τὸ μέρος τους τὸν Βλάστον, τὸν θαλαμηπόλον του βασιλέως, ἐζητοῦσαν εἰρήνην).

ἢ τοῦ πλησίον:

Ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος, ἐκεί ἐκαθίσαμεν καὶ ἐκλαύσαμεν.

ἢ τοῦ ἐνώπιον:

Καὶ ἐὰν ἀκουσθῇ τοῦτο ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος, ἡμεῖς πείσομεν αὐτὸν καὶ ὑμᾶς ἀμερίμνους ποιήσομεν (καὶ ἂν ἀκουστεῖ αὐτὸ μπροστὰ στὸν ἡγεμόνα, ἐμεῖς θὰ τὸν καθησυχάσουμε καὶ ἐσᾶς θὰ κάνουμε ἀμέριμνους).

ἢ σκοπίμου διευθύνσεως = γιά:

Ἀπιέναι ἔφη ἐπὶ Ἰωνίας (=γιὰ τὴν ᾽Ιωνία),

ἢ διανομῆς = εἰς, ἀπό:

Ἐτάχθησαν ἐπὶ τεττάρων (=εἰς τέσσαρας γραμμάς, ἀπὸ τέσσαρες - τέσσαρες).

3. Μὲ δοτικὴν (καθαρὰν ἢ τοπικὴν ἢ ὀργανικήν)˙

α) τοπικῶς ἐπὶ στάσεως = ἐπάνω εἰς:

Οὐδεὶς ἐπιβάλλει ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνάφου ἐπὶ ἱματίῳ παλαιῷ (κανεὶς δὲν βάζει μπάλωμα ἀπὸ καινούργιο ὕφασμα σὲ παληὸ ἔνδυμα).

β) χρονικῶς = εὐθὺς μετά:

Ἐπὶ τούτοις Ξενοφῶν εἶπε.

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ (ὅλως) πλησίον:

Ὅταν ἴδητε ταῦτα πάντα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις (ὅταν ἰδῆτε ὅλα αὐτά, νὰ γνωρίζετε ὅτι εἶναι πλησίον, εἰς τὴν πόρτα).

ἢ ἐπιστασίας = ἐπὶ:

Ἐπὶ πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν (θὰ τὸν διορίσῃ ἐπιστάτην εἰς ὅλα τὰ ὑπάρχοντά του).

ἢ τοῦ ἐνώπιον:

Δεῖ σε πάλιν προφητεῦσαι ἐπὶ λαοῖς καὶ ἔθνεσι καὶ γλώσσαις καὶ βασιλεῦσι πολλοῖς (πρέπει πάλι νὰ κηρύξεις σὲ λαοὺς καὶ ἔθνη καὶ γλῶσσες καὶ σὲ βασιλιάδες πολλούς).

ἢ τοῦ κατόπιν ἢ ὄπισθεν:

Ἐτάχθησαν ἐπὶ τοῖς ὁπλίταις πελτοφόροι.

ἢ προσθήκης = ἐκτὸς ἀπό, κοντὰ εἰς:

Προσέθηκε καὶ τοῦτο ἐπὶ πᾶσι καὶ κατέκλεισε τὸν Ἰωάννην ἐν τῇ φυλακῇ (προσέθεσε εἰς ὅλα αὐτὰ καὶ τοῦτο: ἔκλεισε τὸν Ἰωάννην εἰς τὴν φυλακήν).

Κάρδαμον μόνον ἔχουσιν ἐπὶ τῷ σίτῳ.

ἢ ἐξαρτήσεως = εἰς ἐξουσίαν τοῦ:

Ἐπί τινί εἰμι ἢ ἐπί τινι γίγνομαι (=εἶμαι εἰς τὴν ἐξουσίαν τινός, κλπ.)

ἢ αἰτίας = γιά:

Χαίρει ἐπ᾿ αὐτῷ μᾶλλον ἢ ἐπὶ τοῖς ἐνενήκοντα ἐννέα (χαίρει περισσότερον γι’ αὐτὸ παρὰ γιὰ τὰ ἐνενῆντα ἐννέα).

ἢ τοῦ σκοποῦ = γιά:

Οὐκ ἐπὶ τούτῳ κάθηται ὁ δικαστής, ἐπὶ τῷ καταχαρίζεσθαι τὰ δίκαια, ἀλλ’ ἐπὶ τῷ κρίνειν.

ἢ τοῦ ὅρου ἢ συμφωνίας:

Ἀφίεμέν σε, ὦ Σώκρατες, ἐπὶ τούτῳ μέντοι, ἐφ’ ᾧτε μηκέτι φιλοσοφεῖν (=μὲ αὐτὴν τὴν συμφωνίαν, δηλαδὴ μὲ τὴν συμφωνίαν νὰ μὴ).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ἐπάνω (ὡς ἐπι τίθημι) σημαίνει πλησίον (ἐπι θαλάττιος), κατόπιν ( ἐφ έπομαι), ἐναντίον (ἐπι πλέω), προσέτι (ἐπι κτῶμαι), λίαν (ἐπι ποθῶ), ἀμοιβαίως (ἐπι μείγνυνται).

Χ. Κατά. Ἀρχικὴ σημασία κάτω, πρὸς τὰ κάτω, κάτω ἀπό· (ἀντίθ. ἀνά ).

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς = καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασιν τοῦ:

Ἐγένετο λιμὸς ἰσχυρὸς κατὰ τὴν χώραν ἐκείνην (ἔγινε μεγάλη πεῖνα εἰς τὴν χώραν ἐκείνην).

Καὶ Λευΐτης γενόμενος κατὰ τὸν τόπον, ἐλθὼν καὶ ἰδὼν ἀντιπαρῆλθε (καὶ ἕνας Λευΐτης, ὅταν ἔφθασε εἰς τὸν τόπον καὶ τὸν εἶδε, ἐπέρασε ἀπὸ τὸ ἀπέναντι μέρος).

β) χρονικῶς = κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ:

Κατὰ δὲ ἑορτὴν εἰώθει ὁ ἡγεμὼν ἀπολύειν ἕνα τῷ ὄχλῳ δέσμιον, ὃν ἤθελον (κατὰ τὴν ἑορτὴν ἦτο συνήθεια ὁ ἡγεμὼν νὰ ἀφήνῃ ἐλεύθερον χάριν τοῦ λαοῦ ἕνα φυλακισμένον, ὅποιον ἤθελαν).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ διὰ μέσου = διά:

Καὶ διεπορεύετο κατὰ πόλεις καὶ κώμας διδάσκων (καὶ πορευόταν διὰ μέσου πόλεων καὶ χωριῶν, διδάσκοντας).

ἢ τοῦ ἀπέναντι:

Εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν (εἶδαν τὰ μάτια μου τὴ σωτηρία σου, ποὺ ἑτοίμασες ἀπέναντι στὸ πρόσωπο ὅλων τῶν λαῶν).

ἢ τοῦ κατόπιν:

Οἱ δὲ ἤρξαντο λυπεῖσθαι καὶ λέγειν αὐτῷ εἷς καθ᾿ εἷς· μήτι ἐγώ; (αὐτοὶ ἄρχισαν νὰ λυποῦνται καὶ νὰ τοῦ λέγουν ὁ καθένας μὲ τὴν σειράν, «Μήπως εἶμαι ἐγώ;»).

ἢ τοῦ τρόπου = μέ:

Καὶ εἶπε Ζαχαρίας πρὸς τὸν ἄγγελον· κατὰ τί γνώσομαι τοῦτο; (καὶ εἶπεν ὁ Ζαχαρίας εἰς τὸν ἄγγελον, «Πῶς θὰ πεισθῶ γι’ αὐτό;»)

ἢ διανομῆς = ἀπό:

Εἴτε γλώσσῃ τις λαλεῖ, κατὰ δύο ἢ τὸ πλεῖστον τρεῖς, καὶ ἀνὰ μέρος, καὶ εἷς διερμηνευέτω (ἐὰν μερικοὶ ὁμιλοῦν γλώσσας, ἄς ὁμιλοῦν ἀπὸ δύο ἢ τὸ πολὺ τρεῖς καὶ μὲ τὴν σειράν του ὁ καθένας· ἕνας δὲ ἂς ἑρμηνεύη ὅσα λέγει ἐκεῖνος, ποὺ ὁμιλεῖ εἰς ξένην γλῶσσαν).

ἢ συμφωνίας = σύμφωνα μέ, κατά:

Κατὰ τὰς Γραφάς.

ἢ ἀναφορᾶς = σχετικῶς μὲ:

Τὸ κατ᾿ ἐμὲ πρόθυμον καὶ ὑμῖν τοῖς ἐν Ῥώμῃ εὐγγελίσασθαι (ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμέ, εἶμαι πρόθυμος νὰ κηρύξω τὸ εὐαγγέλιον καὶ σ’ ἐσᾶς ποὺ βρίσκεσθε εἰς τὴν Ρώμην).

ἢ αἰτίας = ἕνεκα, ἀπό:

Ἀδελφοί, οἶδα ὅτι κατὰ ἄγνοιαν ἐπράξατε (ἀδελφοί, ξέρω ὅτι ἀπὸ ἄγνοιαν ἐνεργήσατε).

2. Μὲ γενικὴν ·

α) τοπικῶς = ἀπὸ κάτω ἤ ὑποκάτω ἀπὸ ἢ κάτω εἰς:

Καὶ ἰδοὺ ὥρμησε πᾶσα ἡ ἀγέλη τῶν χοίρων κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν (καὶ ὁλόκληρη ἡ ἀγέλη κατακρημνίσθηκε εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐχάθηκε εἰς τὰ νερά).

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ ἐναντίον:

Ἦλθον γὰρ διχάσαι ἄνθρωπον κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ (ἦλθα νὰ χωρίσω ἄνθρωπον ἀπὸ τὸν πατέρα του).

ἢ ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, γιά:

Τοῦτο μέγιστόν ἐστι καθ’ ἡμῶν ἐγκώμιον (=γιὰ μᾶς).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ κάτω ( κατα τίθημι) σημαίνει ἐναντίον ( κατα βοῶ τινος), ὀπίσω ( κατ άγω φυγάδα = ἐπαναφέρω ἐξόριστον εἰς τὴν πατρίδα του), πέρα γιὰ πέρα , τελείως ( κατ αναλίσκω, καθ ορῶ), χωριστά, ( κατα γράφω, κατα νέμω).

ΧΙ. Μετά. Ἀρχικὴ σημασία μεταξύ, ἐν μέσῳ.

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς - μεταξύ. Μόνον εἰς τὴν φράσιν ἔχω τι· μετὰ χεῖρας (ἀνάμεσα στὰ χέρια μου· πρβλ. μετα χειρίζομαί τι).

Ἔλαβε δὲ μετὰ χεῖρας καὶ τὸ πῦρ καὶ τὴν μάχαιραν, καὶ ἐπορεύθησαν οἱ δύο ἅμα (ἐπῆρεν (ὁ Ἁβραὰμ) εἰς τὰ χέρια του τὸ πῦρ καὶ τὴν μάχαιραν καὶ ἐβάδισαν καὶ οἱ δύο μαζῆ στὸν τόπον τῆς θυσίας).

β) χρονικῶς = ὕστερ’ ἀπό, μετά:

Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται (ξέρετε ὅτι ὕστερα ἀπὸ δύο ἡμέρες ἔρχεται τὸ πάσχα).

Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτὼ πάλιν ἦσαν ἔσω οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ Θωμᾶς μετ᾿ αὐτῶν (ὕστερα ἀπὸ ὀκτὼ ἡμέρες ἦσαν πάλιν μέσα εἰς τὸ σπίτι οἱ μαθηταί του καὶ ὁ Θωμᾶς μαζί τους).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τάξεως καὶ ἀκολουθίας = ὕστερ’ ἀπό:

Μετὰ δὲ τὸ δεύτερον καταπέτασμα σκηνὴ ἡ λεγομένη Ἅγια Ἁγίων (καὶ μετὰ τὸ δεύτερο καταπέτασμα ὑπῆρχε τὸ μέρος τῆς Σκηνῆς ποὺ λέγεται Ἅγια Ἁγίων.

2. Μὲ γενικὴν καθαράν ·

α) τοπικῶς (σπανίως) = μεταξύ:

Ἕως ἦν μετ’ ἀνθρώπων (=μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων).

β) μεταφορικῶς εἰς δήλωσιν συνεργείας = μαζὶ μέ, μέ:

Πρὸς σὲ ποιῶ τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου (θὰ ἑορτάσω κοντά σου τὸ πάσχα μαζὶ μὲ τοὺς μαθητάς μου).

ἢ τοῦ τρόπου = μέ:

Ἱκετεύει μετὰ πολλῶν δακρύων.

᾽Εν συνθέσει μὲ τὴν κυρίαν σημασίαν τοῦ μεταξὺ μόνον εἰς τοὺς ποιητὰς (μέτ ειμι, μεθ ομιλῶ, μετ αίχμιον), συνήθως δὲ σημαίνει μαζὶ (μετ έχω, μετ αλαμβάνω), κατόπιν (μεθ έπομαι μετα διώκω), ἀλλέως, διαφόρως (μετα γιγνώσκω).

ΧΙΙ. Παρὰ (εἰς τοὺς ποιητὰς καὶ πάρ. ). Κυρία σημασία πλησίον, κοντὰ εἰς.

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς = πλησίον καί κατὰ μῆκος τινός:

Ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς τῆς οἰκίας ἐκάθητο παρὰ τὴν θάλασσαν.

Περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδε δύο ἀδελφούς.

καὶ ἐπὶ κατευθύνσεως = πρός:

Γράφει ἐπιστολὴν παρὰ βασιλέα.

β) χρονικῶς = κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ, κατά:

Δόλιον ἄνδρα φεῦγε παρ’ ὅλον τὸν βίον.

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν συγκρίσεως = ἐν συγκρίσει πρός:

Δοκεῖτε ὅτι οἱ Γαλιλαῖοι οὗτοι ἁμαρτωλοὶ παρὰ πάντας τοὺς Γαλιλαίους ἐγένοντο, ὅτι τοιαῦτα πεπόνθασιν;

ἢ διαφορᾶς ἢ ἐναντιότητος = διαφόρως ἀπό, ἐναντίον:

Παρὰ τὸν νόμον οὗτος ἀναπείθει τοὺς ἀνθρώπους σέβεσθαι τὸν Θεόν (αὐτὸς πείθει τοὺς ἀνθρώπους νὰ λατρεύουν τὸν Θεὸν ἀντίθετα πρὸς τὸν νόμον).

ἢ ἐξαιρέσεως = παρά:

Ὑπὸ Ἰουδαίων πεντάκις τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαβον (ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους πέντε φορὲς ὑπέστην σαράντα παρὰ μίαν μαστιγώσεις).

Οὕτω καὶ παρὰ μικρόν, παρ’ ὀλίγον, (πρβλ. παρὰ τρίχα), παρ’ οὐδὲν (=διὰ τίποτε), ἢ αἰτίας = ἕνεκα:

Παρὰ τὴν ἡμετέραν ἀμέλειαν ἐπηύξηται Φίλιππος.

2. Μὲ γενικὴν (ἀφαιρετικήν)· μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν προελεύσεως = ἐκ μέρους, ἀπὸ (μόνον μετὰ γενικῆς προσώπου):

Παρὰ Κυρίου ἐγένετο αὕτη καὶ ἔστι θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν (ἀπὸ τὸν Κύριον ἔγινε αὐτό καὶ φαίνεται θαυμαστὸν εἰς τὰ μάτια μας).

Μόνον παρὰ τοῦ Πατρὸς ἐκπορεύεται. (Βλ. καὶ §84, 1).

3. Μὲ δοτικὴν (τοπικήν), ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐπὶ προσώπων·

α) τοπικῶς = πλησίον:

Καὶ νῦν δόξασόν με σύ, Πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί (καὶ τώρα δόξασέ με σύ, Πατέρα, πλησίον σου μὲ τὴν δόξαν ποὺ εἶχα μαζί σου πρὶν νὰ ὑπάρξῃ ὁ κόσμος).

Εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ, Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή (κοντὰ εἰς τὸν σταυρὸν τοῦ Ἰησοῦ ἐστέκοντο ἡ μητέρα του καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητέρας του, ἡ Μαρία ἡ σύζυγος τοῦ Κλωπᾶ καὶ ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνή).

β) μεταφορικῶς = κατὰ τὴν κρίσιν:

Θρησκεία καθαρὰ καὶ ἀμίαντος παρὰ τῷ Θεῷ καὶ πατρὶ αὕτη ἐστίν, ἐπισκέπτεσθαι ὀρφανοὺς καὶ χήρας ἐν τῇ θλίψει αὐτῶν, ἄσπιλον ἑαυτὸν τηρεῖν ἀπὸ τοῦ κόσμου (θρησκεία καθαρὴ καὶ ἀδιάφθορη γιὰ τὸν Θεὸ καὶ Πατέρα εἶναι τούτη: τὸ νὰ ἐπισκέφτεται κανεὶς τὰ ὀρφανὰ καὶ τὶς χῆρες, ὅταν περνοῦν ἀπὸ θλίψεις, καὶ νὰ διατηρεῖ τὸν ἑαυτό του ἀμόλυντο ἀπὸ τὸν κόσμο).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ πλησίον (ὡς παρ ίσταμαι) σημαίνει παραλλήλως ( παρα πλέω), πλαγίως ἢ κρυφίως ( παρα δύομαι), ἐναντίον ( παρα νομῶ), οὐχὶ ὀρθῶς ἢ ἐσφαλμένως ( παρα κούω, παρ ερμηνεύω).

ΧΙΙΙ. Περί. Ἀρχικὴ σημασία πέριξ, γύρω - γύρω (βλ. καὶ ἀμφί ).

1. Μὲ αἰτιατικήν·

α) τοπικῶς = γύρω ἀπό:

Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς πολλοὺς ὄχλους περὶ αὐτὸν ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν εἰς τὸ πέραν (ἐπειδὴ ὁ Ἰησοῦς εἶδε πολὺν κόσμο γύρω του, ἔδωσε διαταγὴν νὰ περάσουν εἰς τὴν ἀντικρυνὴν ὄχθην).

Ὅτε δὲ ἐγένετο κατὰ μόνας, ἠρώτησαν αὐτὸν οἱ περὶ αὐτὸν σὺν τοῖς δώδεκα τὴν παραβολήν (καὶ ὅταν ἦτο μόνος, τὸν ἐρωτοῦσαν ἐκεῖνοι ποὺ ἦσαν μαζί του καὶ οἱ δώδεκα, σχετικῶς μὲ τὴν παραβολήν).

β) χρονικῶς, εἰς δήλωσιν χρόνου κατὰ προσέγγισιν = περίπου, κατά:

Καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην ὥραν εἶδεν ἄλλους ἑστῶτας ἐν τῇ ἀγορᾷ ἀργούς (καὶ ὅταν ἐβγῆκε περὶ τὴν τρίτην ὥραν, εἶδε ἄλλους νὰ στέκωνται εἰς τὴν ἀγορὰν χωρὶς δουλειά).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, ὡς πρός:

Τοῦτον μὲν οὖν ἐλπίζω πέμψαι ὡς ἂν ἀπίδω τὰ περὶ ἐμὲ ἐξαυτῆς (ἐλπίζω νὰ τὸν στείλω ἀμέσως μόλις δῶ τὴν ἔκβαση αὐτῶν ποὺ μὲ ἀφοροῦν).

ἢ ποοσεγγίσεως, ἐπὶ ἀριθμητικοῦ ποσοῦ = περίπου:

Περὶ ἑβδομήκοντα.

2. Μὲ γενικήν ·

α) τοπικῶς (σπανίως καὶ μόνον εἰς τοὺς ποιητὰς) = πέριξ, γύρω ἀπό.

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, σέ, γιά:

Καὶ περὶ ἐνδύματος τί μεριμνᾶτε; (καὶ γιατὶ μεριμνᾶτε γιὰ ἐνδύματα;).

Τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ (θὰ διατάξῃ τοὺς ἀγγέλους νὰ σὲ προσέχουν).

Συνήθεις εἶναι αἱ φράσεις περὶ πολλοῦ ἢ περὶ παντὸς ποιεῖσθαι ἢ ἡγεῖσθαί τι (=θεωρώ τι πολὺ σπουδαῖον, θεωρῶ τι ἀνώτερον παντὸς ἄλλου):

Περὶ πολλοῦ δὲ τῷ Καίσαρι Βάρδᾳ ἡ σοφία πεφιλοτιμήτο.

Κατὰ ταύτας δὲ τὰς φράσεις ἐσχηματίσθησαν καὶ αἱ φράσεις περὶ πλείονος, περὶ πλείστου ποιεῖσθαί τι, περὶ ὀλίγου, περὶ ἐλάττονος, περὶ ἐλαχίστου ἢ περὶ οὐδενὸς ποιεῖσθαι τι (=θεωρῶ κάτι σπουδαιότερον, προτιμῶ κλπ.).

Οὐ περί πλείονος ποιήσομαι τὸ ζῆν τῆς ἐλευθερίας (δὲν θὰ προτιμήσω τὴν ζωὴ ἀπὸ τὴν ἐλευθερία).

Εἰς τὰς τοιαύτας φράσεις ἡ περὶ ἔχει ἑτέραν ἀρχικὴν σημασίαν, τὴν τοῦ ἐπέκεινα, πέρα, περισσότερον, καὶ ἡ μετ’ αὐτῆς συναπτομένη γενικὴ εἶναι ἀφαιρετική.

3. Μὲ δοτικὴν (τοπικὴν) σπανίως·

α) τοπικῶς = πέριξ, γύρω ἀπό:

Περὶ τῇ χειρὶ χρυσοῦν δακτύλιον φέρει.

β) μεταφορικῶς εἰς δήλωσιν ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, γιά:

Θεὸς ἔδεισε περὶ τῷ γένει ἡμῶν, μὴ ἀπόλοιτο.

Ἐν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ πέριξ (ὡς περι έρχομαι) καὶ τοῦ περισσότερον, εἰς ἀνώτερον βαθμὸν (ὡς περι γίγνομαι = ὑπερτερῶ, νικῶ) σημαίνει πολὺ ἢ ἐντελῶς (περι δεής, περι πίμπλημι), ὑπὲρ τὸ δέον ( περι εργάζομαι).

ΧΙV. Πρό. Κυρία σημασία ἔμπροσθεν, ἐμπρὸς ἀπό. Μὲ γενικὴν (ἀφαιρετικὴν) μόνον·

α) τοπικῶς = ἐμπρὸς ἀπό:

Ἰδοὺ ὁ κριτὴς πρὸ τῶν θυρῶν ἕστηκεν (ἰδοὺ ὁ Κριτὴς ἔφθασε, στέκεται ἐμπρὸς εἰς τὴν θύραν.

β) χρονικῶς = πρὶν ἀπό:

Ὁ Ἰησοῦς πρὸ ἓξ ἡμερῶν τοῦ πάσχα ἦλθεν εἰς Βηθανίαν (ἕξη ἡμέρες πρὶν ἀπὸ τὸ Πάσχα ἦλθε ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν Βηθανίαν).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ὑπερασπίσεως = ὑπέρ, χάριν, γιά:

Πρὸ τῆς πατρίδος ἐθέλουσιν ἀποθνήσκειν.

ἢ ἀντιπροσωπεύσεως (σπανίως) = ἐξ ὀνόματος, γιά:

Ἐρῶ γὰρ καὶ πρὸ τῶνδε.

ἢ συγκρίσεως = ἐμπρὸς εἰς, ἀντί:

Οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστι ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρέεται (κανεὶς δὲν εἶναι τόσο ἀνόητος ὥστε νὰ προτιμάει τὸν πόλεμο ἀντὶ τῆς εἰρήνης.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ἐμπρὸς καὶ τοῦ πρότερον (προ πορεύομαι, προ λέγω) σημαίνει φανερὰ, δημοσίᾳ (προ αγορεύω, προ εῖπον, προκηρύττω), περισσότερον (προ τιμῶ).

ΧV. Πρός. Ἀρχικὴ σημασία ἀπέναντι, πρὸς τὸ μέρος.

1. Μὲ αἰτιατικὴν˙

α) τοπικῶς = πρὸς τὸ μέρος, πρός:

Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς (ἐλᾶτε σ’ ἐμὲ ὅλοι σεῖς, ποὺ εἶσθε κουρασμένοι καὶ φορτωμένοι, καὶ ἐγὼ θὰ σᾶς δώσω ἀνάπαυσιν).

Ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησε μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ πρὸς τὴν θάλασσαν (ὁ Ἰησοῦς μαζὶ μὲ τοὺς μαθητάς του ἀνεχώρησε πρὸς τὴν λίμνην).

β) χρονικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ περίπου:

Μεῖνον μεθ᾿ ἡμῶν, ὅτι πρὸς ἑσπέραν ἐστὶ καὶ κέκλικεν ἡ ἡμέρα (μεῖνε μαζί μας, διότι πλησιάζει ἡ ἑσπέρα, καὶ ἡ ἡμέρα εἶναι σχεδὸν εἰς τὸ τέλος).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν φιλικῆς ἢ ἐχθρικῆς ἐνεργείας ἢ διαθέσεως = μὲ ἢ ἐναντίον:

Ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν Ἑλληνιστῶν πρὸς τοὺς Ἑβραίους (ἄρχισαν παράπονα τῶν Ἑλληνιστῶν κατὰ τῶν Ἑβραίων).

Καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ (καὶ θὰ προσκολληθῇ εἰς τὴν γυναῖκά του).

Ἔγνωσαν ὅτι πρὸς αὐτοὺς τὴν παραβολὴν εἶπε (ἐννόησαν ὅτι δι’ αὐτοὺς εἶπε τὴν παραβολήν).

ἢ ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, ὡς πρός:

Τί πρὸς ἡμᾶς; σὺ ὄψει (τί σχέση ἔχει αὐτὸ μ’ ἐμᾶς; Εἶναι δική σου δουλειά).

Ἔτι πόῤῥω αὐτοῦ ὄντος πρεσβείαν ἀποστείλας ἐρωτᾷ τὰ πρὸς εἰρήνην (ἐνῷ αὐτὸς εἶναι ἀκόμη μακρυά, στέλλει ἀπεσταλμένους καὶ ζητεῖ διαπραγματεύσεις περὶ εἰρήνης).

ἢ παραβολῆς καὶ συγκρίσεως = ἐν συγκρίσει πρός, ἐμπρὸς εἰς:

Οὐδὲν τὰ χρήματα πρὸς τὴν σοφίαν,

ἢ σκοποῦ = γιά:

Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς (προσέχετε νὰ μὴν κάνετε τὴν ἐλεημοσύνην σας ἐμπρὸς στοὺς ἀνθρώπους, διὰ νὰ σᾶς ἰδοῦν).

2. Μὲ γενικὴν (καθαρὰν)·

α) τοπικῶς = πρὸς τὸ μέρος, ἀπέναντι πρός:

Χαλκὶς πρὸς τῆς Βοιωτίας κεῖται.

Πρὸς τῶν θεῶν (κυρίως = ἐνώπιον τῶν θεῶν, καὶ ἔπειτα = ἐν ὀνόματι τῶν θεῶν).

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, ὡς πρός:

Ἐλεύθερος καὶ πρὸς πατρὸς καὶ πρὸς μητρός,

ἢ συμφωνίας = σύμφωνα μέ:

Ἄτοπα λέγεις καὶ οὐδαμῶς πρὸς σοῦ.

ἢ ὠφελείας, συμφέροντος = πρὸς ὠφέλειαν, πρὸς τὸ συμφέρον:

Παρακαλῶ ὑμᾶς μεταλαβεῖν τροφῆς· τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὑμετέρας σωτηρίας ὑπάρχει (σᾶς παρακαλῶ νὰ λάβετε τροφή, γιατὶ αὐτὸ εἶναι γιὰ τὴν δική σας σωτηρία).

3. Μὲ δοτικὴν (τοπικήν)·

α) τοπικῶς = πλησίον, κοντὰ εἰς:

Ἦν δὲ ἐκεῖ ἀγέλη χοίρων μεγάλη βοσκομένη πρὸς τῷ ὄρει (ἐκεῖ κοντὰ εἰς τὸ ὄρος ἔβοσκε μία μεγάλη ἀγέλη ἀπὸ χοίρους).

β) μεταφορικῶς εἰς δήλωσιν ἀσχολίας = μέ:

Πρὸς τῷ εἰρημένῳ λόγῳ ἦν (=εἶχε νὰ κάμῃ μὲ).

ἢ προσθήκης = κοντὰ εἰς, ἐκτός:

Πρὸς τούτοις, πρὸς τοῖς ἄλλοις (=κοντὰ στ’ ἄλλα).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ πρὸς τὸ μέρος τινὸς (ὡς προσ έρχομαι πρός τινα) σημαίνει πλησίον ( προσ οικῶ), προσέτι ( προσ αιτῶ, πρόσ εστι).

ΧVΙ. Σὺν ἢ ξύν. Ἀρχικὴ σημασία μαζί, μαζὶ μέ.

Μὲ δοτικὴν ὀργανικὴν μόνον, εἰς δήλωσιν συνοδείας = μαζὶ μέ, μέ:

Ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐπορεύετο σὺν αὐτοῖς (ὁ Ἰησοῦς λοιπὸν ἐπῆγε μαζί τους).

ἢ συνδρομῆς = μὲ τὴν βοήθειαν:

Σὺν Θεῷ.

ἢ συμφωνίας = σύμφωνα μέ:

Σὺν τῷ νόμῳ τὴν ψῆφον τίθεσθε.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ μαζὶ (ὡς συν οικῶ) σημαίνει ἐντελῶς, καλὰ (συγ καλύπτω, συν ορῶ).

ΧVΙΙ. Ὑπέρ. Κυρία σημασία ὑπεράνω, ἀπό πάνω ἀπό.

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς = ἐπάνω ἀπό, πέραν:

Ἐπολέμει τοῖς Θρᾳξὶ τοῖς ὑπέρ ῾Ελλήσποντον οἰκοῦσι.

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν τοῦ περισσότερον ἢ ὑπερβάσεως ὁρίου τινὸς ἢ μέτρου:

Οὐκ ἔστι μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλον (δὲν ὑπάρχει μαθητὴς ἀνώτερος ἀπὸ τὸν διδάσκαλόν του).

Καθ᾿ ὑπερβολὴν ἐβαρήθημεν ὑπὲρ δύναμιν (τὸ βάρος ἦτο πολὺ μεγαλύτερον ἀπὸ τὰς δυνάμεις μας).

Οἱ ὑπέρ τὰ τετταράκοντα ἔτη γεγονότες.

2. Μὲ γενικὴν (καθαράν)˙

α) τοπικῶς = ὑπεράνω ἀπό, ἐπάνω ἀπό:

Πόλις ὑπέρ τοῦ λιμένος κεῖται.

Καὶ πάντα ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ αὐτὸν ἔδωκε κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ (καὶ ὅλα ὑπέταξε κἀτω ἀπὸ τὰ πόδια του καὶ αὐτὸν ἔκανε Κεφαλὴν ὑπεράνω ὅλων εἰς τὴν ἐκκλησίαν).

β) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ὑπερασπίσεως = χάριν, γιά:

Ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων (ὁ βοσκὸς ὁ καλὸς θυσιάζει τὴν ζωήν του διὰ τὰ πρόβατα).

ἢ ἀντιπροσωπεύσεως = ἀντί, γιά:

Εἷς ὑπὲρ πάντων ἀπέθανεν (ὁ Χριστὸς ἀπέθανεν ὑπὲρ ὅλων καὶ ὡς ἀντιπρόσωπος ὅλων).

ἢ σκοποῦ = γιά:

Ὑπὲρ ἀσεβῶν ἀπέθανε (ἀπέθανεν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ, διὰ νὰ σώση μὲ τὴν λυτρωτικήν του θυσίαν τοὺς ἀσεβεῖς).

ἢ αἰτίας = ἕνεκα, γιά:

Τὰ δὲ ἔθνη ὑπὲρ ἐλέους δοξάσαι τὸν Θεόν (τὰ δὲ ἔθνη νὰ δοξάσουν τὸν Θεὸν διὰ τὴν εὐσπλαγχνίαν του πρὸς αὐτά).

ἢ ἀναφορᾶς = σχετικῶς μέ, περί:

Ἐρωτῶμεν δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοί, ὑπὲρ τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ…(σᾶς παρακαλοῦμεν, ὅσον ἀφορᾷ, ἀδελφοί, τὴν ἔλευσιν τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ…).

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ὑπεράνω (ὡς ὑπερ κάθημαι) σημαίνει πέραν, πιὸ πέρα (ὑπερ βάλλω, ὑπερ πόντιος - ὑπερ ορῶ = περιφρονῶ), ὑπερβολικὰ (ὑπερ πονῶ), πρὸς χάριν (ὑπερ απολογοῦμαί τινος).

ΧVΙΙΙ. Ὑπό. Ἀρχικὴ σημασία ὑποκάτω, ὑποκάτω ἀπό. (ἀντιθ. ἐπί ).

1. Μὲ αἰτιατικήν ·

α) τοπικῶς = ὑποκάτω ἀπὸ ἢ εἰς τὸ κάτω μέρος, πλησίον (τῆς βάσεώς τινος):

Οὐδὲ καίουσι λύχνον καὶ τιθέασι αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον (οὔτε ἀνάβουν λυχνάρι καὶ τὸ τοποθετοῦν κάτω ἀπὸ τὸν κάδον).

Σὺ στῆθι ἐκεῖ ἢ κάθου ὧδε ὑπὸ τὸ ὑποπόδιόν μου (ἐσύ στάσου ἐκεῖ, ἤ: κάθισε ἐδῶ κάτω δίπλα στὸ σκαμνάκι ποὺ ἀκουμπῶ τὰ πόδια μου).

β) χρονικῶς = κατά:

Εἰσῆλθον ὑπὸ τὸν ὄρθρον εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκον (ἐμπῆκαν εἰς τὸν ναὸν ἐνωρὶς τὸ πρωΐ καὶ ἐδίδασκαν).

γ) μεταφορικῶς, εἰς δήλωσιν ὑποταγῆς = ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν:

Καὶ γὰρ ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι ὑπὸ ἐξουσίαν, ἔχων ὑπ᾿ ἐμαυτὸν στρατιώτας (καὶ ἐγώ, ποὺ εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν ἄλλων, ἔχω ὑπὸ τὰς διαταγάς μου στρατιῶτες).

2. Μὲ γενικὴν (καθαρὰν) ἢ ἀφαιρετικήν·

α) τοπικῶς = ὑποκάτω ἀπό:

Ὑπὸ μάλης (κάτω ἀπὸ τὴν μασχάλη).

Ὑπὸ γῆς ἔκρυψαν τὸν Χριστὸν τῶν σεσωσμένων οἱ Παῖδες.

β) μεταφορικῶς, ἐπὶ αἰτίας = ἕνεκα, ἀπό:

Ἀπώλετο ὑπὸ λιμοῦ (=ἀπὸ πεῖνα).

Καὶ διαρρήσσων τὰ δεσμὰ ἠλαύνετο ὑπὸ τοῦ δαίμονος εἰς τὰς ἐρήμους (αὐτὸς ὅμως ἔσπαζε τὰ δεσμὰ καὶ ἐφέρετο ἀπὸ τὸ δαιμόνιον εἰς τὰς ἐρήμους), (βλ. καὶ §84, 1).

ἢ ἐπὶ συνοδείας = ἐν συνοδείᾳ, μέ:

Νέοι κώμαζον ὑπ᾽ αὐλοῦ (νεαροὶ γλεντοῦσαν ὑπὸ τοὺς ἤχους τοῦ αὐλοῦ).

3. Μὲ δοτικὴν (τοπικήν)˙

α) τοπικῶς, ἐπὶ στάσεως = ὑποκάτω ἀπό, κάτω ἀπό, β) μεταφορικῶς = ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν ἢ = ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψιν.

᾽Εν συνθέσει ἐκτὸς τοῦ ὑποκάτω (ὡς ὑπό κειμαι, ὑπό γειος) σημαίνει κρυφίως (ὑπο πέμπω), ὀλίγον, λίγο - λίγο ( ὑπό πικρος, ὑπο πίνω = κουτσοπίνω), ἐμπρός, πρότερον (ὑφ ηγοῦμαι = προηγοῦμαι, ὑπ άγω, ὑπ άρχω = πρῶτος ἀρχίζω), συγρόνως (ὑπ αυλῶ).

§98. β΄) Αἱ καταχρηστικαὶ προθέσεις διαφέρουν ἀπὸ τὰς κυρίας προθέσεις κατὰ τοῦτο, ὅτι αὗται λαμβάνονται μόνον ἐν συντάξει, οὐχὶ δὲ καὶ ἐν συνθέσει. (῾Η καταχρηστικὴ πρόθεσις πλὴν λαμβάνεται καὶ ἐν συνθέσει, ὡς πρῶτον συνθετικὸν μὲ τὴν λέξιν μέλος - πλημμελής, καὶ ὡς δεύτερον συνθετικὸν εἰς τὴν ἐπιρρηματικὴν λέξιν ἔμπλην = ἐντελῶς πλησίον, κολλητά).

Ἐκ τῶν καταχρηστικῶν προθέσεων

1) ἡ ἄνευ, ἄχρι, μέχρι, ἕνεκα ἢ ἕνεκεν (καὶ ᾽Ιωνικῶς εἵνεκα ἢ εἵνεκεν ) καὶ χωρὶς συντάσσονται μὲ γενικήν.

2) ἡ ὡς συντάσσεται μὲ αἰτιατικὴν . (Βλ. §93, 2, ζ΄ σημ. β΄).

3) ἡ πλὴν κανονικῶς μὲν συντάσσεται μὲ γενικήν:

Πάντες διεσπάρησαν κατὰ τὰς χώρας τῆς Ἰουδαίας καὶ Σαμαρείας, πλὴν τῶν ἀποστόλων (ὅλοι, ἐκτὸς τῶν ἀποστόλων, διεσκορπίσθησαν ἀνὰ τὴν ὕπαιθρον τῆς Ἰουδαίας καὶ Σαμαρείας).

Συντάσσεται ὅμως καὶ μὲ οἱανδήποτε ἄλλην πτῶσιν ὁμοιοπτώτως πρός τινα προηγούμενον ὅρον τῆς προτάσεως, ἀπὸ τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ σύγκρισις: Συνῆλθον πάντες πλὴν οἱ Νέωνος (=ὅλοι ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς ἄνδρας τοῦ Ν.).

Παντὶ δῆλον πλὴν ἐμοὶ (=ἐκτὸς ἀπὸ ἐμὲ).

Οὐκ οἶδα πλὴν ἕν (=οὐκ οἶδα οὐδὲν ἄλλο πλὴν ἕν: παρὰ μόνον ἕνα πρᾶγμα).

Σημείωσις. Ἡ λέξις πλὴν λαμβάνεται καὶ ὡς σύνδεσμος, ὁ ὁποῖος συνδέει μίαν πρότασιν πρὸς τὰ προηγούμενα παρατακτικῶς (=καὶ μόνον, παρὰ μόνον):

Ὑμῶν δὲ ὁ πατὴρ οἶδεν ὅτι χρῄζετε τούτων· πλὴν ζητεῖτε τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν (ἐσεῖς ἔχετε Πατέρα ποὺ γνωρίζει ὅτι ἔχετε ἀνάγκην ἀπ’ αὐτά, μόνον νὰ ζητᾶτε πρῶτα τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ ὅλα αὐτὰ θὰ σᾶς προστεθοῦν.

§99. 1) Ἡ πρόθεσις ἕνεκα δηλοῖ

α) αἰτίαν = ἐξ αἰτίας, γιά:

Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης (μακάριοι ὅσοι διώκονται ἐπειδὴ ἐφαρμόζουν τὴν δικαιοσύνη).

β) σκοπὸν = χάριν, γιά:

Ἄρα εἰ καὶ ἔγραψα ὑμῖν, οὐχ εἵνεκεν τοῦ ἀδικήσαντος, οὐδὲ εἵνεκεν τοῦ ἀδικηθέντος, ἀλλ᾿ εἵνεκεν τοῦ φανερωθῆναι τὴν σπουδὴν ὑμῶν τὴν ὑπὲρ ἡμῶν πρὸς ὑμᾶς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ (ἑπομένως, ἂν καὶ σᾶς ἔγραψα, δὲν τὸ ἔκανα δι’ ἐκεῖνον ποὺ ἀδίκησε, οὔτε δι’ ἐκεῖνον ποὺ ἀδικήθηκε, ἀλλὰ διὰ νὰ γίνῃ φανερὸς σ’ ἐσᾶς, ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ὁ ζῆλος σας γιὰ μᾶς).

γ) ἀναφορὰν = ὅσον ἀφορᾷ εἰς, ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπό:

Φῶς εἰ μὴ εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἄν ἦμεν ἕνεκά γε τῶν ἡμετέρων ὀφθαλμῶν.

2) Αἱ συνώνυμοι προθέσεις ἄνευ (=χωρίς, δίχως) καὶ χωρὶς (=χωριστὰ ἀπό, δίχως) λαμβάνονται ὄχι μόνον εἰς δήλωσιν ἐξαιρέσεως, ἀλλὰ καὶ προσθήκης (=ἐκτὸς τοῦ, χωρὶς νὰ λογαριάσῃ κανεὶς, ἀνεξαρτήτως τοῦ, κοντὰ εἰς):

Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν (χωρὶς ἐμὲ δὲν μπορεῖτε νὰ κάνετε τίποτε).

Χωρὶς τῶν παρεκτὸς ἡ ἐπισύστασίς μου ἡ καθ᾿ ἡμέραν, ἡ μέριμνα πασῶν τῶν ἐκκλησιῶν (ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ἡ καθημερινή μου πίεσις, ἡ μέριμνα δι’ ὅλας τὰς ἐκκλησίας).

4. ᾽Επιφωνήματα.

§100. Τὰ ἐπιφωνήματα, ἤτοι αἱ λέξεις, αἱ ὁποῖαι ἐκφράζουν ἰσχυρόν τι ψυχικὸν πάθημα (οἶον ἔκπληξιν, θαυμασμόν, χαράν, λύπην, ἀγανάκτησιν, ὀργήν, φόβον κ.τ.τ.), ἐκφέρονται συνήθως καθ’ ἑαυτὰ ἢ μὲ κάποιαν γενικήν, ἡ ὁποία δηλοῖ τὴν αἰτίαν τοῦ ψυχικοῦ παθήματος. Οὕτω ἀποτελοῦνται μονομελεῖς (ἐπιφωνηματικαὶ) προτάσεις· οἴμοι! φεῦ! παπαῖ! ἰώ!

Οἴμοι, φῶς τοῦ Κόσμου! οἴμοι, φῶς τὸ ἐμόν!

Ἔα, τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; (Αἴ, τί ἐπεμβαίνεις σ’ ἐμᾶς, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ;).

Ὢ, τοῦ παραδόξου θαύματος!

Βαβαὶ, τῶν σῶν μυστηρίων ἁγνή! Βλ. §37, 2.

Τὸ ψυχικῶς πάσχον πρόσωπον δηλοῦται μὲ ὀνομαστικὴν ἢ δοτικὴν (προσωπικήν), ἡ ὁποία συνάπτεται μὲ τὸ ἐπιφώνημα:

Οἴμοι ἐγὼ τλήμων! (ἀλλοίμονο σ’ ἐμένα τὸν δυστυχῆ!) ὤμοι μοι!

§101. ᾽Επιφωνηματικῶς λαμβάνεται προσέτι

1) κλητικὴ πτῶσις τοῦ ὀνόματος κάποιου θεοῦ ἢ ἥρωος, καθ’ ἑαυτὴν ἢ συνημμένη μὲ γενικήν:

Ἡράκλεις! (Πρβλ. Χριστέ μου! Παναγία μου! Ἅγιε Γεράσιμε!)

2) πρότασις ἀπαρεμφατικὴ ἢ (συνηθέστατα) ἀναφορική:

Ἐμὲ παθεῖν τάδε! (=ἐγὼ νὰ τὰ πάθω αὐτά!).

Οἷα ποιεῖς, ὦ ἑταῖρε; (=τὶ εἶναι αὐτά, ποὺ κάνεις, φίλε!).

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ζ΄ ΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ

1. Οἱ χρόνοι τοῦ ῥήματος εἰς τὴν ὁριστικήν.

§102. Οἱ χρόνοι τοῦ ῥήματος εἶναι τύποι αὐτοῦ, διὰ τῶν ὁποίων δηλοῦται ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ χρονικὴ βαθμίς, κατὰ τὴν ὁποίαν συμβαίνει τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος (ἤτοι τὸ παρελθὸν ἢ τὸ παρὸν ἢ τὸ μέλλον), ἀφ’ ἑτέρου δὲ ὁ τρόπος τῆς ἐμφανίσεως τοῦ σημαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος (ἤτοι ἐξέλιξις ἢ διάρκεια, σύμπτυξις ἢ σύνοψις, τετελεσμένον τῆς πράξεως).

§103. ῾Η σημασία τῶν χρόνων δὲν εἶναι ἡ αὐτὴ κατὰ πάσας τὰς ἐγκλίσεις, ἀλλ’ ἄλλη μὲν εἰς τὴν ὁριστικήν, ἄλλη δὲ εἰς τὰς λοιπὰς ἐγκλίσεις.

᾽Εκ τῶν χρόνων τοῦ ῥήματος εἰς τὴν ὁριστικὴν

1) ἀναφέρονται εἰς μὲν τὸ παρελθὸν ὁ παρατατικός, ὁ ἀόριστος, ὁ ὑπερσυντέλικος καὶ ἐν μέρει ὁ παρακείμενος, εἰς δὲ τὸ παρὸν ὁ ἐνεστὼς καὶ ἐν μέρει ὁ παρακείμενος, εἰς δὲ τὸ μέλλον οἱ δύο μέλλοντες ().

2) ἐμφανίζουν τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος ἐξελισσόμενον μὲν ἢ διαρκοῦν ὁ ἐνεστώς, ὁ παρατατικὸς καὶ ὁ ἁπλοῦς μέλλων ἐν μέρει, συνεπτυγμένον δὲ ἢ ἐν συνόψει ὁ ἀόριστος καὶ ὁ ἁπλοῦς μέλλων ἐν μέρει, τετελεσμένον δὲ ὁ παρακείμενος ἐν μέρει, ὁ ὑπερσυντέλικος καὶ ὁ τετελεσμένος μέλλων.

Συνοπτικῶς ἡ σημασία τῶν χρόνων τοῦ ῥήματος εἰς τὴν ὁριστικὴν δηλοῦται εἰς τὸν ἑπόμενον πίνακα.

Κατὰ τὴν χρονικὴν βαθμίδα

	Χρόνοι	τ οῦ παρελ-θόντος	τ οῦ παρόντος	τ οῦ μέλλοντος
Κατὰ τὸν τρόπον τῆς ἑμφανίσεως τοῦ ση- μαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος	τοῦ ἐξε-λισσομένου ἢ τοῦ διαρκοῦς	ὁ παρατα- τικός· ἔγραφον	1) ὁ ἐνεστώς· γράφω 2) ὁ παρακείμενος, ἐν μέρει, ἕστηκα = στέκομαι	ὁ ἁπλοῦς μέλλων, ἐν μέρει· γράψω = θὰ γράφω. ἕξω = θὰ ἔχω
	τοῦ συν- επτυγμένου ἢ συν-οπτικοῦ	ὁ ἀόριστος· ἔγραψα		ὁ ἁπλοῦς μέλ-λων, ἐν μέρει, γράψω = θὰ γράψω. σχήσω = θὰ λάβω
	τοῦ τετελεσμέ- νου	ὁ ὑπερσυντέλικος ἐγεγράφειν	ὁ παρακείμενος· γέγραφα	ὁ τετελεσμένος μέλλων· γεγραφὼς ἔσομαι

Αἱ εἰδικώτεραι σημασίαι ἑκάστου χρόνου εἰς τὴν ὁριστικὴν ἀναπτύσσονται ἐν τοῖς ἑξῆς.

§104. α΄) Ὁ ἐνεστὼς εἰς τὴν ὁριστικὴν κανονικῶς σημαίνει ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος γίνεται τώρα, ἤτοι κατὰ τὸ χρονικὸν διάστημα, κατὰ τὸ ὁποῖον ὁμιλεῖ ὁ λέγων:

Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με (ἀλήθεια σᾶς λέγω, ἕνας ἀπὸ σᾶς θὰ μὲ παραδώσῃ).

Ἀναλόγως δὲ τῆς ἰδιαιτέρας σημασίας τοῦ ῥήματος καὶ τῆς ἐννοίας τῶν συμφραζομένων ὁ ἐνεστὼς σημαίνει προσέτι ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος

1) συμβαίνει πάντοτε ἢ ἐπαναλαμβάνεται κατὰ τὸ ἔθος ἢ ἀορίστως. Μὲ τοιαύτην δὲ σημασίαν λαμβάνεται συνηθέστατα ὁ ἐνεστὼς εἰς ἀποφθέγματα, γνωμικὰ καὶ παροιμίας (καὶ τότε λέγεται γνωμικὸς ἐνεστώς):

Τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς (ἀνατέλλει τὸν ἥλιόν του διὰ τοὺς πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς).

Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί (κακαὶ συναναστροφαὶ διαφθείρουν τὰ καλὰ ἤθη).

2) εἶναι κάτι, τὸ ὁποῖον θέλει ἢ προσπαθεῖ νὰ πράξῃ τὸ ὑποκείμενον (βουλητικὸς ἢ ἀποπειρατικὸς ἐνεστώς):

Ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν (τὸ ἥμισυ τῆς περιουσίας μου δίνω, Κύριε, εἰς τοὺς πτωχοὺς καὶ ἐὰν μὲ δόλιον τρόπον ἐπῆρα ἀπὸ κάποιον τίποτε, θὰ τοῦ τὸ ἀποδώσω τέσσερις φορὲς περισσότερον).

Ἄρτι γὰρ ἀνθρώπους πείθω ἢ τὸν Θεόν; ἢ ζητῶ ἀνθρώποις ἀρέσκειν; (ζητῶ τώρα τὴν εὔνοιαν τῶν ἀνθρώπων ἢ τοῦ Θεοῦ; Ἢ μήπως ζητῶ νὰ γίνω ἀρεστὸς εἰς ἀνθρώπους;).

Πείθω τινὰ (=προσπαθῶ νὰ πείσω)·

(πρβλ. ποιὸς παίρνει κόρην ἔμορφην, ποιὸς παίρνει μαυρομάτα; = θέλει νὰ πάρῃ).

3) εἶναι κάτι, τὸ ὁποῖον προέρχεται ἐκ τοῦ παρελθόντος (ἀποτελεσματικὸς ἐνεστώς, συγγενὴς κατὰ τὴν σημασίαν μὲ τὸν παρακείμενον):

Καὶ φωνήσας αὐτὸν εἶπεν αὐτῷ· τί τοῦτο ἀκούω περὶ σοῦ; (τότε τὸν ἐφώναξε καὶ τοῦ εἶπε, «Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ ἀκούω γιὰ σένα;»).

Ὡς ἐγὼ πυνθάνομαι (=ὅπως πληροφοροῦμαι, ἤτοι ἔχω πληροφορηθῆ ἢ εἶμαι πληροφορημένος).

Οὕτω λαμβάνεται μὲ σημασίαν καὶ παρακειμένου ὁ ἐνεστὼς τῶν ῥημάτων:

ἀκούω, αἰσθάνομαι, γιγνώσκω κτλ., νικῶ (=εἶμαι νικητής), κρατῶ, φεύγω (=εἶμαι φυγάς), ἀδικῶ κτλ.

Κανονικῶς ἔχει σημασίαν παρακειμένου ὁ ἐνεστὼς τῶν ῥημάτων ἥκω (=ἔχω ἔλθει), οἴχομαι (=ἔχω ἀπέλθει), κάθημαι καὶ κεῖμαι.

4) εἶναι κάτι βεβαιότατον καὶ τρόπον τινὰ γίνεται τώρα, ἐνῷ κυρίως πρόκειται νὰ γίνῃ εἰς τὸ μέλλον, ἐὰν πραγματοποιηθῇ κάποια ἄλλη μέλλουσα πρᾶξις (ἐνεστὼς ἀντὶ μέλλοντος ):

Μετανόησον οὖν· εἰ δὲ μή, ἔρχομαί σοι ταχὺ (μετανόησε λοιπόν, ἀλλοιῶς θὰ ἔλθω γρήγορα σ’ ἐσὲ).

Ἰδοὺ βάλλω αὐτὴν εἰς κλίνην (θὰ τὴν ρίξω λοιπὸν εἰς τὸ κρεββάτι ἄρρωστη).

Κανονικῶς ἔχει σημασίαν μέλλοντος εἰς τὴν ὁριστικὴν ὁ ἐνεστὼς εἶμι (=θὰ πάω), ὁ ὁποῖος ἀναπληροῦται ὡς ἐνεστὼς ὑπὸ τοῦ ἔρχομαι (=πηγαίνω).

§105. Συνηθέστατα ὁ ἐνεστὼς λαμβάνεται ἀντὶ ἀορίστου εἰς διηγήσεις παρελθόντων γεγονότων, καὶ τότε καλεῖται ἱστορικὸς ἐνεστώς. Τούτου διακρίνονται δύο εἴδη, ἤτοι

1) ὁ δραματικὸς ἐνεστώς. ῾Ο διηγούμενος δηλαδη διὰ τῆς φαντασίας του μεταφέρεται εἰς τὸν παρελθόντα χρόνον, ὅτε συνέβαινεν ἡ ἱστορουμένη πρᾶξις, καὶ τρόπον τινὰ θεᾶται αὐτὴν ἐκτελουμένην καὶ τὴν προβάλλει ὡς εἰς ἕν δρᾶμα καὶ εἰς τοὺς ἀκούοντας. Οὕτω δὲ ἡ διήγησις καθίσταται λίαν ζωηρὰ καὶ ἐναργής:

Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἔρχεται πρωΐ σκοτίας ἔτι οὔσης, εἰς τὸ μνημεῖον΄ καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου. Τρέχει οὖν, καὶ ἔρχεται πρὸς Σίμωνα Πέτρον, καὶ πρὸς τὸν ἄλλον μαθητὴν, ὃν ἐφίλει ὁ Ἰησοῦς, καὶ λέγει αὐτοῖς΄ Ἦραν τὸν Κύριον (ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἦλθε εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ εἶδε ὅτι ὁ λίθος εἶχε ἀφαιρεθῆ ἀπὸ τὸ μνῆμα.Τρέχει τότε καὶ ἔρχεται εἰς τὸν Σίμωνα Πέτρον καὶ εἰς τὸν ἄλλον μαθητήν, τὸν ὁποῖον ἀγαποῦσε ὁ Ἰησοῦς, καὶ τοὺς λέγει, «Ἐπῆραν τὸν Κύριον»).

2) ὁ ἐνεστὼς τῶν ἁπλῶν ἱστορικῶν ἀναγραφῶν, (ὅστις κυρίως εἶναι ἄχρονος ἐνεστώς, περὶ τοῦ ὁποίου ἰδὲ κατωτέρω):

Ἐνταῦθα Ἰωάννου ἀποτέμνεται ἡ κεφαλή (ἀπεκόπη).

Σημείωσις. Ἀρχῆθεν οἱ τύποι τοῦ ἐνεστῶτος ἦσαν ἄχρονοι ῥηματικοὶ τύποι, ἤτοι ῥηματικοί τύποι ἐστερημένοι χρονικῆς σημασίας, δυνάμενοι δὲ ὡς ἐκ τούτου νὰ χρησιμοποιοῦνται περὶ πράξεως ὄχι μόνον νῦν γινομένης, ἀλλὰ καὶ παρελθούσης ἢ μελλούσής. Τοῦτο καταφαίνεται ἐκ τοῦ ὅτι εἰς τὸν ῞Ομηρον καὶ εἰς τοὺς, μετὰ ταῦτα συγγραφεῖς συνδέεται ὁ ἐνεστὼς μὲ ἐπιρρήματα, τὰ ὁποῖα δηλοῦν τὸ πρότερον ἢ τὸ κατόπιν · (πάρος = πρότερον, πάλαι = πρὸ πολλοῦ, πρόσθεν = πρότερον, ἄρτι = πρὸ ὀλίγου): πάρος γε μὲν οὔ τι θαμίζεις (=ἐθάμιζες)· ἀλλά τε καὶ μετόπισθεν ἔχει (=ἕξει) κότον ῞Ομ. (πρβλ. δουλεύει εἴκοσι χρόνια τώρα καὶ τίποτε δὲν ἔκαμε - αὔριο ἀναχωρῶ γιὰ τὴν πατρίδα).

§106 β΄) ῾Ο παρατατικὸς εἰς τὴν ὁριστικὴν σημαίνει ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος ἐγίνετο εἰς τὸ παρελθὸν κατὰ ἓν χρονικὸν διάστημα, τὸ ὁποῖον ἔχει κατὰ νοῦν ὁ λέγων καὶ τὸ ὁποῖον ἢ δηλοῦται ῥητῶς ἢ νοεῖται ἐκ τῶν συμφραζομένων:

Καὶ ἐπεκράτει τὸ ὕδωρ καὶ ἐπληθύνετο σφόδρα ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἐπεφέρετο ἡ κιβωτὸς ἐπάνω τοῦ ὕδατος (καὶ ἐκυριάρχει συνεχῶς τὸ ὕδωρ καὶ ἐπληθύνετο ὁλονὲν καὶ περισσότερον ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, ἡ δὲ κιβωτὸς ἐφέρετο ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα).

Καὶ λέγει ἡ ὄνος τῷ Βαλαάμ· οὐκ ἐγὼ ἡ ὄνος σου, ἐφ’ ἧς ἐπέβαινες ἀπὸ νεότητός σου ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας; (ἡ ὄνος εἶπε πρὸς τὸν Βαλαάμ· “δὲν εἶμαι ἐγὼ ἡ ὄνος σου, ἐπάνω εἰς τὴν ὁποίαν ἐκάθησο ἀπὸ τὴν νεότητά σου μέχρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας;).

Ἀναλόγως δὲ τῆς ἰδιαιτέρας σημασίας τοῦ ῥήματος καὶ τῆς ἐννοίας τῶν συμφραζομένων καὶ ὁ παρατατικός, ὅπως ὁ ἐνεστώς, δύναται νὰ εἶναι

1) ἐπαναληπτικὸς (πρβλ. §104, 1):

Καὶ ἐπορεύοντο οἱ γονεῖς αὐτοῦ κατ᾽ ἔτος εἰς ᾽Ιερουσαλὴμ τῇ ἑορτῇ τοῦ πάσχα (καὶ οἱ γονεῖς του ἐπήγαιναν κάθε χρόνο εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα).

(Πρβλ. ῞Οταν ἤμουν παιδί, ἔλεγα στὴν ἐκκλησία τὸν Ἀπόστολο).

2) βουλητικὸς ἢ ἀποπειρατικὸς (πρβλ. §104, 2):

Καὶ ἐδίδουν αὐτῷ πιεῖν ἐσμυρνισμένον οἶνον· ὁ δὲ οὐκ ἔλαβε (καὶ τοῦ ἔδιναν νὰ πιῇ κρασὶ ἀρωματισμένον μὲ σμύρναν· αὐτὸς ὅμως δὲν τὸ ἐπῆρε).

Ἐλάλει τε καὶ συνεζήτει πρὸς τοὺς Ἑλληνιστάς· οἱ δὲ ἐπεχείρουν αὐτὸν ἀνελεῖν (ἐμιλοῦσε ἐπίσης καὶ συζητοῦσε μὲ τοὺς Ἰουδαίους τοὺς ὁμιλοῦντας τὴν ἑλληνικὴν ἀλλ’ αὐτοὶ ζητοῦσαν νὰ τὸν σκοτώσουν).

(πρβλ. Σαράντα πέντε μάστοροι κι ἑξῆντα μαθητᾶδες γεφύριν ἐθεμέλιωναν στῆς Ἀρτας τὸ ποτάμι = προσπαθοῦσαν νὰ θεμελειώσουν).

Σημείωσις. ῾Ο παρατατικὸς ῥημάτων, τὰ ὁποῖα εἰς τὸν ἐνεστῶτα λαμβάνονται καὶ μὲ σημασίαν παρακειμένου, λαμβάνεται καὶ αὐτὸς μὲ σημασίαν ὑπερσυντελίκου:

Ἐνίκων (=ἤμουν νικητής), ἔφευγον (=ἤμουν φυγάς).

Ἐγίνωσκε γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παραδεδώκεισαν αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς (διότι ἤξερε ὅτι ἕνεκα φθόνου τὸν εἶχαν παραδώσει οἱ ἀρχιερεῖς).

῾Ο παρατατικὸς ὅμως τῶν ῤημάτων ἥκω καὶ οἴχομαι (ἦκον, ᾠχόμην), συνήθως λαμβάνεται μὲ σημασίαν ἀορίστου:

Ταξάμενοι δὲ αὐτῶ ἡμέραν ἦκον πρὸς αὐτὸν εἰς τὴν ξενίαν πλείονες (ἀφοῦ δὲ τοῦ ὥρισαν ἡμέραν, ἦλθαν εἰς αὐτὸν πολλοὶ ἐκεῖ ποὺ ἔμενε).

Καὶ ἐπορεύθη Ἅβραμ, καθάπερ ἐλάλησεν αὐτῷ Κύριος, καὶ ᾤχετο μετ᾿ αὐτοῦ Λώτ (καὶ ἀνεχώρησεν ἀπὸ τὴν Χαρράν, ὅπως τοῦ εἶχεν εἴπει ὁ Κύριος. Μαζῆ του δὲ ἀνεχώρησε καὶ ὁ Λώτ).

§107. γ΄) Ὁ ἀόριστος εἰς τὴν ὁριστικὴν σημαίνει ἁπλῶς ὅτι τὸ ὑπὸ τοῦ ῥήματος σημαινόμενον ἔγινε :

Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν (κατ' ἀρχὰς ὁ ἀπειροτέλειος Θεὸς ἐδημιούργησεν ἐκ τοῦ μηδενὸς τὸ σύμπαν, τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν).

Πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἑωσφόρος ὁ πρωΐ ἀνατέλλων; (πῶς ἐξέπεσε στὸν ἀφανισμὸν καὶ τὴν ἐξουδένωσιν ὁ βασιλεὺς τῆς Βαβυλῶνος, ὁ ὁποῖος ἐφαίνετο ὡσὰν αὐγερινός, ποὺ πρωϊ-πρωϊ ἀνατέλλει στὸν οὐρανόν;).

Διαφέρει δὲ ὁ ἀόριστος ἀπὸ τὸν παρατατικὸν κατὰ τοῦτο, ὅτι τὴν πρᾶξιν, ἡ ὁποία ἀνήκει εἰς τὸ παρελθόν, ὁ μὲν παρατατικὸς τὴν ἐμφανίζει ἐξελισσομένην καὶ μήπω λαβοῦσαν πέρας, ὁ δὲ ἀόριστος τὴν ἐμφανίζει ἐν τῷ συνόλῳ της ἐν συνόψει, ἤτοι συνεπτυγμένην.

῾Ως ἐκ τῆς ἰδιαιτέρας του δὲ σημασίας ταύτης ὁ ἀόριστος χρησιμοποιεῖται καὶ ὁσάκις πρόκειται νὰ δηλωθῇ ἔναρξις μιᾶς πράξεως ἢ εἴσοδος τοῦ ὑποκειμένου εἰς μίαν κατάστασιν, ἰδίᾳ ἐπὶ ῥημάτων, τὰ ὁποῖα σημαίνουν ψυχικὸν πάθημα (ἐναρκτικὸς ἀόριστος):

Ὅτε οὖν ἤκουσεν ὁ Πιλᾶτος τοῦτον τὸν λόγον͵ μᾶλλον ἐφοβήθη (ὅταν ὁ Πιλᾶτος ἄκουσε τὸν λόγον αὐτόν, ἐφοβήθηκε περισσότερον).

Ἐχάρησαν οὖν οἱ μαθηταὶ ἰδόντες τὸν Κύριον (οἱ μαθηταὶ ἐχάρησαν ὅταν (διότι) εἶδαν τὸν Κύριον).

Ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θανάτῳ (ἐβασίλευσε ἡ ἁμαρτία διὰ μέσου τοῦ θανάτου).

Σημείωσις. Παρομοία εἶναι ἡ σημασία τοῦ ἀορίστου, καθ’ ἢν οὖτος δηλοῖ πρᾶξιν παρελθοῦσαν, συνεχιζομένην ὅμως καὶ ἐν τῷ παρόντι:

Διὰ τοῦτο συνεκάλεσα ὑμᾶς ὦδε.

§108. Ὁ ἀόριστος λαμβάνεται πολλάκις:

1) ἀντὶ ἐνεστῶτος, εἰς γνωμικά, τὰ ὁποῖα ἐν γένει σημαίνουν κάτι τι, τὸ ὁποῖον ἰσχύει διὰ πάντα χρόνον. Τοῦτο συμβαίνει, διότι ὁ ἀόριστος ὡς ἐκ τῆς κυρίας σημασίας του δύναται νὰ παριστᾷ καὶ τὰ ἐκ τῆς πείρας δεδομένα:

Ρώμη μετὰ μὲν φρονήσεως ὠφέλησεν, ἄνευ δὲ ταύτης πλείω τοὺς ἔχοντας ἔβλαψεν (συνήθως ὠφελεῖ - βλάπτει).

Σοφαὶ γυναῖκες ᾠκοδόμησαν οἴκους, ἡ δὲ ἄφρων κατέσκαψε ταῖς χερσὶν αὐτῆς.

Τὰς τῶν φαύλων συνηθείας ὀλίγος χρόνος διέλυσε (=διαλύει). (γνωμικὸς ἀόριστος).

Σημείωσις. Μὲ ἐνεστῶτα ἰσοδυναμεῖ ὁ ἀόριστος καὶ εἰς φράσεις, οἶαι π.χ. πῶς τοῦτ’ ἔλεξας; (=λέγεις)· ᾔνεσα (=αἰνῶ).

2) ἀντὶ μέλλοντος, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ὅτι κάτι τι ἀφεύκτως θὰ γίνῃ, ἐὰν γίνῃ κάτι ἄλλο, ὡς ἐκ τούτου δὲ ὁ λέγων θεωρεῖ αὐτὸ ὡς γενόμενον ἤδη· (πρβλ. §104, 4)

Ἀπώλετο, εἰ τοῦτο πράξει (θὰ χαθῇ). (πρβλ. χάθηκες ἄν σὲ καταλάβουν).

§109. δ΄) ῾Ο παρακείμενος συνήθως σημαίνει ὅτι τὸ ὑπὸ τοῦ ῥήματος σημαινόμενον ἔχει γίνει, ἤτοι ἐξετελέσθη εἰς τὸ παρελθὸν καὶ ὑπάρχει τετελεσμένον εἰς ἕν πρόσωπον ἢ πρᾶγμα κατὰ τὸ παρόν:

Ἄπεκρίθη ὁ Πιλᾶτος· ὃ γέγραφα, γέγραφα (ἀπεκρίθη ὁ Πιλᾶτος, «Ὅ,τι ἔχω γράψει, ἔχω γράψει”. (=τὰ ἔχει γράψει, ἤτοι τὰ ἔγραψε καὶ τώρα παραμένουν γεγραμμένα).

Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν μείνῃ (σᾶς τὰ ἔχω πεῖ αὐτά, διὰ νὰ μείνῃ ἡ χαρά μου μέσα σας).

(Ἀποτελεσματικὸς παρακείμενος).

Σημείωσις. Ὁ παρακείμενος ἀρχῆθεν εἶναι χρόνος λίαν συγγενὴς κατὰ τὴν σημασίαν πρὸς τὸν ἐνεστῶτα. Σημαίνει δηλαδὴ ἀρχῆθεν ὁ χρόνος οὗτος (διὰ τοῦ ἀναδιπλασιασμοῦ του)

1) κατάστασιν ὑπάρχουσαν εἰς τὸ παρόν, ἡ ὁποία προῆλθεν ἐκ προηγηθείσης ἐνεργείας˙ ἔστηκα (=ἔστην καὶ παραμένω ἱστάμενος = στέκομαι), τέθνηκε (=ἀπέθανε καὶ εἶναι πεθαμένος = εἶναι νεκρός):

Ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω (Nά! Στέκομαι τώρα μπρὸς στὴν πόρτα καὶ χτυπῶ!)

Ἡ θύρα τοῦ Παραδείσου ἀνέῳκται (=ἠνοίχθη καὶ παραμένει ἀνοιγμένη = εἶναι ἀνοικτή).

᾽Εκ, τούτου προέρχεται ὅτι πολλοὶ παρακείμενοι ἔχουν σημασίαν ἐνεστῶτος˙ δέδοικα (=φοβοῦμαι), ἔοικα (=ὁμοιάζω), κέκτημαι (=ἔχω), μέμνημαι (=θυμοῦμαι), οἶδα (=γνωρίζω).

2) ἐπίτασιν ἢ ἐπανάληψιν πράξεως κατὰ τὸ παρόν, ἤτοι ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος ἐκτελεῖται κατὰ τὸ παρὸν εἰς μέγαν βαθμὸν ἢ κατ’ ἐπανάληψιν, π.χ. βέβρυχε (=βρυχᾶται πολὺ καὶ δυνατά, βογγάει), κέκραγε (=κράζει ἰσχυρῶς, σκούζει), γέγηθε (=γηθεῖ ἰσχυρῶς, χαίρει μεγάλως), πεφόβηται (=Φοβεῖται ἰσχυρῶς, ἔχει μεγάλον φόβον), πεποτήαται (=πεπότηνται = πέτονται ἐδῶ κι ἐκεῖ).

᾽Εντεῦθεν προέρχεται ὅτι ὁ παρακείμενος λαμβάνεται, καὶ ἵνα δηλωθῇ σειρὰ ὁμοίων πράξεων, αἱ ὁποῖαι συνέβησαν μὲν εἰς τὸ παρελθόν, λαμβάνονται δὲ συγκεντρωμέναι κατὰ τὸ παρόν:

Πολλοὶ διὰ δόξαν καὶ πολιτικὴν δύναμιν μεγάλα κακὰ πεπὸνθασι (= ἔχουν πάθει εἰς πολλὰς περιπτώσεις ἔως τώρα).

§110. ῾Ο παρακείμενος λαμβάνεται ἐνίοτε ἀντὶ μέλλοντος, ὅπως ὁ ἀόριστος (§108, 2):

Ἀπόλωλε, εἰ τοῦτο πράξει (θὰ χαθῇ).

§111. ε΄) ῾Ο ὑπερσυντέλικος εἰς τὴν ὁριστικὴν συνήθως σημαίνει ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος εἶχε γίνει εἰς τὸ παρελθόν, ἤτοι ἦτο τετελεσμένον κατά τι χρονικὸν σημεῖον τοῦ παρελθόντος, τὸ ὁποῖον ἔχει κατὰ νοῦν ὁ λέγων:

Ἀνὴρ Αἰθίοψ... ὃς ἐληλύθει προσκυνήσων εἰς Ἱερουσαλήμ (ἕνας Αἰθίοψ... ὁ ὁποῖος εἶχε ἔλθει εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ διὰ νὰ προσκυνήσῃ).

Παρήγγειλε τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ ἐξελθεῖν ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου. πολλοῖς γὰρ χρόνοις συνηρπάκει αὐτόν (ὁ Ἰησοῦς εἶχε διατάξει τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον νὰ βγῇ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον εἶχε θέσει στὴν ἐξουσία του ἀπὸ πολλὰ χρόνια).

Σημείωσις α΄. ῾Ο ὑπερσυντέλικος σημαίνει ἐν γένει ὅ,τι καὶ ὁ παρακείμενος, ἀλλὰ διὰ τὸ παρελθόν. Οὕτω εἱστήκει (=ἐστέκετο), ἡ θύρα ἀνέῳκτο (=ἦτο ἀνοικτὴ). ἐδεδοίκειν (=ἐφοβούμην), ἐῴκειν (=ὡμοίαζα) κλπ.. ἐκεκράγετε (=ἐφωνάζετε δυνατὰ). ἐγεγήθει (=ἔχαιρε μεγάλως), - πολλὰ ἐπεπόνθεσαν (=εἶχαν πάθει ἕως τότε εἰς διαφόρους περιπτώσεις). (Βλ. §109, Σημ. 1 καὶ 2).

Σημείωσις β΄. ῾Ο ὑπερσυντέλικος λαμβάνεται πολλάκις ἵνα δηλωθῇ πρᾶξις παρελθοῦσα, ἡ ὁποία ἠκολούθησεν εὐθὺς κατόπιν ἄλλης πράξεως ὡσαύτως παρελθούσης, καὶ ὡς ἐκ τούτου νοεῖται ὡς τετελεσμένη μετ’ ἐκείνης. Τότε ὁ ὑπερσυντέλικος πρέπει νὰ ἀποδίδεται εἰς τὴν γλῶσσάν μας μὲ χρόνον ἀόριστον, μὲ τὸ εὐθὺς ἢ ἀμέσως, στὴ στιγμὴ πρὸ αὐτοῦ:

Δαυΐδ ἐνίκησε καὶ ἀπέκτονε Γολιάθ (ἐφόνευσε).

§112. ς΄) Ὁ τετελεσμένος μέλλων εἰς τὴν ὁριστικὴν σημαίνει ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος θὰ ἔχῃ γίνει, ἤτοι θὰ εἶναι τετελεσμένον κατά τι χρονικὸν σημεῖον τοῦ μέλλοντος, τὸ ὁποῖον ἔχει κατὰ νοῦν ὁ λέγων:

Αἱ πύλαι τῆς νυκτὸς κεκλείσονται.

Σημείωσις. Ὁ τετελεσμένος μέλλων ἐν γένει σημαίνει ὅ,τι καὶ ὁ παρακείμενος ἢ ὁ ὑπερσυντέλικος, ἀλλὰ διὰ τὸ μέλλον:

Ἥ γε μὴν θύρα ἡ ἐμὴ ἀνέῳκτο μὲν δήπου καὶ πρόσθεν εἰσιέναι τῷ δεομένῳ τι ἐμοῦ, ἀνεῴξεται δὲ καὶ νῦν (γιὰ ὅποιον ἤθελε νὰ ζητήσει κάτι, κάποια βοήθεια, ἀπό τὸν ὑποψήφιο ἄρχοντα, ἡ πόρτα του ἦταν πάντα ἀνοιχτή, ἀκόμα καὶ πρὶν ἀναλάβει ἐξουσίες. Τὸ ἴδιο ἀνοιχτὴ θὰ παραμείνει καὶ κατὰ τὴν περίοδο τῆς θητείας του).

Μεμνήσομαι (=θὰ θυμοῦμαι), κεκτὴσομαι (=θὰ ἔχω) Βλ. §109, Σημ. 1 καὶ 2.

Πολλάκις δὲ ὁ τετελεσμένος μέλλων λαμβάνεται, ἵνα δηλωθῇ μέλλουσα πρᾶξις, ἡ ὁποία θὰ ἀκολουθήσῃ ἀμέσως ἢ ἀφεύκτως κατόπιν ἄλλης μελλούσης ὡσαύτως πράξεως:

Λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν οὗτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται (Αὐτὸς τοὺς ἀπεκρίθη, «Σᾶς λέγω ὅτι, ἐὰν αὐτοὶ σιωπήσουν, θὰ φωνάξουν οἱ πέτρες»). (πρβλ. §111, Σημ. β΄)

§113. ζ΄) ῾Ο (ἁπλοῦς) μέλλων εἰς τὴν ὁριστικὴν σημαίνει ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος θὰ γίνῃ εἰς τὸ μέλλον:

Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ (ἰδοὺ ἡ παρθένος θὰ συλλάβη καὶ θὰ γεννήσῃ υἱὸν καὶ θὰ τὸν ὀνομάσουν Ἐμμανουήλ).

Σημείωσις. Εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν ὁ ἁπλοῦς μέλλων δὲν ἔχει δύο τύπους, ὅπως εἰς τὴν νέαν (θὰ γράφω - θὰ γράψω), ἀλλὰ μόνον ἕνα (γράψω), καὶ οὗτος εἶναι καί μέλλων διαρκείας ἢ ἐπαναλήψεως (= θὰ γράφω) καὶ συνοπτικὸς μέλλων (= θὰ γράψω). ᾽Εκ τῆς ἀμέσου δὲ ἀντιλήψεως καὶ ἐκ τῶν συμφραζομένων νοεῖται, ἄν ἡ μέλλουσα πρᾶξις λαμβάνεται ὡς διαρκής, ἢ κατ’ ἐπανάληψιν, ἢ ἐν συνόψει:

Ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί (διότι ἀπὸ τώρα θὰ μὲ μακαρίζουν ὅλαι αἱ γενεαί).

Καὶ γράψω ἐπ᾿ αὐτὸν τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου (καὶ θὰ γράψω ἐπάνω του τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ μου).

§114. Ἀναλόγως τῆς ἐννοίας τῶν συμφραζομένων τροποποιεῖται ἡ ἀρχικὴ σημασία τοῦ μέλλοντος καὶ πολλάκις οὗτος ἔχει τὴν ἔννοιαν:

1) τοῦ δυνατοῦ ἢ ἐπιτρεπομένου :

Καὶ εἶπα· τίς δώσει μοι πτέρυγας ὡσεὶ περιστερᾶς καὶ πετασθήσομαι καὶ καταπαύσω; (καὶ εἶπα ἀπὸ μέσα μου· ποιός ἠμπορεῖ νὰ μοῦ δώσῃ πτέρυγας ὡσὰν αὐτάς τῆς ἀγρίας περιστερᾶς, διὰ νὰ πετάξω ταχέως καὶ νὰ φύγω ἀμέσως εἰς τόπον ἤσυχον καὶ ἀσφαλῆ;).

(πρβλ. μὰ θὰ μοῦ πῇς, γιατὶ νὰ τὸ κάμω, ἀφοῦ ἤξερα, πὼς θὰ ζημιωθῶ = ἠμπορεῖ νὰ μοῦ πῇς).

2) βουλήσεως (βουλητικὸς μέλλων):

Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν (ἐν συνεχείᾳ ὁ Τριαδικός Θεός εἶπε καθ΄ ἑαυτόν· ἄς δημιουργήσωμεν τώρα τὸν ἄνθρωπον, σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα, καὶ νὰ ἔχῃ τὴν δυνατότητα νὰ ὁμοιάσῃ μὲ ἡμᾶς).

(πρβλ.᾽Εγὼ Γραικὸς γεννήθηκα, Γραικὸς θενὰ πεθάνω = θέλω νὰ πεθάνω).

Οὕτω λαμβάνεται συνήθως τὸ β΄, ἢ σπανίως τὸ γ΄ πρόσωπον τῆς ὁριστικῆς τοῦ μέλλοντος ἀντὶ εὐγενικῆς προστακτικῆς, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ὅτι ὁ λέγων εἶναι βέβαιος ὅτι ὁ πρὸς ὄν ἀπευθύνεται θὰ πράξῃ σύμφωνα μὲ τὴν θέλησίν του:

Πεποίθαμεν δὲ ἐν Κυρίῳ ἐφ᾿ ὑμᾶς ὅτι ἃ παραγγέλλομεν ὑμῖν καὶ ποιεῖτε καὶ ποιήσετε (ἔχομεν πεποίθησιν εἰς τὸν Κύριον γιὰ σᾶς, ὅτι ἐκεῖνα ποὺ σᾶς παραγγέλομεν τὰ ἐκτελεῖτε καὶ θὰ τὰ ἐκτελέσετε).

(πρβλ. Στὶς δύο θὰ γυρίσῃς νὰ μᾶς πάρῃς = γύρισε κλπ.).

Συνηθέστατα δὲ ἔχει τὸ β΄ πρόσωπον τῆς ὁριστικῆς τοῦ μέλλοντος σημασίαν προστακτικῆς εἰς ἐρωτηματικὰς προτάσεις, αἱ ὁποῖαι εἰσάγονται διὰ μὲν τοῦ οὐ πρὸς δήλωσιν ἐντόνου προσταγῆς, διὰ δὲ τοῦ οὐ μὴ πρὸς δήλωσιν ἐντόνου ἀπαγορεύσεως:

Οὐ παύσῃ διαστρέφων τὰς ὁδοὺς Κυρίου τὰς εὐθείας; (δὲν θὰ παύσῃς νὰ διαστρέφῃς τοὺς ἴσιους δρόμους τοῦ Κυρίου;)

Οὐ μὴ ληρήσεις; (=μὴ φλυαρῇς, ἄφησε τὶς φλυαρίες).

(πρβλ. Δὲ θὰ πᾷς αὐτοῦ ποὺ σοῦ εἶπα; = πήγαινε κλπ.).

3) τοῦ πρέποντος, ἰδίᾳ εἰς ἐρωτήσεις περὶ τοῦ πρακτέου:

Οὐχ οὕτως ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾿ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διάκονος (αὐτὸ δὲν θὰ γίνεται μεταξύ σας, ἀλλὰ ἐκεῖνος, ποὺ θέλει νὰ γίνῃ μεταξύ σας μεγάλος, θὰ εἶναι ὑπηρέτης σας).

Ἐάν τις ἀποθάνῃ μὴ ἔχων τέκνα, ἐπιγαμβρεύσει ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ (ἐὰν ἕνας πεθάνῃ ἄτεκνος, τότε πρέπει ὁ ἀδελφός του νὰ νυμφευθῇ τὴν γυναῖκα του).

(πρβλ. Κι ἄν δὲν εὕρω αὐτοκίνητο, τὶ θὰ κάμω ; = τὶ πρέπει νὰ κάμω;).

Οὕτω καὶ ἐν συνδέσει ὁριστικῆς μέλλοντος μὲ ἀπορηματικὴν ὑποτακτικήν: εἴπωμεν ἢ σιγῶμεν; ἢ τὶ δράσομεν; (=ἢ τὶ πρέπει νὰ κάμωμεν;).

§115. Ὁ μέλλων λαμβάνεται καὶ πρὸς δήλωσιν τοῦ συνήθως συμβαίνοντος, ἰδίᾳ εἰς γνώμας, αἱ ὁποῖαι ἔχουν γενικὸν κῦρος καὶ ὡς τοιαῦται ἰσχύουν βεβαίως καὶ εἰς τὸ μέλλον. (Γνωμικὸς μέλλων· πρβλ. §104, 1):

Ὁ ἁπτόμενος πίσσης μολυνθήσεται, καὶ ὁ κοινωνῶν ὑπερηφάνῳ ὁμοιωθήσεται αὐτῷ (ἐκεῖνος ποὺ ἐγγίζει τὴν πίσσαν, θὰ πασαλειφθῇ μὲ τὴν ἀκαθαρσίαν της, καὶ ἐκεῖνος ποὺ συναναστρέφεται μὲ ἄνθρωπον ὑπερήφανον, θὰ γίνῃ ὅμοιος μὲ αὐτόν.

(πρβλ. Ἡ πετροπέρδικα, ὁπόβρῃ μαύρη καψαλιά, θὰ κάτσῃ νὰ βοσκήσῃ = κάθεται καὶ βόσκει).

Σημείωσις. Ἡ περίφρασις ἡ ἀποτελουμένη ἀπὸ τὸ ῥῆμα μέλλω μὲ ἀπαρέμφατον ἐνεστῶτος ἢ μέλλοντος (ἢ σπανιώτερον ἀορίστου) δὲν σημαίνει ὅ,τι ἀκριβῶς καὶ ὁ ἁπλοῦς μέλλων τοῦ ἀντιστοίχου ῥήματος· π.χ. μέλλω διδάξειν δὲν εἶναι τὸ αὐτὸ μὲ τὸ διδάξω.

Τὸ μέλλω ἀρχῆθεν σημαίνει ἀναβάλλω, βραδύνω, ἔπειτα μὲ ἀπαρέμφατον ἐνεστῶτος ἢ μέλλοντος (ἢ ἀορίστου) συνήθως σημαίνει:

α΄) ἔχω κατὰ νοῦν, προτίθεμαι, σκοπεύω, πρόκειται νά :

Οὕτως ὅτι χλιαρὸς εἶ, καὶ οὔτε ζεστὸς οὔτε ψυχρός, μέλλω σε ἐμέσαι ἐκ τοῦ στόματός μου (ἔτσι ἐπειδὴ εἶσαι χλιαρὸς καὶ δὲν εἶσαι οὔτε ζεστὸς οὔτε ψυχρός, πρόκειται νὰ σὲ ἐμέσω ἀπὸ τὸ στόμα μου, (νὰ σὲ ἀποδοκιμάσω καὶ σὲ ἀποκόψω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν μου).

β΄) πρέπει νὰ περιμένῃ κανεὶς (νά), πρέπει (νά), ἑπόμενον εἶναι (νά):

Εἰ γὰρ κατὰ σάρκα ζῆτε, μέλλετε ἀποθνήσκειν (ἐὰν ζῆτε ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τῆς σαρκός, τότε θὰ πεθαίνετε).

2. Αἱ ἐγκλίσεις εἰς τὰς ἀνεξαρτήτους προτάσεις.

§116. 1) ᾽Εγκλίσεις λέγονται οἱ τύποι τοῦ ῥήματος, μὲ τοὺς ὁποίους δηλοῦται ἡ ψυχικὴ διάθεσις τοῦ λέγοντος σχετικῶς μὲ τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ῥήματος, ἤτοι οἱ τύποι τοῦ ῥήματος, μὲ τοὺς ὁποίους δηλοῦται

α΄) ἡ πραγματικότης ἢ ἡ δυνατότης τοῦ σημαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος κατὰ τὸν λέγοντα· (ἔρχεται - ἔλθοι ἄν) καὶ

β΄) τὸ ἐπιθυμητὸν (ἢ μὴ) τοῦ σημαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος διὰ τὸν λέγοντα (ἴωμεν - ἴτε - μὴ ἔλθητε).

2) Αἱ ἐγκλίσεις εἰς τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν εἶναι τέσσαρες, ἤτοι ὁριστική, ὑποτακτική, εὐκτικὴ καὶ προστακτική.

3) ῾Η σημασία καὶ ἡ χρῆσις τῶν ἐγκλίσεων εἶναι διάφορος, καθ’ ὅσον αὗται λαμβάνονται εἰς προτάσεις ἀνεξαρτήτους ἢ εἰς προτάσεις, ἐξηρτημένας.

Κατωτέρω ἐξετάζεται ἡ σημασία καὶ ἡ χρῆσις τῶν ἐγκλίσεων εἰς τὰς ἀνεξαρτήτους προτάσεις.

§117. α΄) Ὁριστική. Ἡ ὁριστικὴ εἶναι κυρίως ἔγκλισις τοῦ πραγματικοῦ.

1) ῾Η ὁριστικὴ ἁπλῆ κατὰ πάντα χρόνον ἐκφράζει κάτι τὸ πραγματικὸν ὄντως ἢ κατὰ τὸν ἰσχυρισμὸν τοῦ λέγοντος (Ἄρνησις οὐ):

Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου (Ἐγὼ εἶμαι τὸ φῶς τοῦ κόσμου).

Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν (καὶ ὁ Λόγος ἐνσαρκώθηκε καὶ ἔμεινε μεταξύ μας.

Καὶ παρ᾿ αὐτῷ ἔμειναν τὴν ἡμέραν ἐκείνην (καὶ ἔμειναν μαζί του τὴν ἡμέραν ἐκείνην).

Οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη (δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κρυφθῇ πόλις, ποὺ βρίσκεται ἐπάνω σὲ ἕνα βουνό).

Οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος (ὁ ἄνθρωπος δὲν θὰ ζήσῃ μόνον μὲ ψωμὶ).

Οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾿ ὡς σύ (ὄχι ὅπως θέλω ἐγώ, ἀλλ’ ὅπως θέλεις σύ).

Σημείωσις α΄. Ἡ ὁριστικὴ τοῦ ἀορίστου μὲ τὴν λέξιν ὁλίγου ἢ μικροῦ πρὸ αὐτοῦ ἀντιστοιχεῖ μὲ τὸ νεοελληνικὸν λίγο ἔλειψεν νὰ καὶ ὑποτακτικήν:

ὁλίγου ἐμαυτοῦ ἐπελαθόμην: (=λίγο ἔλειψε νὰ λησμονήσω). μικροῦ κἀκεῖνον ἐξετραχήλισεν.

῾Η αὐτὴ ἔννοια ἐκφράζεται καὶ διὰ τοῦ ὁλίγου ἢ μικροῦ ἐδέησα (- ας, - ε κλπ.) μὲ ἀπαρέμφατον ἀορίστου:

τὸ πῦρ τοὺς Πλαταιέας ἐλαχίστου ἐδέησε διαφθεῖραι.

Κάτι τὸ μὴ πραγματικὸν δηλοῦται καὶ μὲ τὴν προσθήκην τῶν προσδιορισμῶν τὸ ἐπ’ ἐμοί, τὸ ἐπὶ σοί, τὸ ἐπὶ τούτῳ κλπ.:

τὸ ἐπὶ τούτῳ ἀπολώλαμεν (=ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπὸ τοῦτον).

Τὸ ἐπ’ ἐμοί, ἐνόσω ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σωφρονῶ, δεν θὰ παύσω πάντοτε, ἰδίως δὲ κατὰ τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας, νὰ ὑμνῷ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου.

Σημείωσις β΄. ῾Ο παρατατικὸς τῶν ἀπροσώπων ῥημάτων ἢ ἐκφράσεων ἔδει, ἐχρῆν, προσῆκε, κ.τ.τ., ἐξῆν, εἰκὸς ἦν, καλὸν ἦν κ.τ.τ. μὲ ἀπαρέμφατον λαμβάνεται, ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ὅτι τὸ σημαινόμενον ὑπὸ τοῦ ἀπαρεμφάτου δὲν ἔγινεν ἢ δὲν γίνεται παρὰ τὴν γνώμην ἢ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ λέγοντος:

Οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα; (δὲν ἔπρεπε καὶ σὺ νὰ ἐλεήσῃς τὸν σύνδουλό σου, ὅπως καὶ ἐγὼ σὲ ἐλέησα;).

Καλὸν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος (θὰ ἦτο καλύτερα διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐκεῖνον ἐὰν δὲν εἶχε γεννηθῇ).

2) ῾Η ὁριστικὴ ἱστορικοῦ χρόνου μὲ τὸ (δυνητικὸν) ἄν ἐκφράζει κάτι τὸ δυνατὸν κατὰ τὸ παρελθὸν ἢ κάτι τὸ ἀντίθετον τοῦ πραγματικοῦ. (Δυνητικὴ ὁριστική· Ἄρνησις οὐ. Εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν θὰ μὲ ὁριστικὴν παρατατικοῦ ἢ σπανιώτερον ὑπερσυντελίκου):

Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά· ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ καθήμεναι μετενόησαν (Ἀλλοίμονόν σου, Χοραζίν· ἀλλοίμονόν σου, Βηθσαϊδά· διότι ἐὰν τὰ θαύματα, τὰ ὁποῖα ἔγιναν σὲ ἐσᾶς, εἶχαν γίνει εἰς τὴν Τύρον καὶ τὴν Σιδῶνα, θὰ εἶχαν δείξει μετάνοια πρὸ πολλοῦ, μὲ σάκκον καὶ στάκτην).

Εἰ μὴ ἐκολόβωσε Κύριος τὰς ἡμέρας, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ (ἂν ὁ Κύριος δὲν ἐσυντόμευε τὰς ἡμέρας, κανεὶς ἄνθρωπος δὲν θὰ ἐσώζετο (ὅμως σώζεται)).

Ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ πατρός μου μοναὶ πολλαί εἰσιν· εἰ δὲ μή, εἶπον ἂν ὑμῖν (εἰς τὸ σπίτι τοῦ Πατέρα μου ὑπάρχουν πολλὰ μέρη διαμονῆς· ἂν δὲν ὑπῆρχαν θὰ σᾶς τὸ ἔλεγα).

Σημείωσις. ῾Ο ἀόριστος ἢ ὁ παρατατικὸς τῆς ὁριστικῆς μὲ τὸ ἂν λαμβάνεται ἐνίοτε, ἵνα δηλωθῇ ὄχι τὸ δυνατόν, ἀλλὰ κάτι τὸ κατ’ ἐπανάληψιν ἢ συνήθως συμβαῖνον εἰς τὸ παρελθόν:

Ὅσοι ἂν ἥπτοντο αὐτοῦ, ἐσῴζοντο (ὅσοι τὸν ἄγγιζαν ἐγιατρεύοντο).

Εἴ τις Κλεάρχῳ ἐδόκει βλακεύειν, ἔπαισεν ἄν (=τὸν ἐκτύπα).

3) ῾Η ὁριστικὴ τοῦ παρατατικοῦ ἢ σπανιώτερον τοῦ ἀορίστου μὲ τὸ εἰ γὰρ ἢ εἴθε πρὸ αὐτοῦ ἐκφράζει εὐχὴν ἀνεκπλήρωτον, ἤτοι εὐχήν, ἡ ὁποία δὲν δύναται νὰ πραγματοποιηθῇ ἢ εἶναι ἀντίθετος τοῦ πραγματικοῦ. (Εὐχετικὴ ὁριστική. Ἄρνησις μή. Εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν μακάρι νὰ, εἴθε νὰ μὲ ὁριστικὴν παρατατικοῦ ἢ ὑπερσυντελίκου):

Εἴθε σοι τότε μὴ συνεγενόμην (μακάρι νὰ μὴ σὲ συναντοῦσα τότε, (ἀλλὰ σὲ συνάντησα)).

Σημείωσις. ῾Η τοιαύτη εὐχὴ ἐκφράζεται καὶ μὲ τὸ ὤφελον (ὤφελες, ὤφελε, ὠφέλομεν, ὠφέλετε, ὤφελον) ἢ ὠς ὤφελον μετ’ ἀπαρεμφάτου ἐνεστῶτος ἢ ἀορίστου:

Ὤφελε Διάβολος μὴ εἶναι (= μακάρι νὰ μὴν ὑπῆρχε ὁ Διάβολος, ἀλλὰ ὑπάρχει).

Ὤφελε Γέροντας ζῆν (=ἔπρεπε νὰ ζῇ - εἴθε νὰ ζοῦσε).

Ὡς μὴ ὤφελε (< ὤφελον, ἀόριστος β΄ τοῦ ρήματος ὀφείλω)

= ὅπως δὲν θὰ ἔπρεπε, πρᾶγμα ποὺ δὲν ἔπρεπε).

Ὄφελον καὶ ἀποκόψονται οἱ ἀναστατοῦντες ὑμᾶς (εἴθε καὶ νὰ εὐνουχισθοῦν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι σᾶς ἀναστατώνουν!).

΄΄Ὄφελον΄΄: Ἐπίρρημα εὐχῆς παρὰ τοῖς μεταγενεστέροις, ἰσοδύναμον πρὸς τὸ ὤφελον ὡς ρῆμα προσωπικὸν μετ' ἀπαρεμφάτου = εὐχήν μὴ πραγματοποιηθῆσαν ἐν τῷ παρελθόντι, ἥτις ὅμως ἔδει νὰ ἐγίνετο. (Πρβλ. Α΄ Κορ. 4/δ: 8, Β΄ Κορ. 11/ια: 1) Π. Τρεμπ..

§118. β΄) Ὑποτακτική. ῾Η ὑποτακτικὴ κυρίως εἶναι ἔγκλισις τοῦ προσδοκωμένου. Ειδικώτερον δὲ ἡ ὑποτακτικὴ

1) ἐκφράζει βούλησιν τοῦ λέγοντος, ὁπότε συνήθως (μάλιστα κατὰ τὸ α΄ πρόσωπον) εἰσάγεται μὲ τὸ ἄγε, ἄγε δή, ἴθι , ἴθι δή, φέρε, φέρε δὴ (=ἐμπρὸς, ἐμπρὸς λοιπόν, ἔλα, ἔλα κι ἄς). (Βουλητικὴ ὑποτακτική. Ἄρνησις μὴ):

Δεῦτε ἴδωμεν πιστοὶ ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός.

Ὀρθοὶ ἀκούσωμεν τοῦ Ἁγίου Εὐαγγελίου.

Μὴ μείνωμεν ἔξω τοῦ νυμφῶνος Χριστοῦ.

Οὕτω κατὰ τὸ β΄ ἢ γ΄ πρόσωπον ἐπὶ ἀπαγορεύσεως ἢ ἀποτροπῆς:

Μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριάμ (μὴ φοβηθῇς νὰ πάρῃς μαζί σου τὴν Μαριάμ).

Μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί.

Σημείωσις. Εἰς τὸν ῞Ομηρον ἡ ὑποτακτικὴ λαμβάνεται πολλάκις μὲ σημασίαν μέλλοντος. (Μελλοντικὴ ὑποτακτική. Ἄρνησις οὐ ).

Οὐ γὰρ πω τοίους ἴδον ἀνέρας, οὐδὲ ἴδωμαι (=οὔτε ἐλπίζω νὰ ἰδῶ, οὔτε θὰ ἰδῶ). καὶ νύ τις ὧδ’ εἴπῃσι (=ἔτσι θὰ πῇ).

Τί γένωμαι; (τί θὰ ἀπογίνω;).

Τί πάθω;

2) εἰς ἐρωτηματικὰς προτάσεις, αἱ ὁποῖαι ἐκφέρονται κατὰ τὸ α΄ πρόσωπον, ἐκφράζει ἀπορίαν περὶ τοῦ πρακτέου. (Ἀπορηματικὴ ὑποτακτική. Ἄρνησις μή. Εἰς τὴν νέαν γλῶσσσαν νὰ μὲ ὑποτακτικήν):

Τί ποιήσω, Κύριε; (τί νὰ κάνω, Κύριε;).

Παραδῶμεν τὴν πόλιν;

Εἴπωμεν ἢ σιγῶμεν; (=νὰ ὁμιλήσωμεν ἢ νὰ σιωπῶμεν;).

῾Η τοιαύτη ἀπορηματικὴ ὑποτακτικὴ πολλάκις ἔχει πρὸ αὐτῆς τὸ βούλει ἢ βούλεσθε, μὲ τὰ ὁποῖα σαφέστερον δηλοῦται ὅτι πρόκειται περὶ πράξεως, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς θελήσεως τοῦ ἐρωτωμένου:

Βούλεσθε οὖν ὑμῖν ἀπολύσω τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων; (θέλετε λοιπὸν νὰ σᾶς ἐλευθερώσω τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων;).

Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ πάσχα; (ποῦ θέλεις νὰ σοῦ ἑτοιμάσωμεν νὰ φάγῃς τὸ Πάσχα;).

§119. γ) Εὐκτική. Ἡ εὐκτικὴ κυρίως εἶναι ἔγκλισις τῆς ἁπλῆς ὑποκειμενικῆς σκέψεως, χωρὶς καμμίαν ἀνασκοπὴν πρὸς τὴν πραγματικότητα ἢ πρὸς τὸ προσδοκώμενον. Εἰδικώτερον δὲ ἡ εὐκτικὴ

1) ἁπλῆ ἐκφράζει εὐχήν, ἥτις κανονικῶς ἀναφέρεται εἰς τὸ μέλλον καὶ ἑπομένως δύναται νὰ ἐκπληρωθῇ. (Εὐχετικὴ εὐκτική. Ἄρνησις μή):

Θεός φυλάξοι (μακάρι νὰ φυλάει ὁ Θεός).

Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου (ἰδοὺ ἡ δούλη τοῦ Κυρίου· ἂς μοῦ γίνῃ ὅπως εἶπες).

Τὸ ἀργύριόν σου σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν (τὸ χρῆμά σου νὰ χαθῇ μαζὶ μ’ ἐσένα).

Χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη πληθυνθείη (εὔχομαι νὰ πληθυνθῇ μεταξύ σας ἡ χάρις καὶ ἡ εἰρήνη).

Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμενοῦμεν τῇ ἁμαρτίᾳ ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ; μὴ γένοιτο (τί θὰ ποῦμε λοιπόν;

Θὰ ἐπιμένωμεν εἰς τὴν ἁμαρτίαν διὰ νὰ πλεονάσῃ ἡ χάρις; Μὴ γένοιτο).

Μή μοι γένοιθ’ ἃ βούλομ’ ἀλλ’ ἃ συμφέρει (=εἴθε νὰ μὴ μοῦ γίνουν...).

Τῆς εὐχετικῆς εὐκτικῆς προτάσσεται συνήθως τὸ εἴθε, εἰ γάρ, (πρβλ. §117, 3, ἔνθα ὁ λόγος περὶ εὐχῆς ἀνεκπληρώτου):

Εἴθε φίλος ἡμῖν γένοιο (μακάρι νὰ γίνεις φίλος μας).

2) μὲ τὸ (δυνητικὸν) ἄν ἐκφράζει κάτι τὸ δυνατὸν κατὰ τὸ παρὸν ἢ τὸ μέλλον. (Δυνητικὴ εὐκτική. Ἄρνησις οὐ ):

Δὶς εἰς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίῃς.

Εἰς τοὺς Ἀττικοὺς συγγραφεῖς λαμβάνεται ἡ δυνητικὴ εὐκτικὴ προσέτι πρὸς δήλωσιν τοῦ πιθανοῦ ἀντὶ μέλλοντος, ἢ πρὸς ἔκφρασιν μετριόφρονος γνώμης, ἢ ἐπὶ προσταγῆς, ἡ ὁποία γίνεται μὲ λεπτότητα:

Ἐπιλίποι δ' ἂν ἡμᾶς ὁ πᾶς χρόνος, εἰ πάσας τὰς ἐκείνου πράξεις καταριθμησαίμεθα.

Οὐ γὰρ ἂν ὑμᾶς βουλοίμην χείρους Ἀργείων φανῆναι.

Χωροῖς ἂν εἴσω (=ἔμπα μέσα, παρακαλῶ - ἔμπα μέσα, ἄν εὐαρεστῆσαι) (πρβλ. §114, 2).

Σημείωσις α΄.

Τὸ μόριον ἄν (κεν, κε), ἀρχῆθεν ἐπίρρημα μὲ τὴν σημασίαν τοῦ τυχόν, ἐνδεχομένως, ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὰς περιστάσεις, προσετίθετο ἁπλῶς, ἵνα καθιστᾷ σαφεστέραν τὴν δυνητικὴν σημασίαν τῆς εὐκτικῆς. ᾽Εκ τῆς δυνητικῆς εὐκτικῆς τὸ ἄν, ἀφοῦ κατέστη ἀναπόσπαστον στοιχεῖον αὐτῆς, ἐλήφθη καὶ συνεδέθη καὶ μὲ τὴν ὁριστικὴν τῶν ἱστορικῶν χρόνων πρὸς δήλωσιν τοῦ δυνατοῦ κατὰ τὸ παρελθὸν (§117, 2). (Πρβλ. τὸ νεοελληνικὸν θά , τὸ ὁποῖον προῆλθεν ἐκ τοῦ θέλειν νά, θενὰ μὲ τὴν σημασίαν τοῦ μέλλει νά, πρόκειται νά, καὶ τὸ ὁποῖον ἀρχῆθεν μὲν συνετάσσετο μόνον μὲ ὑποτακτικήν, κατόπιν δὲ ἤρχισε νὰ συντάσσεται καὶ μὲ ὁριστικήν· θὰ γράφῃ, θὰ γράψῃ - θὰ ἔγραφε, θὰ ἔγραψε κλπ.)

῾Η δὲ θέσις τοῦ δυνητικοῦ ἂν εἶναι μετὰ τὸ ῥῆμα, εἰς τὸ ὁποῖον ἀνήκει (ἔχοις ἄν, ἔλθοις ἄν)˙ ἀλλ’ ἂν εἰς τὴν πρότασιν ὑπάρχῃ ἄρνησις, ἢ κάποια ἀντωνυμία ἢ ἐπίρρημα ἢ ἄλλη λέξις ἰσχυρῶς τονιζομένη, τότε τὸ ἂν τίθεται κατόπιν αὐτῶν: οὐκ ἄν λάβοις · τὶ ἄν τις εἴποι ; ποῦ ἄν ἴδοι; ταῦτ’ ἄν εἴη βλαβερά. (Οὕτω προέκυψαν καὶ οἱ σύνδεσμοι ἐπάν, ἐπειδάν, ὅταν, ὁπόταν κλπ. ἐκ τοῦ ἐπεὶ ἄν, ἐπειδὴ ἄν, ὅτε ἄν, ὁπότε ἄν κλπ.).

Σημείωσις β΄. Εἰς ἐξηρτημένας προτάσεις, περὶ τῶν ὁποίων ὁ λόγος κατωτέρω, ἡ εὐκτικὴ εἶναι προσέτι: α΄) τοῦ πλαγίου λόγου. Αὕτη ἀντιστοιχεῖ ἢ πρὸς τὴν ὁριστικήν, συνήθως ἱστορικοῦ χρόνου, ἢ πρὸς τὴν ὑποτακτικήν. Κανονικῶς δὲ εἶναι εὐκτικὴ τοῦ πλαγίου λόγου ἡ εὐκτικὴ τοῦ μέλλοντος· β΄) ἐπαναληπτική, εἰς προτάσεις ὑποθετικὰς ἢ χρονικὰς ἢ ἀναφορικάς. (Βλ. παραδείγματα εἰς τὰ σχετικὰ κεφάλαια).

§120. δ΄) Προστακτική. Ἡ προστακτικὴ εἶναι ἡ ἔγκλισις τῆς δεδηλωμένης ἀπαιτὴσεως. (Ἄρνησις μὴ ). Εἰδικώτερον δὲ σημαίνει ἡ προστακτικὴ

1) προσταγὴν ἢ ἀπαγόρευσιν:

Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς (αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε, γεμίσατε ὅλην τήν γῆν καί γενῆτε κύριοι αὐτῆς).

Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς (μὴ θησαυρίζετε διὰ τὸν ἑαυτόν σας θησαυροὺς εἰς τὴν γῆν).

2) προτροπὴν ἢ ἀποτροπὴν ἢ παραίνεσιν:

Μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιΐστασο (νὰ ἀντιπαρέρχεσαι δὲ καὶ νὰ ἀποφεύγης τὰς ἀνοήτους συζητήσεις καὶ τὰς γενεαλογίας περὶ εὐγενοῦς καταγωγῆς καὶ τὰς φιλονεικίας καὶ τὰς μάχας γύρω ἀπὸ τὰ ζητήματα τοῦ Ἰουδαϊκοῦ νόμου).

Γνῶθι σαυτόν.

3) συγκατάθεσιν ἢ παραχώρησιν:

Ἔστω πᾶς ἄνθρωπος ταχὺς εἰς τὸ ἀκοῦσαι, βραδὺς εἰς τὸ λαλῆσαι, βραδὺς εἰς ὀργήν (ἂς εἶναι κάθε ἄνθρωπος γρήγορος καὶ πρόθυμος νὰ ἀκούη τὴν ἀλήθειαν τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἀναγεννᾶ καὶ σώζει, καὶ ἂς εἶναι ἀκόμη ἀργὸς καὶ δυσκίνητος στὸ νὰ ὁμιλῇ (διὰ τὸν φόβον μήπως πῇ κάτι τὸ ἄστοχον, τὸ ἁμαρτωλόν καὶ ὑβριστικόν). Ἂς εἶναι δὲ ἀκόμη ἀργὸς καὶ δυσκίνητος εἰς τὴν ὀργήν, ὁποιαιδήποτε ἀφορμαὶ καὶ ἂν τοῦ δίδωνται).

Ἴσθι ἐξουσίαν ἔχων ἐπάνω δέκα πόλεων (πάρε ἐξουσίαν ἐπάνω σὲ δέκα πόλεις).

4) δέησιν ἢ παράκλησιν, εὐχὴν ἢ κατάραν:

Κύριε, ἐλέησον.

Κύριε, σῶσόν με.

Χαῖρε, κεχαριτωμένη· ὁ Κύριος μετὰ σοῦ (χαῖρε, σὺ ποὺ ἔλαβες μεγάλας καὶ ἐξαιρετικὰς χάριτας ἀπὸ τὸν Θεόν, ὁ Κύριος εἶναι μαζί σου).

Μὴ θορυβεῖτε. ὑγίαινε. ἐρρέτω (=ἂς πάῃ στὸ διάβολο).

Σημείωσις. ᾽Επὶ ἀπαγορεύσεως ἢ ἀποτροπῆς, ὅταν τὸ ῥῆμα εἶναι χρόνου ἀορίστου, λαμβάνεται συνήθως ἡ ὑποτακτική, σπανιώτερον δὲ ἡ προστακτική, ἰδίᾳ ἐπὶ τοῦ γ΄ προσώπου:

Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυΐδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριὰμ (Ἰωσήφ, υἱὲ τοῦ Δαυΐδ, μὴ φοβηθῇς νὰ πάρῃς μαζί σου τὴν Μαριάμ). (Βλ. §118, 1).

§121. Ἀνασκόπησις. Ἀνασκοποῦντες τὰ εἰρημένα περὶ τῶν ἐγκλίσεων εἰς τὰς ἀνεξαρτήτους προτάσεις παρατηροῦμεν ὅτι

1) ἡ (κυρίως) ὁριστικὴ καὶ αἱ δύο δυνητικαὶ (ἤτοι ἡ δυνητικὴ εὐκτική, §119, 2 καὶ ἡ δυνητικὴ ὁριστική, §117, 2) εἶναι ἐγκλίσεις τῶν προτάσεων κρίσεως, ἡ δὲ ἄρνησις εἰς αὐτὰς εἶναι οὐ (=δὲν).

2) ἡ ὑποτακτική, ἡ προστακτικὴ καὶ αἱ δύο εὐχετικαὶ (ἤτοι ἡ εὐχετικὴ εὐκτική, §119, 1, καὶ ἡ εὐχετικὴ ὁριστική, §117, 3) εἶναι ἐγκλίσεις τῶν προτάσεων ἐπιθυμίας, ἡ δὲ ἄρνησις εἰς αὐτὰς εἶναι μή.

᾽Ιδιαίτεραι παρατηρήσεις εἰς τὰς εὐθείας ἐρωτήσεις, ἤτοι τὰς ἀνεξαρτήτους προτάσεις ἐρωτήσεως.

§122. 1) Αἱ ἐρωτηματικαὶ προτάσεις ἐν γένει οὐδὲν ἄλλο εἶναι παρὰ ἢ προτάσεις κρίσεως ἢ προτάσεις ἐπιθυμίας ὑπὸ ἐρωτηματικὴν μορφήν. Καὶ ὅταν μέν ἔχουν ἀντίστοιχον πρότασιν κρίσεως ἐκφέρονται κατά τινα τῶν ἐγκλίσεων τῶν προτάσεων κρίσεως (§121, 1):

Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με πλεῖον τούτων; λέγει αὐτῷ· ναί, Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε.

Ὅταν δὲ ἀντιστοιχοῦν πρὸς πρότασιν ἐπιθυμίας, ἤτοι ὅταν εἶναι ἀπορηματικαί, ἐκφέρονται καθ’ ὑποτακτικὴν ἀπορηματικὴν (§118, 2)·

Εἴπωμεν ἢ σιγῶμεν; (εἴπατε, σιγᾶτε - μὴ εἴπητε κτλ.).

2) Αἱ ἐρωτήσεις ἐν γένει εἶναι

α) ἐρωτήσεις ὁλικῆς ἀγνοίας, ἤτοι ἐρωτήσεις, εἰς τὰς ὁποίας ζητεῖται βεβαίωσις ἢ ἄρνησις τοῦ ὅλου περιεχομένου αὐτῶν καὶ εἰς τὰς ὁποίας ἡ ἀπάντησις δύναται νὰ εἶναι ἓν ἁπλοῦν ναὶ ἢ ἓν ἁπλοῦν οὐ (=ὄχι), ἢ κάποια ἄλλη βεβαιωτικὴ ἢ ἀρνητικὴ ἔκφρασις (μάλιστα, πάνυ μὲν οὖν, πῶς γὰρ οὔ : κτλ. - οὐδαμῶς, ἥκιστά γε, κτλ.)

Αἱ τοιαῦται ἐρωτήσεις ἢ ἐξαγγέλλονται ἁπλῶς διὰ τοῦ τόνου τῆς φωνῆς ἢ εἰσάγονται διά τινος τῶν ἐρωτηματικῶν μορίων, ἆρα, ἆράγε, ἆρ’ οὖν, ἦ, μῶν (=μὴ οὖν), οὐκοῦν, οὔκουν κλπ.:

Συνήκατε ταῦτα πάντα; λέγουσιν αὐτῷ, ναί, Κύριε. («ἐκαταλάβατε ὅλα αὐτά;». Αὐτοὶ τοῦ λέγουν, «Ναὶ Κύριε»).

Ἆρά γε γινώσκεις ἃ ἀναγινώσκεις; (ἆραγε καταλαβαίνεις αὐτὰ ποὺ διαβάζεις;).

Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἆρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; (ὅταν ἔλθῃ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, θὰ βρῇ ἄραγε τὴν πίστιν εἰς τῆν γῆν;).

Εἶπεν οὖν αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος· οὐκοῦν βασιλεὺς εἶ σύ; (τότε τοῦ εἶπε ὁ Πιλᾶτος, «Εἶσαι λοιπὸν βασιλεύς;»).

᾽Εὰν δὲ ἡ ἐρώτησις εἶναι διμερής συνήθως προτάσσεται τοῦ πρώτου μέρους αὐτῆς ἡ λέξις πότερον ἢ πότερα, πρὸ δὲ τοῦ δευτέρου μέρους τίθεται τὸ ἤ:

Πότερον θάλασσά εἰμι ἢ δράκων;

Κατὰ τὴν ἀπόδοσιν εἰς τὴν νέαν γλῶσσαν ἡ μετάφρασις τοῦ πότερον (ἢ πότερα ) εἰς τὰς τοιαύτας προτάσεις δύναται νὰ παραλείπεται.

Σημείωσις. Γενικῶς εἰς ἐρωτήσεις, αἱ ὁποῖαι εἰσάγονται μὲ τὸ οὐ, ἇρ’ οὔ, οὐκοῦν κ.τ.τ., περιμένεται ἀπάντησις καταφατική, εἰς ἐρωτήσεις δέ, αἱ ὁποῖαι εἰσάγονται μὲ τὸ μή, ἇρα μή, μῶν κ.τ.τ. περιμένεται ἀπάντησις ἀρνητική:

Οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα; (δὲν ἔπρεπε καὶ σὺ νὰ ἐλεήσῃς τὸν σύνδουλό σου, ὅπως καὶ ἐγὼ σὲ ἐλέησα;).

(Περιμένεται ἀπάντησις: Ναί).

Εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς τοῖς δώδεκα· μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν; (εἶπε τότε ὁ Ἰησοῦς εἰς τοὺς δώδεκα, «Μήπως καὶ σεῖς θέλετε νὰ φύγετε;»). (Περιμένεται ἀπάντησις ἀρνητική).

β) ἐρωτὴσεις μερικῆς ἀγνοίας, ἤτοι ἐρωτήσεις, αἱ ὁποῖαι ἔχουν ἀνάγκην διασαφήσεως μόνον ὡς πρὸς ἓν μέρος τοῦ ὅλου περιεχομένου αὐτῶν.

Αἱ τοιαῦται ἐρωτήσεις εἰσάγονται διά τινος ἐρωτηματικῆς ἀντωνυμίας ἢ διά τινος ἐρωτηματικοῦ ἐπιρρήματος (τίς, ποῖος, πόσος κτλ. - ποῦ, πόθεν, πῶς κτλ.):

Πόσους ἄρτους ἔχετε; οἱ δὲ εἶπον· ἑπτά.

Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή; οἱ δὲ εἶπον· Καίσαρος («τίνος εἶναι αὐτὴ ἡ εἰκόνα καὶ ἡ ἐπιγραφή;». Ἐκεῖνοι εἶπαν, «Τοῦ Καίσαρος»).

Τίς δύναται σωθῆναι; (ποιὸς μπορεῖ νὰ σωθῇ;).

Πόθεν εἶ σύ; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀπόκρισιν οὐκ ἔδωκεν αὐτῷ («ἀπὸ ποῦ εἶσαι ἐσύ;». Ἀλλ’ ὁ Ἰησοῦς δὲν τοῦ ἔδωκε ἀπάντησιν).

3) Πολλάκις αἱ ἀνεξάρτητοι ἐρωτηματικαὶ προτάσεις δὲν εἶναι κυρίως εἰπεῖν ἐρωτήσεις, ἤτοι ἐκφράσεις, διὰ τῶν ὁποίων ὁ ἐρωτῶν ζητεῖ νὰ πληροφορηθῇ κάτι τι, ἀλλ’ ἁπλῶς τρόποι τοῦ λέγειν, διὰ τῶν ὁποίων ὁ λόγος καθίσταται ζωηρὸς καὶ ἔντονος. ( Ρητορικαὶ ἐρωτήσεις). Οὕτω

α) πολλάκις χρησιμοποιεῖται ἐρωτηματικὴ πρότασις εἰσαγομένη μὲ τὸ τὶ οὐ ἢ τὶ οὖν οὐ καὶ ἐκφερομένη καθ’ ὁριστικὴν ἀορίστου, ἢ σπανιώτερον ἐνεστῶτος, ἀντὶ προστακτικῆς ἢ ὑποτακτικῆς (προτρεπτικῆς, §118, 1), ὅταν πρόκειται νὰ δηλωθῇ ἔντονος προτροπὴ ἢ θερμὴ παράκλησις καὶ ἅμα ἀνυπομονησία τοῦ λέγοντος;

Τὶ οὖν οὐ καὶ Πέτρον ἐκαλέσαμεν ; (=καλέσωμεν οὖν τάχιστα καὶ Π.). (πρβλ. Λιάκαινα, δὲν παντρεύεσαι, δὲν παίρνεις Τοῦρκον ἄνδρα; = παντρέψου - πάρε).

β) ἐνίοτε προβάλλεται ἐρώτησις ἀντὶ ὑποθέσεως:

Ἐξήμαρτέ τις ἄκων; συγγνώμη τούτῳ (= ἐάν τις ἐξαμάρτῃ ἄκων). (πρβλ. Καλὸ εἶδα ’γώ; καλὸ θὰ πῶ, καλὸ θὰ μαρτυρήσω = ἂν εἶδα καλό, κλπ.).

Ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας, καὶ προσευξάσθωσαν ἐπ' αὐτὸν (= ἐάν τις ἀσθενῆ) (εἶναι κανεὶς μεταξύ σας ἀσθενής; Ἂς προσκαλέσῃ τοὺς πρεσβυτέρους τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἂς προσευχηθοῦν ἐπάνω ἀπὸ αὐτὸν καὶ δι' αὐτὸν πρὸς τὸν Θεόν).

γ) προβάλλεται πολλάκις ἐρώτησις ἀντὶ ἐντόνου βεβαιώσεως ἢ ἐντόνου ἀρνήσεως:

Οὐκ ἐγώ σε εἶδον ἐν τῷ κήπῳ μετ' αὐτοῦ; (δὲν σὲ εἶδα ἐγὼ εἰς τὸν κῆπον μαζί του;).

Τίνι γὰρ εἶπέ ποτε τῶν ἀγγέλων· υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε; (σὲ ποιόν ἀπὸ τοὺς ἀγγέλους εἶπε ποτὲ ὁ Θεός: «ὁ Γιός μου εἶσαι ἐσύ, ἐγὼ σ΄ ἔχω γεννήσει σήμερα»; (= εἰς οὐδένα).

3. Οἱ χρόνοι εἰς τὰς ἄλλας ἐγκλίσεις ἐκτὸς τῆς ὁριστικῆς

§123. Εἰς τὴν ὑποτακτικὴν, τὴν εὐκτικήν, τὴν προστακτικήν, τὸ ἀπαρέμφατον καὶ τὴν μετοχὴν ἕκαστος χρόνος διατηρεῖ τὴν σημασίαν του μόνον ὡς πρὸς τὸν τρόπον τῆς ἐμφανίσεως τοῦ σημαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος, ἤτοι ἕκαστος χρόνος δηλοῖ καὶ εἰς τὰς ἐγκλίσεις ταύτας, ὅπως εἰς τὴν ὁριστικήν, διάρκειαν ἢ ἐπανάληψιν τοῦ σημαινομένου ὑπὸ τοῦ ῥήματος, σύνοψιν ἢ ἁπλῆν πραγματοποίησιν ἢ τὸ τετελεσμένον αὐτοῦ (§103, 2). Δὲν διατηροῦν ὅμως οἱ χρόνοι καὶ εἰς τὰς ἐγκλίσεις ταύτας τὴν σημασίαν, τὴν ὁποίαν ἔχουν εἰς τὴν ὁριστικὴν καὶ ὡς πρὸς τὴν χρονικὴν βαθμῖδα (§103, 1). ἀλλὰ

1) εἰς τὰς ἀνεξαρτήτους προτάσεις πάντες οἱ χρόνοι καθ’ ὑποτακτικήν, εὐκτικὴν καὶ προστακτικὴν (καὶ εἰς τὸ ἀνεξαρτήτως ἐκφερόμενον ἀπαρέμφατον) ἀναφέρονται εἰς τὸ μέλλον:

Ἴθι ἐξετάσωμεν τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ (§118, 1), εἴπωμεν ἢ σιγῶμεν ; (§118, 2). Ἰδοὺ ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου (ἰδοὺ ἡ δούλη τοῦ Κυρίου· ἂς μοῦ γίνῃ ὅπως εἶπες).

(§119, 1). Δὶς εἰς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίῃς (§119, 2). ἅπτε, παῖ, λύχνον (§120). θαρσῶν, Διόμηδες, μάχεσθαι (=μάχου) ῞Ομ.

2) εἰς τὰς ἐξηρτημένας προτάσεις καὶ τὸ ἀπαρέμφατον καὶ τὴν μετοχὴν γενικῶς πάντες οἱ χρόνοι δύνανται νὰ ἀναφέρωνται εἴτε εἰς τὸ παρὸν εἴτε εἰς τὸ παρελθὸν εἴτε εἰς τὸ μέλλον, ἀναλόγως τοῦ χρόνου τοῦ κυρίου ῥήματος ἢ τοῦ ῥήματος τῆς προτάσεως, ἐκ τῆς ὁποίας ἐξαρτῶνται, καὶ ἀναλόγως τῆς ὅλης ἐννοίας τῶν συμφραζομένων:

λέγω ταῦτα, ἵνα πεισθῆτε (ὁ ἀόριστος ἀναφέρεται εἰς τὸ παρὸν)

ἔλεγον ταῦτα, ἵνα πεισθῆτε ( » » εἰς τὸ παρελθὸν)

ἢ ἵνα πεισθείητε ( » » » )

ἐρῶ ταῦτα, ἵνα πεισθῆτε ( » » εἰς τὸ μέλλον)

Οἱ στρατιῶται ἔφασαν τοὺς στρατηγοὺς πάλαι ταῦτ’ εἰδότας κρύπτειν (=ὅτι, εἰ καὶ ᾔδεσαν, ἔκρυπτον. Οἱ ἐνεστῶτες εἰδότας καὶ κρύπτειν ἀναφέρονται εἰς τὸ παρελθὸν). Δερκυλίδας ἄρξων ἀφίκετο (=ἵνα ᾄρξῃ, τότε. Ὁ μέλλων ἄρξων ἀναφέρεται εἰς τὸ παρελθόν).